İHVÂN-I SAFÂ’NIN BİLGİ ANLAYIŞININ DİN EĞİTİMİ ALANINDAKİ İZDÜŞÜMLERİ

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 2, 672 - 700, 25.12.2021

Şeyma Geçioğlu Tuğrul Yürük

https://doi.org/10.30627/cuilah.1010347

Öz

İnsan, kendini tanımaya ve kendi dışındaki varlıkları bilmeye çabalayan bir varlık türü olarak, bilgiye konu olan önce kendisi ve kendi türü ile ve daha sonra da kendi dışındaki nesnelerle değişik şekillerde ilişkiye girerek farklı bilgiler edinmektedir. Bu nedenle bilgi konusu insanın var oluşundan bu yana önemini korumakta, bilginin kaynağı, oluşumu, hakikati vb. meseleler çoğu düşünürün ilgisini çekmektedir.
Bilgiye, insana ve evrene ilişkin değerlendirmelere belirli dönemlerde belirli bakış açıları egemen olmaktadır. Toplumda egemen olan “inanç ve değerler” değiştiğinde insanın evrene, bilgiye bakış açısı da değişmektedir ve yeni paradigmalar ortaya çıkmaktadır. Bu paradigmalar da aynı şekilde bilimsel alanda yapılan çalışmaları etkilemekte ve her bilimsel disiplinin kendi yapısına göre bir bilgi anlayışı, diğer adıyla bir epistemolojisi var olmaktadır. Genelde Eğitim, özelde Din Eğitimi de bunlar arasındadır. Epistemoloji, Din Eğitimi Biliminin en önemli boyutlarından birini oluşturur. Çünkü eğitimin öğrenme ile öğrenmenin ise bilgi ile şekillendiği, bu ilişkinin sonunda ise öğrenen bireyin bilgi edindiği söylenebilir. Bu noktada bilgiye yaklaşımın din eğitimi anlayışlarına yansımaları, araştırılması gereken bir konu olarak ortaya çıkmaktadır.
Her toplumda bilginin, kültürün ve değerlerin oluşmasına katkıda bulunan insanlar veya topluluklar bulunduğu ve onların toplumun düşünce hayatını şekillendirip düzenlediği söylenebilir. Eğitim faaliyetleri de oluşan bu yapının üretilmesi ve bir sonraki nesle aktarılmasında önemli bir araç olarak işlev görür. Bu anlamda İhvân-ı Safâ da İslam toplumunda ortaya çıkan bilginin üretilmesi ve bir sonraki nesle aktarılmasında rol oynayan önemli bir gruptur. Bu bağlamdan hareketle bu çalışmanın konusu bilgi anlayışının eğitim ve din eğitimi alanına etkisini İhvân-ı Safâ’da bunun nasıl tezahür ettiği örneğinden hareketle incelemektir. Böylece bilgi anlayışının farklılaşmasının din eğitimine etkisi ortaya konulmaya çalışılacaktır. Bu çerçevede öncelikle bilgi olgusu ele alınmış ve bilginin Nesnelci ve Yapılandırmacı yaklaşımlar özelinde eğitime/din eğitimine etkisi incelenmiştir. Buradan hareketle bilgi hakkındaki farklı yaklaşımların eğitimi-öğretimi şekillendirdiği görülmüştür. Daha sonra İhvân-ı Safâ’nın bilgi anlayışı üzerinde durulmuş ve bu anlayış çerçevesinde yaptıkları eğitim/din eğitimi, Nesnelci ve Yapılandırmacı yaklaşımlar bağlamında değerlendirilmiştir. Buna göre İhvân-ı Safâ’nın felsefesinde insanın merkezde olduğu, bilgi konusunda eklektik bir yapıya sahip oldukları, bilgi kaynaklarını duyu, akıl, burhan, vahiy ve ilham olarak kabul ettikleri tespit edilmiştir. İhvân-ı Safâ’nın eğitim felsefesine öğrenme ve öğretme durumları açısından bakıldığında hem Nesnelci hem de Yapılandırmacı niteliklerle benzerliklere sahip olduğu, bununla birlikte Nesnelci yaklaşımla olan benzerliklerin daha ağır bastığı tespit edilmiştir. Son kısımda ise çıkarılan sonuçlardan faydalanılarak birtakım önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Eğitim Felsefesi, İhvân-ı Safâ, İhvân, Bilgi.

The Reflections of Ikhwān al-Ṣafā’s Understanding of Knowledge in the Field of Religious Education

Öz

Kaynakça

• Alkan, C., Deryakulu, D. & Şimşek, N. (1995). Eğitim teknolojisine giriş. Ankara: Önder Matbaacılık.
• Arfa, M. (2006). The Brethren of Purity (Ikhwān al-Ṣafā’) and their philosophical treatises (Rasā’il). In G. Endress (Ed.), Organizing knowledge: Encyclopaedic activities in the pre-eighteenth century Islamic World (pp. 155-168). Boston: Brill Academic Publishers.
• Atay, D. Y. (2003). Öğretmen eğitiminin değişen yüzü. Ankara: Nobel Yayın.
• Baffioni, C. (2000). The concept of science and its legitimation in the Iḫwān al-Ṣafā'. Oriente Moderno, 19(80), 427-441.
• El-Bizri, N. (2006). The brethren of purity. In J. M. Weri (Ed.), Medieval Islamic civilization an encyclopedia (V. 1, pp. 118-119). New York: Routledge Taylor & Francis Group.
• de Callataÿ, G. (2005). Ikhwan al-Safa’ A brotherhood of idealists on the fringe of orthodox Islam. Oxford: Oneworld Publications.
• de Callataÿ, G. (2008). The classification of knowledge in the Rasâ’il. In N. El-Bizri (Ed.), The Ikhwân al-Safâ’ and their Rasâ’il: An introduction (pp. 58-82). Oxford: Oxford University Press.
• de Callataÿ, G. (2017). Encyclopaedism on the fringe of Islamic Orthodoxy: The Rasā’il Ikhwān al-Ṣafā’ , the Rutbat al-ḥakīm and the Ghāyat al-ḥakīm on the division of science. Asiatische Studien-Études Asiatiques, 71(3), 857-877.
• Çilenti, K. (1984). Eğitim teknolojisi ve öğretim. Ankara: Gül Yayınevi.
• Deryakulu, D. (2001). Yapıcı öğrenme. A. Şimşek (Ed.), Sınıfta demokrasi içinde (s. 53-74). Ankara: Eğitim Sen Yayınları.
• Erden, M. & Akman, Y. (2017). Eğitim psikolojisi gelişim-öğrenme-öğretme. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Fahri, M. (2008). İslam felsefe tarihi (K. Turhan, Çev.). İstanbul: şa-to Yayınları.
• Fakhry, M. (2000). Islamic philosophy, theology, and mysticism: A short introduction. Oxford: Oneworld Publications.
• Al-Fārūkī, I. R. (1961). On the ethics of the brethren of purity (Ikhwān al-Ṣafā’ wa Khillan al-Wafā’) VI. The Muslim World, 51(1), 18-24.
• Filiz, Ş. (2002). İlk İslâm hümanistleri: İhvan-ı Safa topluluğu ve insan felsefesi. Konya: Onbir Eylül Yayınları.
• Furat, A. S. (1979). İslâm edebiyatında ansiklopedik eserler (h. IV.-IX./m. X.-XV. asırlar). İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 7(3-4), 211-232.
• Gömleksiz, M. N. (2005). Yeni ilköğretim programının uygulamadaki etkililiğinin değerlendirilmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(2), 339- 384.
• Güven, B. (2014). Öğretim ilke ve yöntemleriyle ilgili temel kavramlar. Ş. Tan (Ed.), Öğretim İlke ve Yöntemleri içinde. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• İhvân-ı Safâ (2014). İhvân-ı Safâ risâleleri (C. I-IV), (Komisyon, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Jeffery, A. (1922). Eclecticism in Islam. The Muslim World, 12(3), 230-247.
• Kaya, M. (2003). İslâm filozoflarından felsefe metinleri. İstanbul: Klasik.
• Kaymakcan, R. (2007). Türkiye’de din eğitiminde çoğulculuk ve yapılandırmacılık: Yeni ortaöğretim DKAB programı bağlamında bir değerlendirme. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 7(1), 177-210.
• Kaymakcan, R. (2014). Din eğitiminde çoğulculuk ve yapılandırmacılık: Türkiye örneği. M. Köylü (Ed.), Din eğitiminde çağdaş konular içinde (ss. 81-102). İstanbul: DEM Yayınları.
• Kılıç, C. (2015). İslâm felsefesi tarihi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kızılabdullah, Y. & Yürük, T. (2012). Din eğitimi ve öğretiminin temelleri. M. Köylü & N. Altaş (Ed.), Din eğitimi içinde (ss. 61-82). Ankara. Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Netton, I. R. (1991). Muslim neoplatonists: An introduction to the thought of the Brethren of Purity (Ikhwān al-Ṣafā’). Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Okumuşlar, M. (2014). Yapılandırmacı yaklaşım ve din eğitimi. Konya: Yediveren Kitap.
• Öcal, M. (1990). Din eğitim ve öğretiminde metotlar. Ankara: TDV Yayınları.
• Özden, Y. (2013). Eğitimde yeni değerler. Ankara: Pegem Akademi.
• Poonawala, I. K. (2005). Ikhwān al-Ṣafā’. In L. Jones (Ed.), Encyclopedia of religion (2nd ed., pp. 4375-377). Detroit, New York & London: Thomson & Gale.
• Sheikh, M. S. (1982). Islamic philosophy. London: The Octagon Press.
• Sönmez, V. (2015). Eğitimin felsefi temelleri. V. Sönmez (Ed.), Eğitim bilimine giriş içinde. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Taş, İ. (2012). İhvân-ı Safâ’da felsefe ve din münasebeti. Konya: Palet Yayınları.
• Taylan, N. (2013). İslâm düşüncesinde din felsefeleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Uysal, E. (1998). İhvan-ı Safa felsefesinde Tanrı ve alem. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Uysal, E. (2002). İhvân-ı Safâ’nın X. yüzyıl İslâm dünyasının felsefe ve bilim düzeyine ışık tutan bir sözlük denemesi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(2), 93-106.
• Uysal, E. (2013). Örnek metinlerle İhvân-ı Safâ ve İbn Sînâ felsefesi. Bursa: Emin Yayınları.
• Yüksel, E. (1986). İhvânu’s-Safâ’ya göre ilimlerin sınıflandırılması. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7, 149-152.
• Yürük, T. (2015). İlk ve orta öğretimde din öğretimi: Din dersleri. R. Doğan & R. Ege (Ed.), Din eğitimi içinde (ss. 115-147). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Zengin, M. (2011). Din eğitimi ve öğretiminde yapılandırmacı yaklaşım. İstanbul: DEM Yayınları.
• Zengin, M. (2014). Yapılandırmacı yaklaşım ve din öğretimi. M. Köylü (Ed.), Din eğitiminde çağdaş konular içinde (ss. 103-125). İstanbul: DEM Yayınları.