Some Criticisms on The Fatwa Methodology of The European Council for Fatwa

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 1, 284 - 302, 15.06.2024

Mustafa Bülent Dadaş

https://doi.org/10.18505/cuid.1424275

Öz

The European Council for Fatwa is a scholarly institution that has gathered a number of distinguished scholars, most of whom are based in the West, who are familiar with both the Shari'ah evidences and the problems. It was established in 1997 under the chairmanship of Yusuf al-Qaradawi (1926-2022). Since then, the Council has brought to its agenda important jurisprudential issues, especially those that concern Muslims living in the West and that differ significantly from the problems observed in Muslim countries, and with the solutions it produces, it has signed decisions and fatwas that serve as reference for both for Muslims live there and other Muslims who face similar problems, and has become a scholarly reference point and a scholarly authority. Since its establishment, there have been many studies in different languages, some of them academic, on the structure of the Council and the fatwa method it follows in the context of general or specific issues such as family law or transactions. The Council dedicated its meeting in Istanbul in 2023 to its work up to that date and the criticisms directed against it, and many papers were presented at the meeting, evaluating the Council from different aspects. In order to serve the same purpose, this study has been written to critically evaluate the method followed by the Council in issuing its fatwas in the context of the rules of fiqh and fatwa procedure. The evaluation is limited to the conditions of scientific competence and justice required of the mufti for a fatwa to be considered valid. In this context, firstly, an introduction about the contribution of the fiqh councils to the science of fiqh, then a brief introductory information about the Council was given, and its positive differences from other fiqh councils were mentioned, especially the gap it filled in the field known as "minority fiqh". The conditions necessary for the acceptance of a fatwa are analyzed and explained by relying on well-known books of Islamic methodology, the compliance of the fatwas and decisions issued by the Council with these rules is discussed, and in order to enable comparison with other fiqh Councils, the decisions and fatwas issued by them are also included. The study concluded that the Council did not comply with the rules of fatwa procedure set as a criterion by not announcing by whom the decisions and fatwas were issued, and it was concluded that other fiqh councils were mostly overwhelmed with the same problem. The study concludes with some recommendations for the solution of the problems identified. It is hoped that the study will contribute to the field by providing measures to guide the fatwa institutions to act within the framework of the fatwa procedure while performing this activity. In addition, it is hoped that it will raise awareness among researchers and muftis who act, make use of in their studies or issue fatwas based on the decisions and fatwas of institutions, no matter what name they are called, in general, and of the European Council for Fatwa in particular.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Fiqh Councils, European Fatwa and Research Council, Fatwa, Fatwa Methodology

Avrupa Fetva Meclisi’nin Fetva Yöntemine Dâir Bazı Eleştiriler

Öz

Avrupa Fetva Meclisi, çoğu Batı’da ikame eden hem şerî delilleri hem de vâkıayı bilen kıymetli âlimleri bünyesinde toplamış ilmi bir müessesedir. 1997 yılında Yûsuf el-Karadâvî’nin (1926-2022) başkanlığında kurulmuştur. Bu tarihten itibaren özellikle de Batı’da yaşayan müslümanları ilgilendiren ve müslüman ülkelerde gözlemlenen problemlerden ciddi manada farklılaşan önemli fıkhî meseleleri gündemine taşımış, ürettiği çözümlerle hem oradan yaşayan hem de benzer problemlerle yüzleşen Müslümanlar için referans niteliğinde karar ve fetvalara imza atarak, kendisine başvurulan ilmi bir merci haline gelmiştir. Kuruluşundan günümüze Meclis’in yapısını konu edinen ve genel ya da aile hukuku veya muamelat gibi, özel bazı meseleler bağlamında izlediği fetva yöntemine ilişkin farklı dillerde bazıları akademik tarzda pek çok çalışma yapılmıştır. Meclis, 2023 yılında İstanbul’da icra ettiği toplantısını bu tarihe kadar yaptığı çalışmalar ve kendisine yöneltilen tenkitlere hasretmiş, toplantıda Meclis’i farklı yönleriyle değerlendiren çok sayıda bildiri sunulmuştur. Bu çalışma da aynı gayeye hizmet etmek maksadıyla Meclis’in fetvalarını neşrederken izlediği metodu, fıkıh ve fetva usulü kuralları bağlamında eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirmek üzere kaleme alınmıştır. Değerlendirme, fetvanın muteber sayılabilmesi için müftüde aranan ilmi ehliyet ve adalet şartlarıyla sınırlandırılmıştır. Bu bağlamda öncelikle fıkıh meclislerinin fıkıh ilmine yaptığı katkıdan bahseden bir giriş yapılmış, ardından Meclisle ilgili tanıtıcı kısa bir malumat verilerek, “ekalliyyât fıkhı” olarak da bilinen alanda doldurduğu boşluk başta olmak üzere, diğer fıkıh meclislerinden olumlu yönde ayrıldığı hususiyetlerine değinilmiştir. Fetvanın kabul edilmesi için gerekli şartlar meşhur usul kitaplarıyla iktifa edilerek tahlil edilerek aktarılmış, Meclis’in neşrettiği fetva ve kararların bu kurallara uygunluğu tartışılarak, diğer fıkıh meclisleriyle mukayese imkânı oluşturabilmek için onlar tarafından neşredilmiş karar ve fetvalara da yer verilmiştir. Çalışmanın sonucunda Meclisin, karar ve fetvaların kimler tarafından alındığını ilan etmemek suretiyle kriter olarak belirlenen fetva usulü kurallarına riâyet etmediği anlaşılmış, diğer fıkıh meclislerinin de çoğunlukla aynı problemle malul olduğu sonucuna varılmıştır. Çalışma, tespit edilen problemlerin çözümü için bazı tavsiyelerin de yer aldığı bir sonuçla tamamlanmıştır. Çalışmanın, ulaştığı sonuçlarla fetva müesseselerinin bu faaliyeti icra ederken fetva usulü çerçevesinde hareket etmelerine rehberlik edecek ölçüler ortaya koymak suretiyle alana katkı sağlaması umulmaktadır. Bunun yanında, hangi isimle anılırsa anılsın kurumsal olarak fetva neşreden müesseselerin, özelde ise Avrupa Fetva Meclisi’nin kararlarıyla amel eden ya da karar ve fetvalarını esas alarak fetva veren veya çalışmalarında istifade eden araştırmacı ve müftülerde farkındalık oluşturması ümit edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, fıkıh meclisleri, Avrupa Fetva ve Araştırmaları Meclisi, fetva, fetva usûlü

Kaynakça

• Aslan, Bedri. İslam Hukukunda Tecdid. Ankara: Sonçağ Akademi, 2023.
• Aslan, Mehmet Selim. “Günümüz Fıkıh Problemlerinin Çözümünde Tahrîc Yöntemi ve İşlevselliği”. Journal of İslamic Reasearch 25/2 (2014), 108-137.
• Aynî, Mehmet Fıkhî. Risâle fî edebi’l-müftî. Thk. Osman Şahin. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Cüdeyʽ, Abdullâh. “İslâmü’l-mer’e ve bekâi zevcihâ ʽalâ dînîhî”. el-Mecelletü’l-ilmiyye li’l-meclisi’l-Avrûbbî li’l- iftâ ve’l-buhûs 2 (2003), 15-197.
• Dadaş, Mustafa Bülent. “Bir Fetva Belirleme Yöntemi Olarak Heyet İçtihadı ve İslam Dünyasında Bu Amaçla Kurulan Fıkıh Meclisleri”, Bilimname: Düşünce Platformu 28/1 (2015), 311-342.
• Dadaş, Mustafa Bülent. “منهج التخريج في حل القضايا الفقهية المعاصرة في نماذج فتاوى المجلس الأعلى للشؤون الدينية”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 27/1 (Haziran 2023), 90-106. https://doi.org/10.18505/cuid.1235416.
• Dadaş, Mustafa Bülent (ed). Mü’temerü tevhîdi’t-takvîmi’l-hicrîyi’l-muvahhed. Ankara: DİB. Yayınları, 2016.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Müstaṣfâ min ʿilmi’l-uṣûl. thk. Muhammed Süleyman el- Eşkar. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• İbn Âbidin, Muhammed Emin. Şerhu ukûdi resmi’l-müftî. thk. Şenol Saylan. İstanbul: İSAM Yayınları, 2023.
• İbn Hamdân, Necmüddîn Ahmed. Sıfatü’l-müftî ve’l-müsteftî. thk. Mustafa b. Muhammed el-Kabbânî. Riyad: Dâru’s-Sumayîʽ, 2015.
• İbn Menîʽ, Abdullah b. Süleyman. El-Verakü’n-nakdî: Hakîkatuhû, târîhuhû, kıymetuhû, hükmuhû. b.y.: y.y., 2. Basım, 1984.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Abdirrahmân eş-Şehrezûrî. Maʽrifetü ʽulûmi’l-ḥadîs̱. Nûreddin Itr. Dımaşk: Dâru’l-fikr. 1986.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Abdirrahmân eş-Şehrezûrî. Edebü’l-müftî ve’l-müsteftî . thk. Muvaffak Abdullâh. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1986.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid. Fetḥu’l-ḳadîr li’l-ʿâcizi’l-faḳīr. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, ts.
• İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdillâh. Ġıyâs̱ü’l-ümem fî iltiyâs̱i’ẓ-ẓulem. thk. Abdülazîm ed-Dîb. Katar: Mektebetü İmâmi’l-Harameyn, 1401/1981.
• Karadâğî, Ali Muhyiddin. el-İctihâd ve’l-fetvâ ve tatbîkâtühüma’l-muâsıra ve devrü’l-manzûmati’l- mekâsidiyye fi’d-dabti ve’t-tecdîd. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2017.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs. Envârü’l-burûḳ fî envâʾi’l-furûḳ. 4 Cilt. Kahire: ʽAlemü’l-Kütüb, ts.
• Karadâvî, Yûsuf. Fetâvâ Muâsıra. 6. Cilt. Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 2022.
• Karadâvî, Yûsuf. Fî fıkhi’l-ekalliyât. Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 2022.
• Karadâvî, Yûsuf. el-Fetâvâ’ş-şâzze meâyiruhâ ve tatbîkâtuhâ ve esbâbuhâ ve keyfe netevekkâhâ. Beyrut: ed- Dâru’ş-Şâmiyye, 2022.
• Karadâvî, Yûsuf. Mûcibâtü tağayyuri’l-fetvâ fî asrinâ. Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 2022.
• Mecma’i’l-fıḳhi’l-İslâmî’d-devlî. Mecelletü Mecmai’l-fıḳhi’l-İslâmî’d-devlî. ed-Devretü’s-sâniye. 2 (1986), 410- 414.
• Kevserî, Muhammed Zâhid. el-İşfâk ʽala ahkâmi’t-talâk. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-turâs. 1994.
• Meclisü’l-avrûbbî li’l-iftâ ve’l-buhûs. el-Fetâvâ ve’l-ḳarârât (1917-2010). nşr. Abdullâh el-Cüdeyʽ. b.y.: y.y., 2013.
• Mecma’i’l-fıḳhi’l-İslâmî’d-devlî. Ḳararât ve tevṣiyât 1985-2019. Cidde: y.y., 2022.
• el-Mecma’ii’l-fıkhiyyi’l-İslâmî’. Ḳararât (fî devrâtihi’l-işrîn). Mekke: y.y., ts.
• Mecma’i’l-fıkhi’l-İslâmî el-Hind. Ḳararât ve tevṣiyât (1989-2018). b.y.: y.y., 2011.
• Mecma’i fukahâ Amrikâ. Kitabü’l-mü’temeri’s-sânî [3 (2/3]. b.y.: y.y., ts.
• Mevlevî, Faysal. “İslâmü’l-mer’e ve bekâi zevcihâ ʽalâ dînîhî”. el-Mecelletü’l-ilmiyye li’l-meclisi’l-Avrûbbî li’l-iftâ ve’l-buhûs. 2 (2003), 245-308.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Ravzatü’ṭ-ṭâlibîn ve umdetü’l-müttakin. 12 cilt. thk. Züheyr eş-Şâvîş. Ammân: el-Mektebü’l-İslâmî, 3. Basım, 1991.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Âdâbü’l-fetvâ ve’l-müftî ve’l-müsteftî. thk. Bessâm el-Câbî. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1988
• Osmânî, Muhammed Takî. Usûlü’l-iftâ ve âdâbuhû. Karaçi: Mektebetü Meârifi’l-Kurân, 2011.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ. el-Muvâfakât. thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Selmân. 6. Cilt. El-Akrabiyye: Dâru İbn Affân, 1997.
• Yaman, Ahmet. “Ri’asetü’ş-Şu’uni’d-Diniyye fi Türkiye Turukun ve Esalibu Asdari’l-Fetava mi Kabli’l-A’lâ li’ş- Şu’uni’d-Diniyye”. el-Mecelletü’l-İlmiyyetül-Muhakkeme li-Riasetiş-Şuuni’d-Diniyyetit-Türkiyye, 1/1 (2019), 62- 98.
• Yücel, Fatih. “Fetvanın Değişim Gerekçelerine Güncel Bir Bakış: Din İşleri Yüksek Kurulu Karar ve Fetvaları Örnekliği”. Diyanet İlmi Dergi, 58/3 (2022), 1125-1156.
• Zerka, Mustafâ b. Ahmed. Nazariyyatü’l-iltizâmi’l-âm. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1999.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed. el-Bahrü’l-muhît fî uṣûli’l-fıkh. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2000.
• Awqatsalah. "البيان الختامي". Erişim 13. Mayıs 2024. https://l24.im/Gauep8z
• Awqatsalah. "من نحن". Erişim 13. Mayıs 2024. https://l24.im/YH2
• IUMS, el-İttihâdü’l-âlemî li ulemâi’l-müslimîn. "قرارات لجنة الاجتهاد والفتوى". Erişim 13. Mayıs 2024. https://l24.im/Wef
• e-cfr, el-Meclisü’l-avrûbbî li’l-iftâ ve’l-buhûs. "الأعضاء". Erişim 13. Mayıs 2024. https://l24.im/a2E9Y
• e-cfr, el-Meclisü’l-avrûbbî li’l-iftâ ve’l-buhûs. "بيانات المجلس". Erişim 13. Mayıs 2024. https://l24.im/SYLF