Gazâlîci Sebepliliğin Metodik Çerçevesi

Yıl 2013, Cilt: 13 Sayı: 1, 23 - 56, 01.03.2013

Hasan Akkanat

Öz

Gazâlî’nin sebeplilik teorisini anlamak, onun tevhid fikrini anlamaktan geçer. O, tevhid konularını ilkin el-İktisâd’da incelemekle birlikte, tevhidin asıl tanım ve içeriğini İhyâ’da belirler.  İhyâ, tevhidin bize evrendeki bütün nesne ve olayların tek failinin Allah olduğunu söyler. Bu anlayış, kâinatta pek çok fail sebebin olduğunu söyleyen Aristotelesçi felsefenin sebepliliğiyle çelişir. Dolayısıyla Aristotelesçi felsefenin sebepliliği bize Gazâlî’nin tevhid çerçevesinde incelediği sebeplilik teorisini anlama imkanı vermeyecektir. Öyleyse Gazâlîci sebeplilik teorisinin anlaşılması için, öncelikle, tevhidin tanımı, konuları ve referans ağının belirlenmesini gerektirir. Tevhid ise, yalnızca İhyâ’dan bulabileceğimiz bir konudur. Konu hakkında çalışma yapan çoğu Gazâlî uzmanı bu önemli noktayı gözden kaçırmış görünmektedir.

Anahtar Kelimeler

Gazâlî, sebeplilik, tevhid, İhyâ

Gazâlîci Sebepliliğin Metodik Çerçevesi

Öz

Kaynakça

• ABRAHAMOW, BINYAMIN, “Al-Ghazālī’s Theory of Causality”, Studia Islamica (1988/67).
• ALON, ILAI, “Al-Ghazali and Causality”, Journal of the American Society, 1980/100.
• FRANK, RICHARD, Al-Ghazālī and Ash‘arite School, U.S.A. 1994.
• _________, Creation and Cosmic System: al-Ghazālī & Avicenna, Heidelberg 1992.
• GRIFFEL, FRANK, Gazâlî’nin Felsefî Kelamı, çev:İ.H. Üçer, M.F. Kılıç, İst. 2012.
• GAZÂLÎ, EBÛ HÂMİD, Cevâhiru’l-Kur’ân, tah:M.R. Rıza el-Kabbânî, Beyrut 1990.
• _________, El-Munkız mine’d-Dalâl, Mecmû‘at-u Resâil içinde, Beyrut 1998.
• _________, Tehâfutu’l-Felâsife, tah:S.Dünyâ, Kahire 1972.
• _________, Mi’yâru’l-‘İlm, tah:S. Dünyâ, Mısır 1961.
• _________, İhyâ-u ‘Ulûmi’d-Dîn, Mektebet-i ve Matba‘at-i Kiryat Futra, Semarang/ Indonesia 1952, I-IV.
• _________, El-İktisâd fi’l-İ‘tikâd, tah:İ.A.Çubukçu, H.Atay, A.Ü.İ.F. yay. Ankara 1962.
• _________, El-Maksadu’l-Esnâ fi Şerh-i Esmâillâhi’l-Husnâ, tah:Fadlo Şihadi, Beyrut 1986.
• _________, El-Madnûn-u bihî ‘alā Ğayr-i Ehlih, Mecmû‘at-u Resâil içinde, Beyrut 1998.
• HOURANI, GEORGE F., “A Revised Chronology of Ghazālī’s Writings”, Journal of the American Oriental Society, v.104.2 (1984).
• İBNU’L-‘ARABÎ, KÂDÎ EBÎ BEKR, el-‘Avâsım min el-Kavâsım, tah: ‘Ammâr Tâlibî, Kahire İBNU’L-ESÎR, el-Kâmil fi’t-Târîh, Beyrut 1979, c.X.
• MARMURA, MICHAEL E., “Gazālian Causes and Intermediaries”, Journal of the American Oriental Society, 115.1(1995).
• ES-SUBKÎ, TÂCEDDÎN EBÎ NASR ‘ABDU’L-VEHHÂB İBN ‘ALİ, Tabakâtu’ş-Şâfi‘ıyyeti’l- Kubrâ, Kahire 1976, VI.
• WOLFSON, HARRY AUSTRYN, Kelam Felsefeleri, çev: Kasım Turhan, İst. 2001.
• A Methodical Framework of the Ghazālian Causality Citation / ©-Akkanat, H. (2013). A Methodical Framework of the Ghazālian