Hükümlerin Dayandığı Delillerde Kesinliği Öngören Fıkıh Kâidelerinin Hadislerdeki Temelleri

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 1, 361 - 389, 30.06.2018

Serkan Çelikan

https://doi.org/10.30627/cuilah.440711

Öz

İslâm fıkhında, ibadetlerden hukukî süreçlere kadar
bütün beşerî faaliyetlerde, kararlar üzerinde belirleyici olan bilgi ve
delillerin kesin nitelikli olması esastır. Bu, doğru ve adil sonuçlara
varabilmenin önemli bir şartıdır. Dolayısıyla şüphenin ve farklı ihtimallerin
varlığından kurtulamamış delillerin karar vermede ve hüküm tesisinde dayanak
olarak görülmesi mümkün olmamaktadır. Bu önemli husus fıkıh kâideleri (kavâid-i
fıkhiyye) olarak da bilinen İslâm hukukunun temel prensipleri arasında da
çeşitli maddeler aracılığıyla yerini bulmuştur. Hz. Peygamber (a.s.) devrinin
İslâm hukukunun ilk uygulama alanı olduğu dikkate alındığında bahsi geçen
ilkenin ve dolayısıyla bu ilkeyi farklı formlarda ortaya koyan fıkıh
kâidelerinin temellerinin de bu dönemde mevcut bulunabileceğini tahmin etmek
zor olmaz. Nitekim hadis kaynaklarında yapılan incelemeler şüphe-hüküm ilişkisi
olarak da isimlendirilebilecek bu konuda kavlî ve fiilî sünnetten çeşitli
örneklerin bulunduğunu ortaya koymaktadır. Bu çalışma söz konusu örneklerin tespitini,
sıhhat durumlarını ve mevzu bahis olan esasla ilgilerini belirlemeyi
amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslâm fıkhı, fıkıh kâideleri, hadis kaynakları, sünnet, şüphe-hüküm ilişkisi

Kaynakça

• Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed el-Kissî (ö. 249/863), Müsned, thk. Subhî Bedrî Sâmerrâî, Mahmûd Muhammed Halîl Saîdî, Mektebetü’s-Sünne, Kahire 1408/1988.
• Aburrezzâk, Ebû Bekr b. Hemmâm es-San‘ânî (ö. 211/826), el-Musannef, I-XI, thk. Habîburrahman el-A‘zamî, el-Meclisü’l-İlmî, Beyrut 1403/1983.
• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed (ö. 1162/1749), Keşfü’l-hafâ ve muzîlü’l-ilbâs ammâ iştehera mine’l-ehâdîs alâ elsineti’n-nâs, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1352.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Şeybânî (ö. 241/855), Müsned, I-L, thk. Şu-ayb el-Arnaût ve diğerleri, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1416/1995.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedruddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa el-Hanefî (ö. 855/1451), Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, I-XXV, tsh. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1421/2001.
• Azîmâbâdi, Muhammed Şemsülhak (ö. 1330/1911), Avnu’l-ma’bûd şerhu Süne-ni Ebî Dâvûd, I-XIV, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1415.
• Bâ Hüseyin, Yakûb b. Abdülvehhâb, el-Kavâidu’l-fıkhiyye, Mektebetü’r-Rüşd/Şeriketü’r-Riyâd, Riyâd 1418/1998.
• Baktır, Mustafa, “Kâide”, DİA, XXIV, ss. 205-210, İstanbul 2001.