تصوير الطبيعة في الشعر العربي من الغرب الإفريقي (الليل أنموذجا)

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 1, 269 - 295, 30.06.2022

Mohamadou Aboubacar Maiga

https://doi.org/10.30627/cuilah.1091788

Öz

إنّ شعراء غرب إفريقيا قد وصفوا مظاهر البيئة التي أبهرتهم وأثارت مشاعرهم الفياضة، من التي أودعه الله تعالى كالغابات والجبال والصحراء والأنهار والتقلبات الجوية والمناخية، وما يعيش في هذه البيئة من حيوانات أليفة ووحشية وطيور. كما وصفوا أيضا ما أبدع فيها البشر من قصور ومنازل وانجازات صناعية وغيرها. ويعد الليل مظهرا من مظاهر الطبيعة التي تناولها العديد من الشعراء في قصائدهم المختلفة. وصف الشعراء الليل مثلما وصفوا الأطلال، والخيول، والناقة، وطبيعة الصحراء. فقد صوّره البعض بما يحلو لخيالاتهم وعقولهم، فمنهم من صوّره بؤرةَ الهموم ومفتاحًا للمعاناة، ومنهم من رآه خزينة الأسرار، وملتقى الأحباب والعشاق. انطلاقا من ذلك، ترمي هذه المقالة  من خلال إعمال المنهج الوصفي التحليلي إلى إبراز ملامح الليل بصفته ظاهرة طبيعية لها حضور في أشعار إفريقيا الغربية، وبيان دلالاته وإيحاءاته في شعر المنطقة. وترجع أهمية هذه الدراسة في أنها تسعى إلى التعريف بالإنتاج الأدبي العربي الإفريقي، من خلال إلقاء الضوء على أدباء منطقة إفريقيا الغربية.

Anahtar Kelimeler

إفريقيا الغربية, الليل, الطبيعة, الشعر, الأدب

BATI AFRİKA ARAP ŞİİRİNDE TABİAT TASVİRİ (GECE ÖRNEĞİ)

Öz

Batı Afrika şairleri, Cenâb-ı Hakk'ın tevdi ettiği ormanlar, dağlar, çöller, nehirler, hava ve iklim değişimleri gibi kendilerini büyüleyen ve hislerini uyandıran çevre yönlerini ve bu çevrede yaşayan evcil ve vahşi hayvanları anlatmışlardır. Ayrıca, insanların inşa ettikleri sarayları, evleri, endüstriyel başarıları ve diğerlerini de tanımlamışlar. Gece, pek çok şairin çeşitli şiirlerinde ele aldığı doğa unsurlarından biridir. Şairler geceyi tıpkı terk edilmiş konak yerleri, atları, develeri ve çölün doğasını tasvir ettikleri gibi tasvir etmişlerdir. Nitekim bazıları onu hayal güçlerinin ve zihinlerinin hoşlarına giden ibarelerle tasvir ederken, bazıları endişelerin odağı ve acı çekmenin bir anahtarı olarak tasvir etmiş ve bazıları ise onu sırların hazinesi, âşıkların ve sevgililerin buluşma yeri olarak görmüştür. Bu makale - betimleyici ve açıklayıcı yönteme göre – Batı Afrika Arap şiirinde yer alan bir doğa olayı olarak, gecenin özelliklerini vurgulamayı ve bölgenin şiirindeki delaletleri ve etkileri göstermeyi amaçlamaktadır. Ayrıca bu çalışma Batı Afrika bölgesinin yazarlarına ışık tutarak Afrika Arap edebi üretimini tanıtmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat, Şiir, Tabiat, Gece, Batı Afrika

Description of Nature in West African Arabic Poetry (Night Example)

Öz

West African poets have described aspects of the environment that fascinated them and aroused their feelings, which god has deposited, such as forests, mountains, deserts, rivers, weather and climatic fluctuations, and what lives in this environment of pets and wild animals, as well as birds. They also described the palaces, homes, industrial achievements, and others that humans have excelled in. The night is one of the manifestations of nature that many of these poets dealt with in different poems. They described it as they described ruins, horses, camels, and the nature of the desert. Some depicted it as they wished for their imaginations and minds, some of them portrayed it as the focus of worries and a key to suffering, and some of them saw it as the treasury of secrets and the meeting place for lovers and lovers. Based on the foregoing, this article aims to highlight the features of the night and its significance in the poetry of West Africa. In addition, this study aims to introduce African Arabic literary production by shedding light on the authors of the West African region.

Anahtar Kelimeler

Poetry, Nature, Night, West Africa, Literature

Kaynakça

• A‛şâ, Meymûn b. Kays. Divânü’l-A‛şâ el-kebir. thk. Muhammed Hüseyin. İskenderiye: el-Matbaatü’n -Nemûzeciye, 1950.
• Âç, Muhammed el-Emin. Mine vahyi’l-muctema‛. b.y., ts.
• Albî, İsa Ebubekir. “el-Medinetü’l-Muzlime”, Mecelletü’l-hikme li’l-munazzameti’l-vataniyye li’t-tullâbi’l-Arabiye ve’l-İslamiye 2, (Haziran 2002): 4-28.
• Amir Samba. el-Edabü’s-Senegali el-Arabi. Cezayir: eş-Şeriketü’l-Vataniye li’n-neşir ve’t-tevzii, 1978.
• Arcî, Abdullah. ed-Divân. Bağdat: eş-Şeriketü’l-İslamiye li’t-tibaa ve’n-neşir el-mahdude, 1956.
• Bah, el-Hac Abdurrahman. Benâtu afkârî. b.y., ts.
• Bamba, Şeyh Ahmed el-Hadîm. Hakku’l-Buka. Tuba: Tabaa mahallîye,b.y., ts.
• Dâli, el-Hadî el-Mebrûk. Edebü İfrikya fi-mâ verâa’s-Sahra. Beyrut: Dâru sanin li’t-tibâa ve’n-neşir, 1. baskı, 1996. Diaby, Muhammed el-Emin. el-leylü’t-tavîl. Yazma eseri. Konakry: Mektebetü’ş-şair. no 98.
• Diakite, Muhammed. el-Fullaniyyûn ve ishâmuhum fi’l-Hadâreti’l-İslamiye bi Mali. Tunus: Zeytûne Üniversitesi, el-Ma‛hedü’l-A‛lâ li usûli’d-din, Doktora tezi, , 2006.
• Diop, İbrahim el-Meşâri. Divan-ü şiir. Senegal: Taba‛ mahallîye, 1985.
• Ebubekir, Âdem. “et-Tecdîdu’l-mevdû-î fi’ş-şiir’il-Arabi en-Nijeri (şiir’ul-vasfi enmûzecen)”, el-mecelletü’l-Arabiyye li’d-Dirâsâti’l-İslamiye ve’l-hadâre 7,(Ocak 2016): 57-82.
• el-Hâc, Muhammed Mustafa. “Melâmihûn Mine’ş-Şiir’il-Arabi el-İfrîki fi garbi İfrikya”, Havaliyâti’l-Câmiati’l-İslamiyeti bi’n-Nijer 3, (Haziran 1997):118-132.
• el-Malî, Muhamed Ahmed. “el-Humûm”, Mecelletü’s-sekâfe 52, (Nisan, 1939): 97-120.
• Enyâs, el-Hac Muhammed el-Halife. el-Kibrîtü’l-ahmer fi medâ-ihi’l-kutbi’l-akber. b.y., ts.
• Fode, Şeyh Muhammed. Nasihatü’İhvân fi-ma tahsülü bihi merdâtü’r-Rahman. b.y., ts.
• Fûtî, Muhammed b. Abdullah b. Suad. Kasidetün fi methi’r-resûl. Timbuktu: Ma‛hed Ahmed Baba, yazma eseri, no 421.
• Gladinsî, Şeyhu Ahmed Said. Hareketü’l-Lügati’l-Arabiye ve âdâbiha fi Nijerya. Riyad: Şeriketü’l-Abîke li’t-tibâa ve’n-neşir, 2. bakı, 1993.
• Hakîkî, Abdüsselam Murtaza. Semîretü leyleti. Nijerya: Mektebetü’ş-şair. Yazma eseri.
• Halil, en-Nahvi. Bilâdü'l-Şinkit: el-Menâre ve’r-Ribat. Tunus: el-Munazzametü’l-Arabiyye li’t-terbiye ve’s-sekâfe ve’l-ulûm, 1987.
• Hamdânî, Ebu Firâs. Dîvânu Ebî Firâs el-Hamdânî. thk. Halil ed-Düveyhî. Beyrut: Dârü’l-kitabi’l-Arabi, 1994.
• Hassân b. Sâbit. Dîvânu Hassân b. Sâbit. thk. Abdu Ummuhana. Beyrut: Dârü’l-Kutubi'l-İlmiyye, 2. baskı, 1994.
• İbn Fâris, Ahmed. Mu’cemü Mekāyîsi'l-Luga. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Beyrut. Dâru Sadır, ts.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü'l-Arab. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
• İmru’l-Kays b. Hicr. Dîvânu İmru'l-Kays. thk. Abdurrahman el-Mistâvî. Beyrut: Dârü’l-Marife, 2004.
• Kaba, İmran. Eş-Şi’rul-Arabî fi’l-garbi’l-İfîki hilale’l-Karni’l-işrin el-mîlâdıî. İSESKO: Menşûrâti’l-munazzameti’l-islâmiyye li’t-terbiye ve’l-ulum ve’s-sekâfe, 2011.
• Kaddum, Mahmud. Kur'ân-ı Kerîm'de Yer Alan Kural Dışı "İsm-i Fâil" Yapılarının Anlama Yönelik Kipleri, Nüsha Dergisi, Cilt 21, Sayı 53 (Aralık 2021) 387-412.
• Kaddum, Mahmud. Nahvu’n-Nassî zi’l-Cümleti’l-Vâhide. Riyad: Arapçaya Hizmet Uluslararası Kral Abdullah Bin Abdülaziz Merkezi, 2015.
• Keşşât, Muhammed Said. A’lâmûn nine’s-Sahara. Beyrut: Dârü’l-Mülteka li’t-tibaa ve’n-neşri, 1. baskı, 1997.
• Keşşât, Muhammed Said. Min Nekâidi şuarâ-’il-Arap fi’s-Sahara. Beyrut: Şeriketü’l-mülteka li’t-tibaa ve’n-neşri ve’t-tevzii, 1. baskı, 1996.
• Keşşât, Muhammed Said. Nemâzicun Mine’ş-şiir’il-Arabi fi’s-Sahara. Beyrut: Şeriketü’l-mülteka li’t-tibaa ve’n-neşri ve’tevzii, 1. baskı, 1996.
• Keşşât, Muhammed Said. Sahrâ-ul- Arap. Trablus: Dâru’r-Ruvâd li’t-tibaa ve’n-neşri, 1. baskı, 1994.
• Mecmûatün mine’l-bâhisîn. el-Mu'cemü'l-Vasît. Kahire: Mektebetü’ş-şarki’d-Devliye, 4. baskı, 2004.
• Meşâri, Şeyh İbrahim. Divânu şiir. b.y. ts.
• Muhammed b. Muâz. el-Yâkut ve’l-mercân fi hayati şeyhinâ Himayetü’r-Rahman. Fas: Matbatu’n-necâhi’l-cedide, 1987.
• Muhammed Emin, Ömer. Hediyyetü’l-Ahbâb ve’l-hillân. Kahire: Metâbi’z-zehrâ li’l-ilmi’l-Arabi, ts.
• Muhammed et-Tahir, Maigari. Şeyh İbrahim Enyâs es-Senagali Hayâtuhu ve Â’sâruhu ve teâlîmuhu. Kano: Dârü’l-Arabiye Li’t-tibaa ve’n-neşir1. baskı, 1981.
• Muhammed, Samba. Mersiyyetü’l-İmam Abdullah Dakalp. Gine: Mektebetü’ş-şair, yazma eseri, No 112.
• Muhtar, Ahmed. Mu'cemu'l-Lugati'l-Arabiyyeti'l-Muâsıra. Kahire: Âlemü'l-Kutub, 1. baskı, 2008.
• Musa, Abdüsselam Mustafa. “el-Gazel fi’ş-şiir’il-Arabi en-Nijeri beyne’t-tecdîd ve’l-Muhâkât”, Mecelletü’l-kısmı’l-Arabi, Câmiatu Bencâp 23, (Nisan 2016): 296-322.
• Nâbiga ez-Zübyânî. Divânu'n-Nâbiga. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
• Nuhbetün mine’l-bâhisîn. Divânü’ş-şuara es-Senegaliyyin fi medhi şeyhi’l-hadim. Senegal: taba‛ mahallîye, ts.
• Osman, es-Sakâfî. Mersiyyetü’ş-şeyh Âdem Abdullah el-ilverî. Nijerya: Mektebetü’ş-şair, Yazma eseri, no 55 A.
• Ömer, Muhammed Salih. es-Sekâfetü’l-Arabiyyeti’l-İslamiye fi garbi İfrikya. Beyrut: Dârü’l-menahiç, 3. baskı, 2015.
• Rıza, Ali. el-Merci‛u fi’l-Lügati’l-Arabiyye Nahvaha ve Sarfaha. Halep: Dâru’ş-şerki’l-Arabi, 4. bakı, 2003.
• Sâlimî, Ömer. el-Kenzu’l-evfer fi sîreti şeyh’il-islam fi garbi İfrikya şeyh el-hac Salim el-Akbar. Paris: el-Bostan, 1983.
• Sirîn, Abdurrahman Mbakkay. Divânu şiir. b.y. ts.
• Sisse, Diorty. es-Senegal ve’s-Sekâfetü’l-İslamiye. Mısır: Dâru’ş-Şems el-Marife, 1989.
• Süleyman, Musa. el-Hadaretü’l-İslamiye fi Nijerya. Sokoto: Câmiatu Osman b. Fode, 2000.
• Şâbbî, Ebu’l-Kasım. Dîvânu Ebu’l-Kasım eş-Şâbbî. thk. Ahmet Hasan Besah. Beyrut: Dârü’l-kutubi’l-ilmiye, 4. baskı, 2005.
• Şefî, Ahmed el-Hasanî. Divânu’l-lu’lu el-mensûk fi eşâri âli’s-ûk. Gao: Mektebetü âli şeyh Mahmud el-Hasanî, yazma eseri.
• Yunus, Kebir Muhammed. İlâ nûri aynî. Nijerya: Mektebetü’ş-şair, yazma eseri, no 16.
• Zakavî, Abdurrahman. Kasidetü’t-tevessül bi leyleti’l-kadir. Nijerya: Mektebetü’ş-şair, yazma eseri.
• Zemahşeri, Ebü’l-Kâsım. Esâsû’l-belâğa. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûnu’s-Sûd. Beyrut: Dârü’l-kutubi’l-İlmiye, 1998.