Türkiye Finans Tarihinde Ponzi Dolandırıcılık Sisteminin Erken Örneği: Banker Krizi

Yıl 2023, Cilt: 27 Sayı: 2, 137 - 161, 13.09.2025

Mehmet Fatih Güner , Kemal Coşkun

https://doi.org/10.51945/cuiibfd.1385920

Öz

Faiz oranlarının 24 Ocak 1980 kararlarıyla serbest bırakılması bankerlere rahat bir çalışma ortamı sağlamıştı. Birbirleriyle ve bankalarla mevduat rekabetine giren bankerler, yatırımcılara yüksek faiz oranları önerdiler. Bankerliğin devamı için yeni müşterilerin sisteme girmesi zorunluydu. Bu yönü ile Ponzi sistemine benzetilen bankerliğin çöküşü kaçınılmazdı. 1981 ve 1982 olmak üzere iki dalga şeklinde gerçekleşen kriz, 500’den fazla bankerin iflasına ve yüzbinlerce yatırımcının tasarruflarını kaybetmelerine neden oldu. Bu çalışmanın amacı banker krizini kronolojik bağlamda inceleyerek krizin nedenlerini saptamak, Ponzi sistemiyle benzerliğini araştırmak ve konu hakkında bilgi sahibi olmak isteyen araştırmacılara katkı sağlamaktır. Olay çalışması yöntemiyle yürütülen bu çalışmada, sürecinin iyi planlanmaması, kriz yönetimindeki eksiklik ve piyasa oyuncularının etik olmayan uygulamalarının banker krizinin asıl nedenleri olduğu ve piyasa bankerliğinin Ponzi sistemine güçlü şekilde benzediği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Banker , Bankerler Krizi , 24 Ocak 1980 Kararları , Finansal Serbestlik , Ponzi Sistemi

An Early Example of the Ponzi Fraud System in the History of Türkiye Finance: Banker Crisis

Öz

The release of interest rates by the decisions of January 24, 1980, provided bankers with a comfortable working environment. Bankers, who entered into deposit competition with each other and with banks, offered high interest rates to investors. However, for the continuation of the system, it was necessary for new customers to enter the system. The sinking of bankers, which has been likened to the Ponzi system with this aspect, was inevitable. The crisis, which took place in two waves, 1981 and 1982, led to the bankruptcy of more than 500 bankers and the loss of hundreds of thousands of investors' savings. The aim of this study is to identify the causes of the crisis by analyzing the banker crisis in a chronological context, to research its similarities with the Ponzi system and to contribute to researchers who want to have information on the subject. As a result of this research conducted using the case study method, it was determined that the transition process was not planned well, the lack of crisis management and the unethical practices of market players were the main causes of the banker crisis and that activities of market bankers can be defined as a Ponzi system.

Anahtar Kelimeler

Banker , Bankers Crisis , 24th January 1980 Decisions , Financial Liberalization , Ponzi Scheme

Kaynakça

• Akdoğu, S. K. (2012). Türkiye’de mali serbestleşme süreci ve krizlerin kısa bir özeti. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(2), 189-208.
• Arabacıoğlu, B. (2011). En kahraman rıdvan. İstanbul: Mürekkep Basın Yayın.
• Artun, T., Gürel, O. ve Ketenç, Ş. (1987). Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler (Türkiye ekonomisi 1980-1985) (Bilgi Yayı.). İstanbul.
• Barış, S. ve Özel, U. (2018). Osmanlı ekonomi ve finans sisteminde banker bir aile: Camondolar. Maliye Finans Yazıları, 1(109), 107-144. doi:10.33203/mfy.332514
• Bartoletti, M., Carta, S., Cimoli, T. ve Saia, R. (2020). Dissecting Ponzi schemes on Ethereum: Identification, analysis, and impact. Future Generation Computer Systems, 102, 259-277.
• Başbuğ, F. (1981, 24 Eylül). Paranın ve bankerlerin yazgısı. Cumhuriyet Gazetesi.
• Batun, Ö. Ç. (2018). Madoff’tan Çiftlikbank’a ponzi oyunu. 24 Mayıs 2020 tarihinde https://www.rakamlarveyalanlar.com/madofftan-ciftlikbanka-ponzi-oyunu/ adresinden erişildi.
• Baykal, C. M. (2007). Hukuki boyutlarıyla finansal krizler. Bankacılar Dergisi, 60, 33-48.
• Bayraktaroğlu, M. (2008). Banker Kastelli şeytan mıydı? Melek mi? İstanbul: Epsilon Yayınları.
• Cansen, E. (2008, 4 Haziran). Kastelli modeli. Hürriyet Gazetesi. https://www.hurriyet.com.tr/kastelli-modeli-9091982 adresinden erişildi.
• Coşkun, N., Ardor, N., Çermikli, H. ve Eruygur, O. (2012). Türkiye’de bankacılık sektörü piyasa yapısı, firma davranışları ve rekabet analizi. https://www.tbb.org.tr/Content/Upload/Dokuman/796/rekabetKitap.pdf adresinden erişildi.
• Coşkun, Y. (2012). Repo ve Ters Repo Düzenlemeleri: Banker krizi sonrası ortaya çıkışı ve finansal başarısızlık dersleri ışığında politika önerileri. Business and Economics Research Journal, 3, 59-90.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1981, 20 Şubat). Bankerzedeler: zararlarımız devletçe karşılanmalı.
• Çenesiz, İ. (2018, 6 Nisan). Maliye yönetimi, aşırı kara odaklananlar ve dolandırıcıların oluşturduğu üçgen. http://www.corumhaber.net/. http://www.corumhaber.net/maliye-yonetimi-asiri-kra-odaklananlar-ve-dolandiricilarin-olusturdugu-ucgen-makale,7843.html adresinden erişildi.
• Çölaşan, E. (1984). Banker skandalının perde arkası. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Doğan, Y. (1981, 17 Eylül). Bankalar kazandı. Cumhuriyet Gazetesi.
• Doğan, Y. (1982, 29 Eylül). Banker piyasasında görünüm. Cumhuriyet Gazetesi.
• Gören, Ö. (1982, 29 Eylül). Para piyasalarında gelişmeler. Cumhuriyet Gazetesi.
• Kafaoğlu, A. B. (1982). Bankerler ve Kastelli olayı. İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Kale, S. ve Eken, M. H. (2017). Türk bankacılığında krizler ve çıkarılan dersler. Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(5), 11-23.
• Karahanoğulları, Y. (2019). Türkiye’de neoliberalizmin kuruluş süreci: 1980-1994. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 74(2), 429-464. doi:10.33630/ausbf.545324
• Kazgan Haydar. (1995). Osmanlı’da Avrupa finans kapitali. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Keskin, U. (2019). Bankerlikte meslek ahlakına ilişkin Bülent Arabacıoğlu’nun eleştirel yaklaşımı. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 245-258.
• Merriam, S. B. (1988). Case study research in education: A qualitative approach. Jossey-Bass.
• MGK. (1981a). Milli Güvenlik Konseyi Tutanak Dergisi 1. Dönem, 16. Cilt, 71. Birleşim.
• MGK. (1981b). Milli Güvenlik Konseyi Tutanak Dergisi 1. Dönem 4. Cilt 65. Birleşim.
• MGK. (1982). Milli Güvenlik Konseyi Tutanak Dergisi 1. Dönem 7. Cilt 121. Birleşim.
• MM. (1980). Millet Meclisi Tutanak Dergisi, 5. Dönem, 16. Cilt 88. Birleşim.
• Mumcu, U. (1981, 22 Eylül). Gecikmiş Tebliğ. Cumhuriyet Gazetesi.
• Mumcu, U. (1987, 23 Eylül). Bako olayı. Cumhuriyet Gazetesi.
• Özsoylu, A. F. (2016). Türkiye ekonomisi. Adana: Karahan Kitabevi.
• Pamuk, Ş. (2014). Türkiye’nin 200 yıllık iktisadi tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ponzi, C. (2020). The rise of Mr. Ponzi. 17 Mayıs 2020 tarihinde https://pnzi.com/ adresinden erişildi.
• Samur, C. (2011). Finansal kabarcıklar teorisi ve finansal krizler. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 61(1), 117-176. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuifm/issue/815/8899 adresinden erişildi.
• Şanver, S. (1982, 6 Aralık). Faizler çıldırmıştı. Cumhuriyet Gazetesi.
• Taştemur, İ. (1989). Banker Bako. İstanbul: Arkadaş Yayınevi.
• TBMM. (1984). TBMM Tutanak Dergisi, 17.Dönem, 7. Cilt, 16. Birleşim.
• TBMM. (1986a). TBMM Tutanak Dergisi 17. Dönem 24. Cilt 57. Birleşim (C. a).
• TBMM. (1986b). TBMM Tutanak Dergisi, 17. Dönem, 28. Cilt 98. Birleşim (C. b).
• The Arizona Corporation Commission. (2023). Ponzi schemes. 26 Şubat 2023 tarihinde https://azcc.gov/docs/default-source/az-investor-files/investment-scams/ponzi-pyramid-diagrams.pdf?sfvrsn=8fbb29ba_2 adresinden erişildi.
• TÜİK. (2013). İstatistik göstergeler 1923-2013. Türkiye İstatistik Kurumu.
• Ulagay, O. (1981, 16 Kasım). Devlet ve bankalar. Cumhuriyet Gazetesi.
• Uluyol, O. (2019). 1980-2000 döneminde Türkiye’de bankacılığın gelişimi. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (17), 73-107.
• Uysal, H. (1982, 15 Ekim). Devlet bizden değil Özal ve Erdem’den hesap sormalı. Cumhuriyet Gazetesi.
• Wikipedia. (2020). Charles Ponzi. 17 Mayıs 2020 tarihinde https://en.wikipedia.org/wiki/Charles_Ponzi#cite_note-Ref_c-23 adresinden erişildi.
• Yülek, M. (2008a, 16 Haziran). Banker Kastelli’den alınacak dersler. Dünya Gazetesi. https://www.dunya.com/kose-yazisi/banker-kastelli039den-alinacak-dersler/1881 adresinden erişildi.
• Yülek, M. (2008b, 23 Haziran). Banker Kastelli’den alınacak dersler (II). Dünya Gazetesi. https://www.dunya.com/kose-yazisi/banker-kastelli039den-alinacak-dersler-ii-turkiye-ve-dunya/1934 adresinden erişildi.
• Yüzgün, A. (1982, 1 Kasım). Bir yıldız batıyor. Cumhuriyet Gazetesi.
• Zuckoff, M. (2005). Ponzi’s Scheme. NewYork: Random House Publishing Group.