Bedreddin Aynî'nin İkdü’l-Cümân'ına Göre Memlükler Döneminde Hadis (VII. Yüzyılın İkinci Yarısı ile VIII. Yüzyılın Başları)

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 2, 583 - 603, 15.12.2022

Fatma Betül Altıntaş

https://doi.org/10.18505/cuid.1053219

Öz

Kronik tarzında yazılmış umumî tarih çalışmaları, yalnızca yazılış amacı muvacehesinde kullanılmakla kalmaz. Kronik çalışmalar, aynı zamanda yazıldığı dönemdeki ulemanın konumunun ve müellifin o günkü ilim dünyasına bakışının yansımalarını içerebilir. Bu çalışma, tanınmış Hanefî fakîh ve muhaddis Bedreddin Aynî’nin umumî bir tarih kitabı olarak kaleme aldığı İkdü’l-cümân adlı kitabı üzerinedir. Bu makalede, İkdü’l-cümân adlı eserden yola çıkılarak 648-707(1250-1307) yılları arasında Memlükler’de hadis ilminin ve âlimlerinin durumu ile müellif Aynî’nin bunlara yaklaşımları okunmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda İkdü’l-cümân’da atıfta bulunulan hadis tarihi öğeleri, ilim kurumları, farklı râvi grupları, farklı rivayet yöntemleri ve dönem içinde yapılan tasnifler tespit edilmiştir. Ayrıca söz konusu dönemdeki muhaddislerin meslekî, mezhebî ve siyâsî eğilimleri üzerinde durulmuştur. Doğrudan hadis tarihi öğelerine yoğunlaşan çalışmalarla umumî tarih alanında yazılmış kaynaklarda geçen bilgilerin kıyaslanması, bu bilgiler arasındaki uyumlu ve uyumsuz noktaların ortaya çıkmasına katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bedreddin Aynî, Memlükler, Hadis, Memlükler, ʿİkdü’l-cümân

Ḥadīth In The Mamlūk Period Accordiıng To Badr Al-Dīn al-ʿAynī’s Iqd Al-Jumān (Second Half of The 7th Century – Beginning of The 8th Century)

Öz

History works written in the style of chronicles are used not only for the purpose for which they were written. Chronic works may also contain reflections on the position of the ulema (ʿulamāʾ) at the time of its writing and his view of the scientific world of the period in which he lived. This work is based on the book ʿIqd al-jumān fī taʾrīkh ahl al-zamān written by the celebrated Ḥanafī jurist (faqīh) and muḥaddith Badr al-Dīn al-ʿAynī as a public history book. This article, focuses on the state of ḥadīth science and scholars in the Mamlūks between the years 648-707 (1250-1307) and approaches of al-ʿAynī to these issues based on the work of ʿIqd al-jumān. For this purpose, the work has been examined in terms of certain keywords that allude to the history of ḥadīth through electronic sources. In addition, the work has been completely reviewed with the traditional method in terms of allusions and information about the hadith studies of the Mamlūks period. Eventually, the historical elements of ḥadīth referred to in ʿIqd al-jumān, scientific institutions, different groups of rāwī, different narration methods and classifications made during the period have been identified. In addition, the professional, sectarian and political trends of the muḥaddith of the period in question were focused on. Comparing the information in the sources written in the field of general history with the studies focusing directly on the historical elements of ḥadīth will contribute to compare the similarities and divergences. This study is an example of how to make use of the wafayāt sections in chronicle works. Examining a single book that was not written directly in the field of ḥadīth - even if it contains important information - is not enough to find elements about the history of ḥadīth and to make constructions regarding it. This necessitates the formation of a team that will examine a large number of books using the same criteria.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Mamlūks, Badr al-Dīn al-ʿAynī. ʿIqd al-jumān.

Kaynakça

• al‐Qāḍī, Wadād. “In the Footsteps of Arabic Biographical Literature: A Journey, Unfinished, in the Company of Knowledge”. Journal of Near Eastern Studies 68/4 (01 Ekim 2009), 241-252.
• Aslan, Muhammed. “Tabakat Kitapları ve Hadis İlmine Sağladıkları Faydalar”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/10 (2017), 269-290.
• Ayaz, Fatih Yahya. “Memlükler Döneminin (648-923/1250-1517) Öne Çıkan Vefeyât, Tabakât ve Terâcim Eserleri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 16/2 (2016), 1-38.
• Ayaz, Fatih Yahya - Eren Alibekiroğlu, Fatmanur. “Memlük Devletinde Sultan ve Emîrlerin Hanefîliğe İlgisi”. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi 5 (2019), 284-296.
• Aydüz, Salim. “Lale Devri’nde yapılan ilmî faaliyetler”. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 3 (1997), 143-170.
• Aynî, Ebu Muhammed. İkdü’l-cümân fî târîhi ehli’z-zamân. Kâhire: Dârü’l-kütüb ve’l-vesâikü’l-kavmiyye, 2009.
• Berkey, Jonathan P. Ortaçağ Kahiresi’nde bilginin intikali : İslami eğitimin sosyal tarihi. İstanbul : Klasik Yayınları, 2015. http://ktp.isam.org.tr/ktp/recordview.php?idno=344257&ele=%3D&wKitaplar=bilginin+intikali
• Bolelli, Nusreddin. Kadınların Hadis İlmindeki Yeri. İstanbul: İfav, 1998.
• Bori, Caterina. “Ibn Taymiyya wa-Jamā ‘atuhu: Authority, Conflict and Consensus in Ibn Taymiyya’s Circle’”. Ibn Taymiyya and his Times, Karachi, 23-52.
• Bozkurt, Nahide. Müslüman Tarihçilerin Dünya Tarihi Tasarımları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2020.
• Broadbridge, Anne F. “Academic Rivalry and the Patronage System in Fifteenth-Century Egypt: al-’Ayni, al-Maqrizi, and Ibn Hajar al-’Asqalani”. Mamluk Studies Review 3/ (1999), 85-107.
• Bulliet, Richard W. “A quantitative approach to medieval Muslim biographical dictionaries”. Journal of the Economic and Social History of the Orient 13/1 (1970), 195-211.
• Emi̇roğlu, Nagehan - Yılmaz, Muhammet. “Memlüklerde İlmî Hayat ve Kadınların İlmî Hayattaki Yeri”. Turkish Studies-Comparative Religious Studies 15/1 (2020), 97-111.
• Emiroğlu, Nagihan. “Bahrî Memlükler Döneminde Hanbelî-Eşarî Münasebetleri”. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi 5 (2019), 458-470.
• Emiroğlu, Nagihan. “Memlüklerde Hadis ve Ulema”. İslam Tetkikleri Dergisi 10/1 (ts.), 365-387.
• Emiroğlu, Nagihan. “VIII/XIV. Asırda Hadis Eğitimi: Mizzî, İbn Teymiyye, Birzâlî, Zehebî Örneği”. Hadis Tetkikleri Dergisi 17/2 (2019), 95-118.
• Emiroğlu, Nagihan - Eren, Fatmanur Alibekiroğlu. “Mezhep Faktörünün Muhaddisler Üzerindeki Etkisi (Memlükler Dönemi-Hanefî-Şâfiî Bağlamında)”. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi 5 (2019), 444-457.
• Eren, Mehmet. “Kadınların hadis ilmine katkıları”.
• Escovitz, Joseph H. “The establishment of four chief judgeships in the Mamlūk empire”. Journal of the American Oriental Society, 529-531.
• Escovitz, Joseph H. The office of qadi al-qudat in Cairo under the Bahri Mamluks. Berlin: Schwarz, 1984.
• Gharaibeh, Mohammad. “Brokerage and Interpersonal Relationships in Scholarly Networks. Ibn Hagar al-‘Asqalani and His Early Academic”. Everything is on the Move: The Mamluk Empire as a Node in (Trans-) Regional Networks 7/ (2014), 223.
• Gökçe, Ferhat. “Türkiye de Memlükler Dönemi Hadis Çalışmaları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 21 (2013), 41-88.
• Hac, Mehmet Zihni el-. Meşâhîru’n-Nisâ. İstanbul, 1877.
• Hermansen, Marica K. “Survey article: Interdisciplinary approaches to islamic biographical materials”. Religion 18/2 (1988), 163-182.
• Humphreys, R. Stephen. “İslâm tarihi metodolojisi”. İstanbul, Litera Yayınları.
• Jackson, Sherman A. “The Primacy of Domestic Politics: Ibn Bint al-Aʿazz and the Establishment of Four Chief Judgeships in Mamlûk Egypt”. Journal of the American Oriental Society, 52-65.
• Kandemir, Yaşar. “Mizzî, Yûsuf b. Abdurrahman”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2005.
• Kavşut Özafşar, Fatma. Kadınların Hadis İlmindeki Yeri (Hicrî IX. Asır Memlükler Dönemi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Muʿcemü’l-müʾellifîn: Terâcimü muṣannifi’l-kütübi’l-ʿArabiyye. Beyrût: Müessesetü’r-risâle, 1993.
• Koçkuzu, Ali Osman. “Aynî, Bedreddin”. TDV İslam Ansiklopedisi. 271-272. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1991.
• Mahamid, Hatim - YILMAZ, Harun. “Memlükler Dönemi Suriye’de Yüksek Öğretim Müesseseleri Olarak Camiler”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 41 (2011), 253-274.
• Makdisi, George. Ortaçağ’da Yüksek Öğretim İslam Dünyası ve Hristiyan Dünyası, 2012.
• Mert, Özcan. “Âyan”. TDV İslam Ansiklopedisi. 4/195-198. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1991.
• Midilli, Muhammet Enes. “Memlükler Döneminde Bir İlim Kurumu: İbn Tolun Camii ve Ulemaya Sunduğu Mansıplar”. İslam Araştırmaları Dergisi 44 (2020), 37-73.
• Midilli, Muhammet Enes. “Ulemânın Memlük Coğrafyasına Yönelmesi ve Memlükler Döneminde Kahire İlim Kurumları”. İslam Tetkikleri Dergisi 10/1 (ts.), 389-412.
• Nakamachi, Nobutaka. “Al-Ayni’s Cronicles as a Source for The Bahri Mamluk Period”. The Society for Near Eastern Studies in Japan XL/ (2005).
• Özgüdenli, Osman Gazi. “Olcaytu Han”. 33/345-347. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Özkan, Halit. Memlüklerin son asrında hadis: Kahire 1392-1517. Klasik, 2012.
• Polat, Selahattin. “Selçuklular Dönemi Nisabur ve Çevresinde Hadis Tarihi İle İlgili Önemli Bir Kaynak”. Konya, 2011.
• Rapoport, Yossef. “Legal diversity in the age of taqlīd: The four chief qāḍīs under the Mamluks”. Islamic law and society, 210-228.
• Sayeed, Asma. Shifting Fortunes: Women and Hadith Transmission in Islamic History. Dissertation. Princeton University, 2005.
• Sayeed, Asma. “Women and Ḥadīth Transmission Two Case Studies from Mamluk Damascus”. Studia Islamica 95 (01 Ocak 2002), 71-94. https://doi.org/10.2307/1596142
• Sayeed, Asma. Women and the transmission of religious knowledge in Islam. Cambridge University Press, 2013.
• Tomar, Cengiz. “İkdü’l-cümân”. TDV İslam Ansiklopedisi. 25-26. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2000.
• TOPGÜL, M. Enes. “Erken Dönem İslam Tarihi’nde İlim Merkezleri ve Ulema Hareketliliğinin Tespiti Üzerine Metodolojik Bir Arayış: Nisbeler”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 22/42 (2017), 1-33.
• Yılmaz, Harun. Zengî ve Eyyûbî Dımaşk’ında Ulema ve Medrese (1154-1260). İstanbul: Klasik, 2007.
• Yiğit, İsmail. “Aynî’yi Yetiştiren Memlukler Dönemi İlmi Hareketine Genel Bir Bakış”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11-12 (1997).
• Yiğit, İsmail. “Memlükler Zamanında (1250-1517) Kadın”. Diyanet İlmi Dergi 40/2 (2004), 131-144.