The Evaluation of the Inscriptions Used on the Portals of the 13th Century Anatolian Seljuk Khans

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 1, 308 - 328, 30.06.2022

Fatma Özdemir

https://doi.org/10.30627/cuilah.1089372

Öz

Anatolian Seljuk State both carried out construction activities in Anatolia and tried to make the physical conditions suitable for the development of trade. In this context, they had khans built in many parts of Anatolia, especially on trade routes, at certain intervals for the safety of caravans. Information about these structures, which are thought to have been actively used in the period they were built, is very limited. Construction inscriptions are documents in terms of giving the most accurate information. These inscriptions clarify issues such as the common writing style of the period, how the rulers were introduced and what the goals were in terms of the social state. In this study, 17 khans were introduced with brief information. In addition, the Turkish reading of the construction inscriptions found on the crown gates and the part translated into Turkish are included in the study. Where the construction inscriptions are located on the crown doors, the shape and content of the inscriptions are also the subjects discussed in the study.

Anahtar Kelimeler

History of Turkish Islamic Arts, Khan, Portal, Construction Inscription

13. YÜZYIL ANADOLU SELÇUKLU HANLARININ TAÇ KAPILARINDA KULLANILAN KİTABELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

Anadolu Selçuklu Devleti kısa hükümranlığı süresince Anadolu’da hem imar faaliyetleri gerçekleştirmiş hem de ticaretin gelişmesi için fiziki koşulları uygun hale getirmeye uğraşmıştır. Bu kapsamda Anadolu’nun birçok yerine özellikle de ticaret güzergâhlarına belli aralıklarla kervanların güvenliği için hanlar yaptırmışlardır. Yapıldıkları dönemde aktif olarak kullanıldıkları düşünülen bu yapılar hakkında edinilen bilgiler oldukça sınırlıdır. Nitekim söz konusu hanların taç kapılarında yer alan inşa kitabeleri ait olduğu yapı hakkında en doğru bilgiyi vermesi bakımından belge hükmündedir. Bu kitabeler sadece yapı hakkında bilgi vermez aynı zamanda dönemin yaygın yazı stili, hükümdarların nasıl tanıtıldığı ve sosyal devlet açısından yapıların inşa hedeflerinin ne olduğu gibi konulara da açıklık getirmektedir. Çalışma kapsamında 17 han kısa bilgilerle tanıtılmıştır. Ayrıca taç kapılarında bulunan inşa kitabelerinin okunuşu ve Türkçeye çevrilmiş kısmı çalışmada yer almaktadır. İnşa kitabelerinin taç kapıların neresinde yer aldığı, kitabelerin şekli ve muhtevaları da çalışmada ele alınan konulardır.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Sanatları Tarihi, Han, Taç Kapı, İnşa Kitabesi

Kaynakça

• Akok, M. (1974). İshaklı kervansarayı. Türk Arkeoloji Dergisi, XXI (2), 5-12.
• Altun, A. (1989). Alara Hanı. Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi (Cilt. 2, s. 341) içinde. İstanbul: TDV Yay.
• Aslanapa, O. (1999). Türk sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Bakkal, A. (2019). Antalya Selçuklu kervansarayları. Turkish Academi Research Review, 4 (4), 521-570. doi: 10.30622/ tarr.644055.
• Bayhan, A.A. (2007). Ak Han. H. Acun (Ed.), Anadolu Selçuklu Dönemi kervansarayları, (s. 287-303) içinde. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Bektaş, C. (1999). Selçuklu kervansarayları. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Bilici, Z.K. (2007). Şarapsa Han. H. Acun (Ed.), Anadolu Selçuklu dönemi kervansarayları, (s. 393-402) içinde. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Demirci, D. (2007). Mübarizeddin Ertokuş Kervansarayı. H. Acun (Ed.), Anadolu Selçuklu dönemi kervansarayları, (s. 123-140) içinde. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Deniz, B. (2007) Ağzıkara Han. H. Acun (Ed.), Anadolu Selçuklu dönemi kervansarayları (s. 321-346) içinde. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Deniz, B. (2007) Alay Han. H. Acun (Ed.), Anadolu Selçuklu dönemi kervansarayları (s. 51-76) içinde. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Denktaş, M. (2007). Karatay Hanı. H. Acun (Ed.), Anadolu Selçuklu dönemi kervansarayları (s. 359-380) içinde. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Duran, R. (2001). Selçuklu devri Konya yapı kitabeleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Durukan, A. (1995). Evdir Hanı. Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi (Cilt. 11, s. 516-517) içinde. İstanbul: TDV Yay.
• Durukan, A. (2007). Aksaray Sultan Hanı. H. Acun (Ed.), Anadolu Selçuklu dönemi kervansarayları (s. 141-159) içinde. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Duymaz, A. Ş. (1996). Isparta-Antalya arasında yer alan Anadolu Selçuklu hanlarından “İncir Han” (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Erdmann, K. (1961). Das Anatolische Kervansaray Des 13. Jahrhunderts, Berlin: Verlag Grbr. Mann.
• Erdoğdu, İ. H. (2018). Alara Han (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Ertuğrul, Ö. (1993). Çardak Han. Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi içinde (Cilt. 8, s. 225). İstanbul: TDV Yay.
• Eryavuz, Ş. (2001). Karatay Hanı. Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi içinde (Cilt. 24, s. 474-475). İstanbul: TDV Yay.
• Karaçağ, A. (2007). Avanos Sarı Han. H. Acun (Ed.), Anadolu Selçuklu dönemi kervansarayları, (s. 211-236) içinde. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Korkmaz, A. (2005). Antalya Evdir Han restorasyon ve işlevlendirme önerisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Ögel, S. (1966). Anadolu Selçuklularının taş tezyinatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Önge, M. (2007). Zazadin Han (Sadeddin Köpek Kervansarayı). H. Acun (Ed.), Anadolu Selçuklu dönemi kervansarayları, (s. 195-209) içinde. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Özen, İ. (2012). Antalya – Burdur kervan yolu üzerinde yer alan Anadolu Selçuklu kervansaraylarının taç kapı süsleme programları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Pektaş, K. (2007). Çardak Han. H. Acun (Ed.), Anadolu Selçuklu dönemi kervansarayları, (s. 161-176) içinde. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Sunay, S. (2007). Tokat-Pazar Mahperi Hatun Kervansarayı. H. Acun (Ed.), Anadolu Selçuklu dönemi kervansarayları (s. 255-272) içinde. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Şahinoğlu, M. (1977). Anadolu Selçuklu mimarisinde yazının dekoratif eleman olarak kullanılışı. İstanbul: Türk Eğitim Vakfı.
• Şaman Doğan, N. (2008). Isparta’da Selçuklu ve Beylikler Dönemi mimarisi. Isparta: Isparta Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Taştan, A. (2010). Türkiye Selçukluları zamanında Tokat ve çevresindeki kervansaraylar (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
• Uğur, Ferit, M.- Koman, M. M. (1934). Sahip Ata ile oğullarının hayatı ve eserleri. İstanbul.
• Uluçam, A. (2009). Sultan Hanı. Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi (Cilt. 37, s. 503-504) içinde. İstanbul: TDV Yay.
• Uysal, M. vd. (2006). Afyon Sultandağı Sahip Ata Kervansarayı. Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 2006/2, 77-112.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1929). Kitabeler. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Ünal, H.R. (1982). Osmanlı öncesi Anadolu-Türk mimarisinde taç kapılar. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Yıldırım, S. P. (2019). Kırkgöz Han üzerine bir değerlendirme. Akademik Hassasiyetler/The Academic Elegance, 6(sanat tarihi özel sayısı), 223-257.