Hadisteki İlleti Tespit ve Tenkit Prensibi Olarak: 'Filan Râvinin Rivâyetine Benzemiyor' İfadesi

Yıl 2023, Cilt: 27 Sayı: 1, 297 - 309, 15.06.2023

Bahadır Opus

https://doi.org/10.18505/cuid.1234542

Cited By: 1

Öz

Hadislerin sıhhatinin tespiti için muhaddisler tarafından hadisin sened ve metnini ilgilendiren birtakım şartlar belirlenmiştir. Bu şartların sened ve metne bakan yönleri bulunmaktadır. Bu şartlardan biri de hadisin illetli olmamasıdır. Hadisin sıhhatini zedeleyen gizli bir kusur olarak bilinen illetin birtakım çeşitleri ve gerekçeleri olup, muhaddislerin illet tespiti noktasında kullandıkları bazı yöntemler bulunmaktadır. Bu yöntemleri üst başlık olarak ikiye ayırmak mümkündür. Bunlardan birisi cem-i turuk yapılarak hadisin illetine ulaşma yöntemi, bir diğeri de muhaddislerin hadislerle çokça meşgul olmalarından ötürü elde ettikleri melekeyle hadisin illetine ulaşmalarıdır. İllet tespitinde kullanılan cem-i turuk yöntemi kullanım sahası olarak daha geniş, hadis melekesiyle illet tespiti ise daha özel ve kapsam olarak nispeten dar bir alanı ilgilendirmektedir. Hadis âlimlerinin illet tespitinde kullandıkları yöntemlerden biri de “filanın rivâyetine benzemiyor” tenkididir. Bu tekit yöntemi, muhaddislerin hadis melekeleriyle uyguladıkları bir yöntemdir. Bu çalışmada ilgili kaidenin kullanım alanı tespit edilmeye ve hangi gerekçelerden yola çıkılarak bu kaidenin kullanıldığı tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, tenkit, illet, metin, taz‘îf.

The Statement in the Hadith as a Principle of Detection and Criticism: 'It Doesn't Look Like The Reporter's Narration"

Öz

In order to determine the authenticity of the hadiths, some conditions were determined by the hadiths regarding the proof and text of the hadith. There are aspects of these terms regarding the deed and the text. One of these conditions is that the hadith is not illegitimate. There are some types and reasons for the disease known as a hidden defect that harms the health of the hadith, and there are some methods used by the hadiths to detect the disease. It is possible to divide these methods into two main headings. One of them is the method of reaching the cause of the hadith by making cem-i turk, and the other is the ability of the hadiths to reach the disease of the hadith with the skills they have acquired due to their preoccupation with hadiths. The cem-i turuk method, which is used in the detection of malady, concerns a wider area of use, while the detection of malady with the faculty of hadith concerns a more specific and relatively narrow field in scope. One of the methods used by hadith scholars in determining malady is the criticism that "it does not resemble the narration of so-and-so". This method of taqīd is a method applied by the hadith faculties of hadith. In this study, it will be tried to determine the usage area of the relevant pedestal and to determine the reasons why this pedestal is used.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Criticism, Hidden defect, Text, Taz

Kaynakça

• Akpınar, Ömer Faruk. Rivâyet Asrında İllet Bezzâr Örneği. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Akpınar, Ömer Faruk. "Süfyan es-Sevrî’nin Hadis Tarihindeki Yeri Bir Muhaddis Olarak Süfyan es-Sevrî". Diyanet İlmi Dergi 51 / 1 (Mart 2015): 33-70.
• Az, Ahmet. Nakşibendî-Hâlidiğin Bir Kolu Olarak Haznevîlik. İstanbul: İnsan Yayınları, 2022.
• Beşir, Ali Ömer. Menhecü’l-İmam Ahmed fi iʿlâli’l-ehâdîs. 2 Cilt. Riyad: Vakfü’l-İslâm el-Hayrî, 1425/2005.
• Budak, Ali. “Bir Rivâyetin Tarîklerini Karşılaştırmanın Hadisleri Anlamaya Katkısı”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 12/1 (2012), 167 -191.
• Buhârî, Muhammed b. İsmaîl. el-Câmiʿu’l-müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar min umûri Resûlillâh sallallāhü ʿaleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Cidde: Dâru Tavki’n- Necât, 1421/2001.
• Buhârî, Muhammed b. İsmaîl. et-Târîhü’l-kebîr. thk. Muhammed b. Sâlih ed-Debbâsî. 12 Cilt. Riyad: en-Nâşirü’l-mütemeyyiz, 1440/2019.
• Cûzcânî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Yaʿkûb b. İshâk es-Saʿdî. Ahvâlü’r-ricâl. thk. Abdulalîm Abdulazîm el-Bestevî. Pakistan: Hadîsü Akâdemî, ts.
• Çakan, İsmail Lütfü “Dârekutnî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/488-490. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. el-ʿİlel. thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah es-Selefî. 15 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1405/1985.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1424/2004.
• Dâvûdî, Ebû Abdirrahmân Yûsuf b. Cevde. Menhecü’l-İmâm ed-Dârekutnî fî nakdi’l-hadîs fî Kitâbi’l-ʿilel. Kahire: Dâru’l-Muhaddisîn el-İlmî, 1432/2011.
• Düzenli, Muhittin. Rivayetlerin Sıhhatinin Tespitinde İllet ve Şâz Olgusunun Fonksiyonu. Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi, Sosya Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʿas es-Sicistânî. es-Sünen. thk Yâsir Hasan vd. Beyrut: Müessesetür’r-Risâle, 1436/2015.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʿas es-Sicistânî. Mesâʾilü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Ebû Muâz Târık b. Avadullah. Mısır: Mektebetü İbn Teymiyye, 1420/1999.
• Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Mevdûât. thk. Abdürrahmân Muhammed Osmân. 3 Cilt. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1388/1968.
• Elbânî, Nâsıruddin. Silsiletü’l-ehâdîsi’s-sahîha. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1415/1990.
• Gavrî, Seyyid Abdülmâcid. el-Medhal ilâ dirâseti ʿilmi ʿileli’l-hadîs. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1442/2021.
• Hakemî, Hâfız b. Muhammed. Menhecü’l-muhaddisîn fi’n-nakd. Mekke: Dâru Taybe el-Hadrâ, 1444/2022.
• Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed en-Nîsâbûrî. Maʿrifetü ulûmi’l-hadîs ve kemmiyyetü ecnâsihî. thk. Ahmed b. Fâris es-Sellûm. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1431/2010.
• Hallâl, Ebû Bekr Ahmed b. Muhammed b. Hârûn. es-Sünne. thk. Atiyye ez-Zehrânî. 7 Cilt. Riyad: Dâru’r-Râye, 1410/1989.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Câmiʿ li-ahlâkı’r-râvî ve âdâbi’s-sâmiʿ. thk. Mahmud Tahhân. Riyad: Mektebetü’l-Maârif 1403/1989.
• İbn ʿAdi, Ebû Ahmed el-Cürcânî. el-Kâmil fî duʿafâʾi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye.
• İbn Ammâr, Ebü’l-Fadl Muhammed b. Ebi’l-Hüseyn el-Herevî. ʿİlelü’l-ehâdîs fî kitâbi’s-sahîh li Müslim b. Haccâc. thk. Ali b. Hasan el-Halebî. Riyad: Dâru’l-Hicre, 1412/1991.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-ʿİlel. thk. Saʿd b. Abdillah el-Humeyd vd. 7 Cilt. Matâbiu’l-Humeydî, 1427/2006.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-taʿdîl. Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabî, 1271/1952.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Hacer el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tevdîhi Nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. thk. Muhammed Murâbî. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 2015.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Hacer el-Askalânî. Tehzîbü’t-tehzîb. 12 Cilt. Hindistan: Dâiratü’l-Meârif, 1326/1908.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. el-ʿİlel ve maʿrifetü’r-ricâl. thk. Vasiyyüllah b. Muhammed Abbâs. 3 Cilt. Riyad: Dâru’l-Hânî, 1422/2010.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. el-Mecrûhîn. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 2 Cilt. Riyad: Dâru’s-Sumayʿî, 1420/2000.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk b. Huzeyme es-Sülemî en-Nîsâbûrî. es-Sahîh. thk. Muhammeed Mustafâ el-Aʿzamî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1424/2003.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Yâsir Hasan vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1438/2017.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân el-Hanbelî. Şerhu ʿİleli’t-Tirmizî. thk. Hemmâm Abdürrahim Saîd. 2 Cilt. Ürdün: Mekbetü’l-Menâr, 1407/1987.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân el-Hanbelî. Fethu’l-Bârî. thk. Târık b. Avadullah. 7 Cilt. Riyad: Dâru İbn Cevzî, 1430/2008.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. ʿUlûmü’l-hadîs. thk. Nureddin Itr. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1418/1998.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Sıyânetü Sahîhi Müslim. thk. Muvaffak Abdullah. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1408/1987.
• Keşmîrî, Muhammed Enver Şâh Hüseynî. Feyzü’l-Bârî ʿalâ Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Bedr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Köktaş, Yavuz. “Hadîs Tarîklerini Bir Arada Değerlendirmenin Faydaları Üzerine”. Marife 2/1 (Bahar 2002), 149-170.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1413/1992.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehfetü’l-eşrâf (en-Nüketü’z-zırâf’la birlikte). thk. Abdüssamed Şerefüddîn. 15 Cilt. Dımaşk: el-Mektebü’l-İslâmî, 1403/1983.
• Muhammedî, Abdülkâdir. Medhal ilâ dirâseti’l-esnânîdi ve’l-ʿilel. Dımaşk: Dâru’l-Muktebes, 1434/2019.
• Muhittin, Düzenli. "Tecrübi Bilgiden Sezgisel Bilgiye Rivâyetlerin Sıhhatini Belirlemede Sezgisel (İlham) Gücün İmkanı". MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 6 / 4 (Ekim 2017): 46-63.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhmmed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Kahire: Matbaatü Îsâ, 1374/1955.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Kitâbü’t-Temyîz. thk. Mıuhammed Mustafa el-Azamî. Suud: Mektebetü’l-Kevser, 1410/1989.
• Nahhâs, İbrâhîm. el-Câmiʿ li ʿulûmi’l-İmâm Ahmed. Mısır: Dâru’l-Felâh, 1430/2009.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. ed-Duʿafâʾ ve’l-metrûkîn. thk. Muhammed İbrâhîm Zâyid Haleb: Dâru’l-Vaʿy. 1396/1976.
• Özafşar, Mehmet Emin. “Ukaylî”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 42/59. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. Fethu’l-muğîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs li’l-ʿIrâkî. thk. Ali Hüseyin Ali. 4 Cilt. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 1424/2003.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. el-İʿlân bi’t-tevbîh li-men zemme ehle’t-târîh. thk. Sâlim b. Ganter. Riyad: Dâru’s-Sumayʿî, 1438/2017.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. thk. Tarık b. Avadullah. 2 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1424/2003.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-evsat. thk. Târık b. Avadullah. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1415/1990.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. thk. Yâsir Hasan vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1436/2015.
• Tülü, Mehmet Emin. İbn Ebî Hâtim'in el-İlel adlı eserinde metin yönünden illetli saydığı rivayetler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ. ed-Duʿafâʾü’l-kebîr. thk. Abdülmʿtî Emîn Kalʿacî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1404/1984.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-İslâm. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 17 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1424/2003.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-iʿtidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1382/1963.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 23 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.