İLAHİYAT FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİNİN AHLAK ALGILARI ÜZERİNE NİTEL BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2022, Cilt: 30. YIL ÖZEL SAYISI, 237 - 255, 30.09.2022

Nesibe Esen Ateş

https://doi.org/10.30627/cuilah.1158802

Öz

Bu çalışmada ilahiyat fakültesi öğrencilerinin ahlakı hangi bağlam ve sıfatlarla algıladığı incelenmektedir. Din eğitimcisi ve din hizmetleri personeli olarak görevlendirilecek olan ilahiyat fakültesi öğrencilerinin ahlakı nasıl algıladıklarını ortaya koymak araştırmanın temel hedefidir. Nitel bir desene sahip olan araştırmada elde edilen veriler anlayıcı geleneğe dayanılarak yorumlanmıştır. Katılımcıların ahlakı dört temel boyut üzerinde algıladıkları tespit edilmiştir. Buna göre değer temelli kişilik özellikleri en çok zikredilen ahlakî nitelikler olarak belirlenirken bilhassa saygı, adalet, doğruluk, iyilik yapmak ön plana çıkmıştır. Çevre ve toplumla olan ilişkiler bağlamında doğaya duyarlılık ve toplum huzurunu bozmama daha çok zikredilmiştir. Adabı muaşeret kurallarına uyum ve iletişimde düzgün bir üslup kullanımı üzerinde durulmuştur. Son olarak, din temelli özelliklerde, kişinin nefsine hâkim olması, eylemlerinde Allah korkusu ve onun yasaklarını gözetmesi öne çıkmıştır. Öğrencilerin pek çoğunun ahlakı, olumsuz olan davranışı yapmama şeklinde algıladığı anlaşılmıştır. Bu bağlamda yanlışı yapmamak pek çok katılımcı için yeterlidir ve bu da ahlakî gelişimin alt aşamalarına hitap etmektedir.

Anahtar Kelimeler

din psikolojisi, ahlak, değer, algı

A Qualitative Research on Moral Perceptions of Faculty of Divinity Students

Öz

In this study, it is examined in which context and adjectives the students of the faculty of divinity perceive morality. The main objective of the research is to reveal how the students of the faculty of divinity, who will be assigned as religious educators and religious services personnel, perceive morality. The data obtained in the research, which has a qualitative design, was interpreted based on the interpretive tradition. It was determined that the participants perceived morality on four basic dimensions. Accordingly, while value-based personality traits were determined as the most mentioned moral qualities, especially respect, justice, truthfulness and doing good came to the fore. In the context of relations with the environment and society, sensitivity to nature and not disturbing the peace of the society were mentioned more. Compliance with the rules of etiquette and the use of a proper style in communication are emphasized. Finally, in religion-based features, one's self-control, fear of Allah in his actions and observing his prohibitions came to the fore. It has been understood that most of the students perceive morality as not doing the negative behavior. In this context, it is enough for many participants not to make mistakes, and this addresses the lower stages of moral development.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Morality, Value, Perception

Kaynakça

• Akdoğan, A. (2011). Ahlak, medeniyet ve İslam. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Akırmak, Ü. (202). Türkçe kelimenin serbest çağrışım norm verileri. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Aktan, C. C. (2009). Ahlak ve ahlak felsefesine giriş. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 39-59.
• Aktaş, K. (2014). Etik-ahlâk ilişkisi ve etiğin gelişim süreci. Uluslararası Yönetim ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1 (2), 22-32.
• Albayrak, M. (2000). Gazali’nin ahlak felsefesi ve filozofların etkisi. İslami Araştırmalar Dergisi, 13 (3-4), 554-663.
• Arslan, M. ve Tunç, E. (2013). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin değer yönelimlerindeki farklılaşmalar. Değerler Eğitimi Dergisi, 11 (26), 7-39.
• Bacanlı, H., Akgül, İ. ve Akgül, A. (2017). Kişilerin değer tercihleri ile değer örüntüleri arasındaki farkı ortaya koymaya yönelik bir çalışma: ‘’değer sosyometrisi tekniği’’. Değerler Eğitimi Dergisi, 15 (34), 61-85.
• Cebeci, A. (2005). İlköğretim din kültürü ve ahlâk bilgisi derslerinde ahlâkî değerlerin eğitimi ve öğretimi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Cebecioğlu, E. (1997). Hayâ. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü içinde. (S. 236). Ankara: Otto Yayınları.
• Cevizci. A. (2002). Etiğe Giriş. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Cıngıllıoğlu, Ö. (2019). Ahlak. İstanbul: Düşün Yayınları.
• Çağrıcı, M. (1989). Ahlak. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde. (Cilt: 2, Ss. 1-9). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çağrıcı, M. (1994). Edep. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde. (C. 10, Ss. 412-414). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çam, Z., Çavdar D., Seydooğulları, S. ve Çok, F. (2012). Ahlak gelişimine klasik ve yeni kuramsal yaklaşımlar. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12 (2), 1211-1225.
• Çatlı Özen, G. ve Can, B. (2020). Kamu ve özel sektörde çalışanların ahlakî tutum ve davranışları üzerine sosyolojik bir araştırma: İstanbul örneği. Aydın Toplum ve İnsan Dergisi, 6 (1), 95-122.
• Çelebi, N. (2004). Ahlak, etik ve toplum. Bilge Dergisi, 39, 3-11.
• Çetintaş, İ. (2014). Niyet kavramı bağlamında fiillerin hakikat değeri. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 32, 51-70.
• Çiftçi, N. (2003). Kohlberg’in bilişsel ahlak gelişimi teorisi: ahlak ve demokrasi eğitimi. Değerler Eğitimi Dergisi, 1 (1), 43-77.
• Çilingir, L. (2014). Din mi ahlak mı? International Journal of Science Culture and Sport, 1, 711-720.
• Durıez, B., Fontaine, J. R. J., & Luyten, P. (2003). Dindarlık hayatımızı hâlâ etkiliyor mu? Çeşitli dindarlık tiplerine göre değer yapılarının farklılaşmasını destekleyen yeni deliller. V. Uysal (Çev.). Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24, 25-42.
• Emre, Y. (2013). Değişen dünyada değer yönelimleri ve dindarlık: KKTC örneği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Emre, Y. ve Yapıcı, A. (2015). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşlarının değer yönelimleri. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10 (2), 329-350.
• Esmer, Y. (1999). Devrim, evrim, statüko: Türkiye sosyal, siyasal, ekonomik değerler. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı Yayınları.
• Güngör, E. (1990). Ahlak psikolojisi ve sosyal ahlak. Ankara: Ötüken Yayınevi.
• Güngör, E. (1993). Değerler psikolojisi üzerine bir araştırma. Ankara: Ötüken Yayınevi.
• Gürsoy, E. ve Arslan Özkan, H. (2014). Türkiye’de üniversite öğrencilerinin kadına ilişkin “namus” algısı. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 5(3), 149-159.
• Hardy, S. A., Walker, L. J., Olsen, J. A., Skalski, J. E. & Basinger, J. C. (2011). Adolescent naturalistic conceptions of moral maturity. Social Development, 20 (3), 562-586.
• İmamoğlu, T. (2006). Paul Tillich felsefesinde din-ahlak ilişkisi. Ekev Akademi Dergisi, 10 (28), 107-126.
• Kayıklık, H. (2011). Tasavvuf psikolojisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Köseoğlu, B. (2019). İslam’da güzel ahlak. Ankara: Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kuşdil, M. E. ve Kağıtçıbası, Ç. (2000). Türk öğretmenlerin değer yönelimleri ve Schwartz değer kuramı. Türk Psikoloji Dergisi, 15(45), 59-76.
• Lawrence, J. W. & Pitts, R. C. (1998). Naturalistic conceptions of moral maturity. Developmental Psychoiogy, 34 (3), 403-419.
• Mahmutoğlu, A. (2009). Etik ve ahlak: benzerlikler, farklılıklar ve ilişkiler. Türk İdare Dergisi, 81 (463-464), 225-249.
• Malik bin Enes, (1982). Muvatta, (A. M. Büyükçınar, Y. Erol, A. Arpa, D. Pusmaz, A. Yücel, çev.). İstanbul: Al-Tuğ Yayınları.
• Mehmedoğlu, A. U. (2006). İlâhiyat fakültesi öğrencilerinin değer yönelimleri ve dindarlık-değer ilişkisi (Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi örneği). Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 30 (1), 133-167.
• Mertek, S. (2019). İslam modernizm geleneğinde ahlak anlayışı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Onur, D. (2018). Psikoloji kuramları ve yaratıcılık ilişkisi. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (1), 145-156.
• Özcan, Z. ve Erol, H. (2017). Üniversite öğrencilerinin değer yönelimleri ve dindarlık-değer ilişkisi (Karabük Örneği). Journal of History Culture and Art Research, 6(4), 913-947.
• Özen, S. (2015). Ahlak, ahlak teorisi ve bilimi, bilim ve iş ahlâkı. İş Ahlakı Dergisi, 8(1), 109-149.
• Rokeach, M. (1969). The role of values in public opinion research. The Public Opinion Quarterly. Oxford University Press, 32 (4), 547-559.
• Sakallı Uğurlu, N. ve Akbaş, G. (2013). Namus kültürlerinde “namus” ve “namus adına kadına şiddet”: sosyal psikolojik açıklamalar. Türk Psikoloji Yazıları, 16 (32), 76-91.
• Schwartz, S. (1996). Values priorities and behavior:applying a theory of ıntegrated values systems, C.Seligman Etc. (Eds) Psychology of Value: Ontorio Symposium (Pp 1-24), Volume:8, Lawrance Erlbaum Associates, New Jersey: Inc.Publishers.
• Schwartz, S. H. (1992). Universals in the content and structure of values: theoretical advances and empirical tests in 20 countries. In M. P. Zanna (Ed.), Advances In Experimental Social Psychology. San Diego: Academic Press, 1-65.
• Schwartz, S. H. (1999). Values. in antony S., R. Mansteadand M. Hewstone (Ed.) The Blackwell Encyclopedia of Social Psychology. Blackwell Publishing
• Şengün, M. (2007). Ahlakî gelişimin psiko-sosyal dinamikleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23 (23), 201-221 . Şimşek, O. (2013). Yeni ahlak toplumu inşası. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Tarakçı, B., Berkutay, M., Yavuz, M. ve Akırmak, Ü. (2019). Serbest çağrışım üzerine derleme: yöntemler teoriler ve psikolojide kullanım alanları. International Journal of Economics Administrative and Social Sciences, 2(1), 59-80.
• Topçu, N. (2019). Ahlak. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tunç Yaşar, F. (2020). Adab-ı muaşeret. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde. (Ek-1. . 34-36). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Turiel, E. (1983). He development of social knowledge: morality and convention. Cambridge, England: Cambridge University Press.
• Türk Dil Kurumu. (1998). Ahlak, İ. Parlatır, N. Gözaydın, H. Zülfikar (Haz.), Türkçe Sözcük I İçinde. 48, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (1998). Çağrışım, İ. Parlatır, N. Gözaydın, H. Zülfikar (Haz.), Türkçe Sözcük I İçinde. 423, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (1998). Namus, İ. Parlatır, N. Gözaydın, H. Zülfikar (Haz.), Türkçe Sözcük II İçinde. 1630, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uludağ, S. (1994). Edep. İslam Ansiklopedisi, (C. 10, Ss. 414-415). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uysal, E. (2005). Dindarlığın ahlâkî temeli üzerine bazı düşünceler. T.C. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 14 (1), 41-59.
• Vural, M. (2013). İslâm ahlâkı ve modern ahlâk felsefelerine eleştirel bir bakış. M. S.Saruhan (Ed.).İslam Ahlak Esasları ve Felsefesi El Kitabı, 345-386. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Yapıcı, A. (2004). Allah ve kutsal kavramlarının çağrıştırdıkları anlamlara sosyo-psikolojik bir bakış: Çukurova Üniversitesi örneği. Değerler Eğitimi Dergisi, 2 (7), 169-206.
• Yapıcı, A., & Zengin Z. S. (2003). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin değer tercih sıralamaları üzerine psikolojik bir araştırma: Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi örneği. Değerler Eğitim, Dergisi, 1 (4), 173-206.
• Yapıcı, A., Kutlu, M. O. ve Bilican, F.I. (2012). Öğretmen adaylarının değer yönelimleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (42), 129-151.
• Yazıcı, A.ve Yazıcı S. (2017). Batı ahlâk felsefesinde niyet ve niyetsellik. Ö. Türker, H. B. Başer (Eds). Dinî ve Felsefî Düşüncede Niyet Kavramı, 269-290. Ankara: Nobel Yayınevi.
• Yıldırım, A. (2018). İslam düşüncesinde felsefi ve dini bir etkinlik olarak ahlak. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7 (2), 1228-1239.
• Yıldız, F. (2015). Freud'da ahlak duygusunun kaynağı ve Kant'ın ahlak düşüncesi. Flsf Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 137-151.
• Yılmaz, İ. (2006). Edep ve âdâb kavramlarının semantiği ve tarihsel seyri. Marife, 2, 165-177.
• Yiğittir, S. (2010). İlköğretim öğrenci velilerinin okullarda kazandırılmasını arzuladığı değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 8 (19), 207-223.
• Yiğittir, S. (2012). İlköğretim 5.sınıf öğrencilerinin değer yönelimlerinin Rokeach ve Schwartz değer sınıflandırmasına göre değerlendirilmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 19, 1-15.
• Yiğittir, S. ve Öcal, A. (2010). İlköğretim 6.sınıf öğrencilerinin değer yönelimleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 407-416.