Dindarlığın Psikolojik İyi Oluş Üzerine Etkisi: Meta-Analitik Bir Çalışma

Yıl 2021, Cilt: 25 Sayı: 2, 583 - 596, 15.12.2021

Mehmet Çınar

https://doi.org/10.18505/cuid.972956

Cited By: 2

Öz

Bu çalışmanın amacı dindarlığın psikolojik iyi oluş üzerine etkisini meta-analiz yöntemiyle incelemektir. Ayrıca çalışmada meta-analiz sonucu hesaplanan etki büyüklüğüne neden olabileceği düşünülen moderatör değişkenlerin varlığı da incelenmiştir. Bu amaçlarla seçim kriterlerine uygun araştırmalar tespit edilmiştir. Bu bağlamda tarih kriteri konulmaksızın dindarlık ve psikolojik iyi oluş arasındaki ilişkiyi inceleyen ve meta-analizde kullanılan örneklem sayısı ve pearson korelasyon katsayısı (r) değerini içeren uygun 10 tez çalışmasının etki büyüklüğü hesaplanmıştır. Çalışmaya dahil edilen bu tezlerin 3’ü doktora (%30), 7’si ise yüksek lisans tezidir. Örneklem sayısı ise 3.848 (%65,06)’sı doktora ve 2.066 (%34,94)’ü yüksek lisans olmak üzere toplamda 5.914 kişiden oluşmaktadır. Verilerin analizinde CMA (Comprehensive Meta Analysis 2.0) istatistik paket programı kullanılmıştır. Çalışmaya dahil edilen araştırmaların yayım yanlılığı “huni saçılım grafiği”, “Classic fail-safe N”, “Begg ve Mazumdar sıra korelasyonları” ve “Egger’s regresyon analizi” istatistiği yöntemleriyle ayrı ayrı incelenmiştir. Bu istatistiki incelemeler sonucunda yayım yanlığının varlığına ilişkin kanıtlar bulunamamıştır. Çalışmaya dahil edilen araştırmaların etki büyüklüğünün hesaplanmasında hangi modelin kullanılacağını tespit etmek için heterojenlik testi yapılmıştır. Heterojenliğine yönelik Q(sd=9) istatistiği değeri 114,90 olarak hesaplanmıştır (p<.01). Elde edilen Q değerinin ki-kare tablosundan okunan 9 serbestlik derecesi ve .05 güven seviyesindeki değeri (sd=9, χ2(0,05)16,919) aşması verilerin heterojen olduğu anlamına gelir. Heterojenliği belirlemek için kullanılan bir diğer yöntem de I2 yüzdelik değerinin hesaplanmasıdır. Elde edilen verilerden hesaplanan I2 değeri %92,167’dir. Bu değer için literatürde referans noktaları %25, %50 ve %75 olmak üzere düşük, orta ve yüksek şeklindedir. Bu açıdan I2=92,167 değeri ile etki büyüklükleri dağılımının yüksek seviyede heterojen olduğu görülmektedir. Heterojenlik testi sonuçlarına göre meta-analizde sabit etkiler (fixed effects model) ve rastgele etkiler (random effects model) olmak üzere ortalama etki büyüklüğünü elde edebileceğimiz iki model bulunmaktadır. Sabit etkiler modeli, toplanan araştırmaların hepsinin tamamen aynı etkiyi tahmin etmesi varsayımına dayanmaktadır. Sabit etki modelleri, araştırma sonuçları arasındaki varyansın birbirleriyle ilişkili verilerden kaynaklandığını varsaymaktadır. Rassal etki modeli ise araştırmaların kendi içlerindeki varyansı ve araştırmalar arası varyansı dikkate alarak bir değerlendirme yapılmasının daha doğru olduğunu öngörmektedir. Rassal etki modelinde tüm araştırmalar arasında etki büyüklüğü bakımından farklar olduğu varsayılmaktadır. Bu çalışma heterojen yapıda olduğu için meta-analiz işlemlerinde rassal etkiler modeli kullanılmıştır. Meta-analize dahil edilen araştırmalardaki verilere göre rassal etkiler modeline göre etki büyüklüğü pozitif yönlü .143 olarak hesaplanmıştır. Bu etki büyüklüğünün alt sınır değeri .042 ve üst sınır değeri .243 olarak hesaplanmıştır. Bu etki büyüklüğünün zayıf düzeyde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Dindarlık ile psikolojik iyi oluş arasındaki ilişkiye etki edebilecek moderatör değişkenler olarak yayım türü ve örneklem grubu düşünülmüştür. Bu kapsamda meta-analize dahil edilen çalışmaların karma etkiler modeline göre alt örneklem grupları için ortalama etki büyüklüğü Fisher z cinsinden sırasıyla şehit aileleri .203, öğrenciler .148, öğretmenler .233, yaşlılar -.097, cenaze işleri personeli .098 ve karma örneklem grubu .165 olarak hesaplanmıştır. Bu alt gruplar için ortalama etki büyüklüğü istatiksel olarak anlamlı bulunamamıştır (QB=1,577; p>0,05). Buna göre meta-analize dahil edilen çalışmaların örneklem gruplarının dindarlık psikolojik iyi oluş ilişkisinde moderatör rol oynamadığı bulgusuna ulaşılmıştır. Bunun yanı sıra yayım türü grupları için ortalama etki büyüklüğü Fisher z cinsinden sırasıyla doktora .193 ve yüksek lisans .118 olarak hesaplanmıştır. Bu alt gruplar için de ortalama etki büyüklüğü istatiksel olarak anlamlı bulunamamıştır (QB=0,384; p>0,05). Başka bir ifadeyle yayım türü dindarlık ile psikolojik iyi oluş ilişkisinde moderatör rol oynamamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Dindarlık, Ruh Sağlığı, Psikolojik İyi Oluş, Meta-Analiz

The Effect of Religiosity on Psychological Well-Being: A Meta-Analytical Study

Öz

The aim of this study is to analyse the effect of religiosity on psychological well-being via meta-analytical method. In addition, the presence of moderator variables that may cause the influence quantity which was calculated as a result of meta-analytical process, is analysed. For these aims, studies that are suitable for the criterion of choice were identified. Within this context, without applying a criterion for date, the influence quantity of 10 thesis studies were calculated, which analyse the correlation between religiosity and psychological well-being, and which include the number of samples used in meta-analysis and the number of pearson correlation coefficient (r) valu. Regarding the theses included in this study, 3 (30%) of them doctoral theses and 7(70%) of them are master’s theses. The number of people in samples is 5.914, 3.848 (65,06%) of which are from doctoral, and 2.066 (34,94%) of which are from master’s theses. For the analysis of the data, CMA (Comprehensive Meta-Analysis 2.0) statistical package program was used. The publication bias of the researches covered in this study was analysed via “Funnel Plot Graphic”, “Classic fail-safe N”, “Begg and Mazumdar rank correlations” and “Egger’s regression test” statistics methods. As a result of these statistical analyses, no evidence of publication bias has been found. Heterogeneity test was conducted to identify which model is to be used in measuring the influence quantity of the researches included in the study. The Q(sd=9) statistical value for its heterogeneity was measured as 114,90 (p<.01). If the obtained Q value read from the chi-square table (sd=9, χ2(0,05)16,919) exceeds 9 degree of freedom and .05confidence level values, it means that the data is heterogeneous. Another method used to determine heterogeneity is to measure I2 percentage value. The I2 value calculated through the obtained data is 92,167%. In the literature, the reference points for this value are respectively 25%, 50%, 75% as low, medium and high. In this sense, it is seen that the influence quantity distributions are highly-heterogeneous with a value of I2=92,167. According to the heterogeneity test results, there are two models, via which we can find the average influence quantity in meta-analysis namely, fixed effects model and random effects model. The fixed effects model depends on the assumption that all the compiled researches predict exactly the same influence. The fixed effect models assume that the variance between the results of researches stem from the data connected to one another of the researches. Random effects model, however, projects that it is better to make an analysis considering the variance inside and between the researches. It is assumed, in random effects model, that there are differences in terms of influence quantity between all researches. Since this study is heterogeneous, random effects model was used in meta-analysis process. According to the data included in meta-analysis, the influence quantity was calculated as positive .143. The lower limit for this influence quantity was calculated as .042, and the upper limit was calculated as .243. It was concluded that this influence quantity was in a low level. Scientific publication types and sample group were considered as moderator variables which can influence the relation between religiosity and psychological well-being. In this context, the average influence quantity of the studies covered in meta-analysis according to the mixed effects model for the subsample group in Fisher’s z is respectively .203 for families of martyrs, .148 for students, .233 for teachers, -.097 for the elderly, .098 for funeral service workers and .165 for mixed sample group. The average influence quantity for these subsample groups was not considered to be statistically significant (QB=1,577; p>0,05). According to this, it was concluded that the sample groups in the studies covered in the meta-analysis did not have a moderator role in the relationship between religiosity and psychological well-being. In addition, the average influence quantity for scientific publication types in Fisher’s z is respectively .193 for PhD, and .118 for master’s degree. The average influence quantity for these subsample groups was not considered to be statistically significant (QB=0,384; p>0,05), either. In other words, the type of publication does not play a moderator role in the relationship between religiosity and psychological well-being.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Religiosity, Mental Health, Psychological Well-Being, Meta-Analysis

Kaynakça

• Ayhan, Hatice. Dini Tutumun Adalete Duyarlılık, Ahlaki Yüreklilik ve Psikolojik İyi Oluş Üzerine Etkisi. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bergin, Allen. “Religiosity and Psychological Well-Being: A Critical Evaluation and Meta-Analysis”. Professional Psychology: Research and Practice 14/2 (1983), 170-184.
• Borhan, Nilsu. Intrinsic Religiosity and Spiritual Well-Being as Moderators of The Relation Between Wisdom and Psychological Well-Being in Elderly. Ankara: The Graduate School of Social Sciences of Middle East Technical University, Master Thesis, 2017.
• Cohen, Louis vd. Research Methods in Education. London: Routledge, 6. Basım, 2007. https://doi.org/10.4324/9780203029053
• Çarkungöz, Ender - Ediz, Bülent. “Meta-Analizi”. Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi 28/1 (01 Haziran 2009), 33-37.
• Çınar, Hatice Acar. “Din Görevlilerinin Dini Yönelim Biçimleri ile Psikolojik İyi Oluş Durumları Arasındaki İlişki: Sivas Örneği”. Electronic Turkish Studies 13/26 (30 Ekim 2018), 1-18. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.13986
• Demir, Ahmet Furkan. Cenaze ve Defin Hizmetlerinde Çalışan Bireylerin Yaşam Doyumu, Hayatın Anlamı, Psikolojik İyi Oluş, Dini Tutum Algısının Depresyon ve Psikolojik Belirti Düzeyi ile İlişkisi. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Dilmaç, Bülent vd. “Psikolojik Danışma Deneyimi Yaşayanların Dini Başa Çıkma, Psikolojik İyi Olma ve Affetme Düzeyleri Arasındaki Yordayıcı İlişkiler: Bir Model Önerisi”. A. Ayten, M. Koç, & A. Ayten içinde, Manevi Danışmanlık ve Rehberlik 1/ (2016), 169-186.
• Doğan, Mebrure. Dindarlık Sabır ve Psikolojik İyi Olma Arasındaki İlişkiler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Hackney, Charles - Sanders, Glenn. “Religiosity and Mental Health: A Meta–Analysis of Recent Studies”. Journal for the Scientific Study of Religion 42/1 (2003), 43-55. https://doi.org/10.1111/1468-5906.t01-1-00160
• Harris, Stephanie Joy. Religiosity and Psychological Well-Being Among Older Adults: A Meta-Analysis. Carlos Albizu University, 2001.
• Hedges, Larry. “Fitting Categorical Models to Effect Sizes from a Series of Experiments”. Journal of Educational Statistics 7/2 (01 Haziran 1982), 119-137. https://doi.org/10.3102/10769986007002119
• Hedges, Larry - Olkin, Ingram. “Statistical Methods in Meta-Analysis”. San Diego, CA, Academic Press., 1985. https://doi.org/10.2307/1164953
• Higgins, Julian vd. “Measuring Inconsistency in Meta-Analyses”. BMJ (Clinical Research Ed.) 327/7414 (06 Eylül 2003), 557-560. https://doi.org/10.1136/bmj.327.7414.557
• İkis, Mehmet. Öğretmenlerde Öz-duyarlılık ile Psikolojik İyi Oluşun Dini Yönelimle Etkileşiminin İncelenmesi (Kayseri Örneği). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Kaplan Kalkan, İlayda Rahime. Şehit Ailelerinde Dini Yönelimin ve Algılanan Sosyal Desteğin Psikolojik İyi Oluş ve Travma Sonrası Büyüme ile İlişkisi. İstanbul: Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Karslı, Necmi. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinde Psikolojik İyi Oluş ve Dindarlık”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53 (15 Haziran 2021), 165-194. https://doi.org/10.21054/deuifd.895059
• Karslı, Necmi. “Psikolojik İyi Oluş ve Dindarlık İlişkisi: Trabzon İlahiyat Örneği”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (20 Haziran 2019), 173-205. https://doi.org/10.32950/rteuifd.549409
• Kaya, Mevlüt - Küçük, Nurettin. “İbadetler ile Hayatın Anlamı ve Psikolojik İyi Olma Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (2017), 17-43.
• Kimter, Nurten. “Namaz ve Psikolojik İyi Olma Arasındaki İlişki Üzerine Bir İnceleme”. Ekev Akademi Dergisi 68 (2016), 299-332.
• Laurencelle, Rhonda vd. “The Relation Between Intrinsic Religious Faith and Psychological Well-Being”. The International Journal for the Psychology of Religion 12/2 (01 Nisan 2002), 109-123. https://doi.org/10.1207/S15327582IJPR1202_03
• Maltby, John vd. “Religious Orientation and Psychological Well-Being: The Role of the Frequency of Personal Prayer”. British Journal of Health Psychology 4/4 (1999), 363-378. https://doi.org/10.1348/135910799168704
• Ryan, Richard vd. “Two Types of Religious Internalization and Their Relations to Religious Orientations and Mental Health”. Journal of Personality and Social Psychology 65/3 (Eylül 1993), 586-596. https://doi.org/10.1037//0022-3514.65.3.586
• Seyhan, Beyazıt Yaşar. “Dua Tutumu ile Psikolojik İyi Olma Hali Arasındaki İlişkiler: Üniversite Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (15 Aralık 2014), 157-183.
• Sözer, Ömer Taha. Üniversite Öğrencilerinde Kimlik Duygusu, Dini Yönelim ve Psikolojik İyi Oluş. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Şen, Sedat - Yıldırım, İbrahim. CMA ile Meta-Analiz Uygulamaları. Ankara: Anı Yayıncılık, 2020.
• Temiz, Yunus Emre. Alçakgönüllülük Dindarlık Psikolojik İyi Olma ve Yaşam Doyumu Değişkenleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Tura, Hatice. Dindarlık, Affetme ve Psikolojik İyi Oluş. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Vural, Muhammet Enes. Yetişkinlerde Alçakgönüllülük, Dindarlık ve Psikolojik İyi Oluş İlişkisi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Yapıcı, Asım - Koçak, Ali. “Türkiye’de Ruh Sağlığı, Maneviyat ve Dindarlık: Meta Analitik Bir Değerlendirme”. ed. Hayati Hökelekli. 65-116. DEM Yayınları, 2017.
• Psychometrica. “Fisher-Z-Transformation”. Erişim 15 Temmuz 2021. https://www.psychometrica.de/correlation.html