KAYSERİLİ ŞEYH REFÂHÎ'NİN “KENZU’R-RUMÛZ Fİ’T-TASAVVUF” ADLI ESERİ VE TASAVVUFÎ AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, , 68 - 90, 30.12.2022

Şenel Aslan , Nasi Aslan

https://doi.org/10.30627/cuilah.1186941

Öz

Bu çalışmada Osmanlı döneminde Kayseri’de yaşamış Şeyh Refâhî’ye ait “Kenzu’r-Rumuz fi’t-Tasavvuf” adlı eserinin tanıtımı ve bu eser çerçevesinde Şeyh Refâhî’nin tasavvufî görüşlerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Söz konusu eser, mesnevi tarzında manzum olarak kaleme alınmış yazma bir eser olup bilinen tek nüshası da Leipzig Üniversitesi Kütüphanesinde bulunmaktadır. Bu nüsha üzerindeki kayıttan eserin Şeyh Refahî’ye ait olduğu anlaşılmaktadır. Onun bu eseri, genel olarak Hüseynî Sâdât el-Gûrî’ye ait Farsça yazılmış bir eser olan “Kenzü’r-rumûz" adlı tasavvufî konuların ele alındığı eserin tercümesi konumundadır. Ancak eser incelendiğinde bunun doğrudan bir tercüme olmadığı, Refahî tarafından bir kısım ekleme ve çıkarmaların yapıldığı, özellikle kafiye ve ses fonetiği gözetilerek büyük bir ustalıkla manzum eser şeklinde sunulduğu görülmektedir. Günümüzde sadece bir adet yazma nüshası bulunan ve daha önce üzerinde geniş çaplı bir akademik çalışmanın bulunmadığı bu manzum eserin tanıtımının yapılmasının önemli olduğu kanaatindeyiz. Böylece tasavvuf alanında çalışmalara da bir zenginlik katılmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Şeyh Refâhî, “Kenzu’r-Rumûz”.

An Investigation into the Masterpiece Entitled “Kenzu’r-rumûz fi’t-tasavvuf” by Şeyh Refâhî from Kayseri Province and Its Evaluation in Terms of Sufizm

Öz

In this study, it is aimed to introduce the book “Kenzur Rumuz fit Tasavvuf” by Sheikh Refahi who lived in Kayseri during the Ottoman period and to reveal the mystical views of Sheikh Refahi within the framework of this work. This work is a manuscript written in verse in masnavi style, and the only known copy is in the Leipzig University Library. According to records on this copy, it is understood that it belongs to Sheikh Refahi. This work of his is a translation of the work titled “Kenzur rumuz”, written in Persian, belongs to Hüseyni Sadat el-Guri and deals with mystical subjects. However, when the work is examined, it is seen that it is not a direct translation; some additions and eliminations were made by Refahi, and it was presented expertly as a verse work, especially in terms of rhyme and phonetics. We believe that it is substantial to publicise this verse work as there is only one manuscript copy today and there has not been an extended academic study on it before. By this way, there will be more content-rich studies in tasawwuf field.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Sheikh Refahi, Kenzur Rumuz

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfu’l-Hafâ. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1405.
• Aydın, İbrahim Hakkı. “Kenz-i Mahfî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 25/258-259. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Bursevi, İsmail Hakkı. Rûhu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. İstanbul: Matbaat-ü Osmaniyye, 1330.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları, 2004.
• Cevherî, Ebu Nasr İsmâil b. Hammad. es-Sıhah tâcu’l-Luğa ve sıhâhu’l-arabiyye. Beyrut: Dâru’l-İlim, 1987.
• Ceyhan, Semih. “Üns”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 42/348-349. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Cürcanî, Ali b. Muhammed eş-Şerif. Kitabü’t-Ta’rifat. Kahire: Dâru’l-Fadîle, ts.
• Çağrıcı, Mustafa. “Nasihat”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 22/408-409. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Çağrıcı, Mustafa. “Sabır”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 35/337-339. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Çağrıcı, Mustafa. “Şevk”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 39/20-22. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Demirci, Kürşat. “Zühd”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 44/530-533. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Demirci, Mehmet. “Hal”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 15/216-218. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Ebû Tâlib el-Mekkî. Kūtü’l-kulûb. Kahire: y.y., 1961.
• el-Makdîsi, Tâhîr İbn Kayserânî. Safvetü’t-Tasavvuf (Tasavvufun Özü). çev. M. Cevat Ergin. İstanbul: İlk Harf Yayınları, 2015.
• Eraydın, Selçuk. Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Marmara Üni. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1994.
• Erkaya, Mahmud Esad. Kur’an Kaynaklı Tasavvuf Kavramları. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakub. Kâmûsu’l-muhit. Beyrut: Müessesetür’-Risâle, 2005.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâʾü ʿulûmi’d-dîn. Kahire: y.y., 1939.
• Gökcan, Mansur. Temel Ahlaki Prensipleriyle Tasavvuf. Ankara: Harf yayınları, 2017.
• Gökcan, Mansur. “Tasavvufta Tevekkül Anlayışı”. Çukurova Üni. İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (2018), 131-165.
• Hücvîrî, Ebü’l-Hasan Ali b. Osman. Keşfü’l-mahcûb: Hakikat Bilgisi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: y.y., 1982.
• İbn Acîbe, Ahmed b. Muhammed. el-Bahrü’l-medîd fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-mecîd. thk. Ömer Ahmed er-Râvî. Beyrut: Dâru’l kütübi’l-ilmiyye, 2005.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem el-Ensârî. Lisânü'l-ʿArab. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. Kahire: y.y., 1293.
• İzz b. Abdisselam. Kitâbü’l-Fetâvâ. Lübnan: Dâru’l-Ma’rife, 1967.
• Kara, Mustafa. “Fenâ”, TDV İslâm Ansiklopedisi. 12/333-335. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Kara, Mustafa. ‘‘Havf’’. TDV İslâm Ansiklopedisi. 16/528-331. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Karagöz, İsmail, vd. Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Kaşâni, Abdurrezzak. Tasavvuf Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Kelebâzî, Ebu Bekir Muhammed b. İshak. Kitâbu’t-taarruf limezhebi ehli’t-tasavvuf. Kahire: Mektebetü’l-Hânicî, 1994.
• Kılıç, Mahmud Erol. Evvele Yolculuk. İstanbul: Sûfî Yayınları, 2013.
• Kılıç, Mahmud Erol. Sûfî ve Şiir. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Letâifü’l-işârât. thk. İbrahim Besyûnî. b.y: el-Hey’etü’l Mısriyye, 2000.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerîm. er-Risâle. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Teʾvîlâtü ehli’s-sünne. nşr. Fâtıma Yûsuf el-Hıyemî. Beyrut: y.y., 2004.
• Nalbat, Muhammet. “Ârifî’nin Kenzu’r-rumûz Adlı Mesnevisi Üzerine Bir İnceleme”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi (Aded) 4/2 (Ağustos 2021), 1364-1393.
• Necmeddîn ed-Dâye, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. et-Teʾvîlâtü’n-Necmiyye (Bahrü’l-hakâik ve’l-meʿânî fî tefsîri’s-sebʿi’l-mesânî). thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l kütübi’l-ilmiyye, 2009.
• Necmeddîn ed-Dâye. Mirsâdü’l-ʿibâd. Tahran: y.y., 1352.
• Râgıb el-İsfahânî. Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurʾân. b.y.: Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Refahî. Kenzu’r-rumûz fi’tasavvuf. Leipzig Üniversitesi Kütüphanesi İslam El Yazmaları Bölümü, No: B. Or. 103, v. 179r-207r.
• Reis, Bedriye. “Tasavvuf Klasiklerinde Rıza Kavramı” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/53 (2017), 891-913.
• Serrâc, Ebû Nasr. el-Lümaʿ. nşr. Abdülhalîm Mahmûd–Tâhâ Abdülbâkī Sürûr. Kahire: y.y., 1960.
• Sühreverdî, Ebû Hafs Şihabüddin Ömer. Avârifü’l-meârif. Mekke: Mektebetü’l-Mekkîyye, 2001.
• Şimşek, Selami. Tasavvuf Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Litera Yayınları, 2017.
• Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdillâh. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. b.y: Dâru’l Harem li’t-türâs, 2004.
• Uludağ, Süleyman. “Aşk”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 4/11-17. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Uludağ, Süleyman. “Fakr”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 12/132-134. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Uludağ, Süleyman. ‘‘Kabz’’. TDV İslâm Ansiklopedisi. 24/44-45. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Uludağ, Süleyman. “Nefis”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 32/526-529. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Uludağ, Süleyman. ‘‘Recâ’’. TDV İslâm Ansiklopedisi. 34/502. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Uludağ, Süleyman. “Rıza”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 35/56-57. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2012.
• Uludağ, Süleyman. “Tevekkül”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 41/3-4. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Uludağ, Süleyman. “Tövbe”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 41/284-285. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Yıldırım, Ahmet. Din Dünyevileşme ve Zühd. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. “Cem”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 7/278-279. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.