TABERÎ (ö. 310/923) İLE İBN ATIYYE’NİN (ö. 541/1147) KIRAAT TERCİHLERİNE YAKLAŞIMLARI

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 1, 1 - 16, 30.06.2024

Ahmet Kütükoğlu

https://doi.org/10.30627/cuilah.1419935

Öz

Kıraatler hakkında bilgi veren temel kaynaklardan biri de tefsirlerdir. İlk dönem tefsirleri Kur’ân-ı Kerîm’in açıklaması bağlamında kıraat farklılıklarına ve bunların anlam üzerindeki etkilerine değinmişlerdir. İslâm’ın erken dönemi müelliflerinden olan Taberî’nin Câmi‘u’l-beyân adlı tefsiri kıraat farklılıkları ve kıraat tercihleriyle ilgili önemli miktarda bilgi vermektedir. Taberî’nin Câmi‘u’l-beyân adlı tefsirinde kıraatlere yaklaşımı ile İbn Atıyye’nin el-Muharrerü’l-vecîz adlı tefsirindeki yaklaşım arasında önemli farklar vardır. İki tefsirde kıraatlerle ilgili yorumların tarihî süreçte değiştiği veya sahih ve şâz kıraat ayrımının artık tartışmasız şekilde bilindiği kesinlik kazanmıştır. Bu sebeple Taberî’nin İslâm beldelerine nispet ettiği sahih kıraatler, İbn Mücâhid’in tasnifinden sonra yedi kıraat imamına nispet edilmiştir. Taberî’nin kıraatlerin sıhhatiyle ilgili verdiği bilgilerin önemli bir kısmı da bu sebeple İbn Atıyye tefsirinde söz konusu edilmemiştir. Bu çalışmada, Taberî’nin kıraat tercihlerine yaklaşımını kendisinden yaklaşık iki buçuk asır sonra yaşamış olan İbn Atıyye el-Endelüsî’nin el-Muharraru’l-vecîz adlı tefsirinde kıraat tercihiyle ilgili görüşleriyle karşılaştırıp bu iki eser arasındaki farklılıklara değineceğiz.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Taberî, İbn Atıyye, İbn Mücâhid, Tercih

The Approaches of Tabari (d. 310/923) and Ibn Atiyyah (d. 541/1147) to Recitation Preferences

Öz

The primary sources providing information about recitations (kıraat) are generally found in commentaries (tefsir). Early-period commentaries have addressed variations in recitations and their effects on meanings in the context of explaining the Quran. Tabari’s approach to readings in his commentary “Jami' al-Bayan” and Ibn Atiyye’s approach in his commentary “al-Muharrer al-Wajiz” exhibit significant differences. In both commentaries, it is established that the interpretations of readings and the clear distinction between authentic and anomalous readings became widely accepted over the historical process. Therefore, after Ibn Mujahid’s classification, Tabari attributed authentic readings to the seven canonical readers. Much of the information provided by Tabari regarding the authenticity of readings hasn’t been incorporated into Ibn Atiyye's commentary. In this study, we will compare al-Tabari's approach to qiraat preferences with the views of Ibn Atiyya al-Andalusī, who lived about two and a half centuries after him, in his tafsir al-Muharrar al-wajīz, and we will mention the differences between these two works.

Anahtar Kelimeler

Recitations, Tabari, Ibn Atiyye, Ibn Mujahid, Preference

Kaynakça

• Abdussabur Şahin. Eseru’l-Kıraat. Kahire: Mektebetü’l-Hancı, 1987.
• Ablay, Rıfat. İbn Atıyye Tefsirinde Kıraat Olgusu. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Ablay, Rıfat. “Müfessir ve Dilbilimcilerin İbn Amir Kıraatine Dilbilimsel ve Eleştirel Yaklaşımları”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/16 (Aralık 2020), 39-51.
• Albayrak, Halis. “Taberî’nin Kıraatları Değerlendirme ve Tercih Yöntemi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42/1 (2001), 42/4-97.
• Aydınlı, Abdullah. “Arec, Abdurrahman b. Hürmüz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/350-351. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Bilmen, Ömer Nasuhî. Büyük Tefsir Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: Ravza Yayınları, 2008.
• Birışık, Abdulhamit. “İbn Atıyye el-Endelüsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/338-340. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Boşat, Sait. “Kıraat İmamlarında İhtiyar Olgusu”. Hikmet yurdu düşünce – Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi. 13/13 (25 Ocak-Haziran, 2020), 89-108. https://doi.org/10.5281/zenodo.3562929
• Boynukalın, Ertuğrul. “Yemin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/417-420. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Ebû Alî Hasan b. Ahmed b. Abdilgaffâr el-Fârisî. el-Hucce. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2007.
• Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr et-Taberî. Câmi‘u’l-Beyân ‘An Te’vîl-i Âyi’l-Kur’ân. 16 Cilt. Beyrut: Dâr-u İbn Hazm, 2013.
• Ed-Dimyâtî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Abdilganî el-Bennâ. tah: Enes Mehere. İthâf-u Fudalâi’l-Beşer. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2006.
• Elmalılı Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. Sadeleştiren: Komisyon. İstanbul: Azim Dağıtım, ts.
• Emîn b. İdrîs b. Abdurrahman Fellâte. el-İhtiyâr İnde’l-Kurrâ. 1 Cilt. Riyad: Câmiatü’l-Melik, 1436/2015.
• Erdin, Enes. Zemahşerî ve İbn Atıyye’nin Tefsirlerine Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Ferrâ. Ebû Zekeriyye Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî. Me‘âni’l-Kur’an. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, ts.
• Fayda, Mustafa. “Taberî, Muhammed b. Cerîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/314-318. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Firûzâbâdî, Ebû’t-Tâhir Mecdüddîn. el-Kâmûsu’l-Muhît. Beyrut: Dâru’l-Marife, 2008.
• Gülle, Sıdkı. “Taberî’nin Tefsirinde Kıraat Değerlendirmeleri”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2004), 78-85.
• Hanay, Necattin. “Taberî‘ye Yöneltilen Tenkitler Bağlamında Yedi Harf ve Kıraatleri Savunma Refleksi”. Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi 2/4 (Aralık 2015), 301-324.
• Harman, Ömer Faruk. “Meryem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/236-242. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Hüseyin b. Ali b. Hüseyin el-Harbî. Menhecü’l-İmam İbn Cerîr et-Taberî. 1 Cilt. Riyad: Merkez-ü Tefsiri’d- Dirâsâti’l-Kurâniyye, 2015.
• İbn Âşur, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tunûsiyye, 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib b. Abdirrahmân b. Gālib el-Muhâribî el-Gırnâtî el-Endelüsî. Tah: Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. el-Muharrerü’l-Vecîz. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• İbnü’l-Cezerî. Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf el-Cezerî. en-Neşr fi’l-Kırâ’âti’l-‘Aşr. Tah: Eymen Rüşdi Süveyd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Gavsânî, 2018.
• İbn Haldûn, Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. II Cilt. İstanbul: Dergâh Yayınları, 6. Basım, 2009.
• İbn Mücâhid. Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ el-Abbâs b. Mücâhid et-Temîmî. Kitâbü’s-Sebʿa. 1 Cilt. Mısır: Dâru’l-Meʿârif, ts.
• İbn Zencele, Ebû Zür‘a. Tah: Saîd el-Afkânî. Huccetü’l-Kıraat. 1 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Kâdî, Abdulfettâh Abdulğanî. el-Büdûrü’z-Zâhira. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beyrûtî, 2007.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. Letîfü’l-İşârât li Fünûni’l-Kıraat. 10 Cilt. Medine: Merkezü’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye, 2013.
• Kevserî, Muhammed Zâhid. Makâlâtu’l-Kevserî. 1 Cilt. Mısır: Kâhire, 2015.
• Râgıb el-İsfehânî. el-Müfredât. 1. Cilt. Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiye, 2014.
• Semîn el-Halebî, Ahmed b. Yûsuf. Tah: Ahmed Muhammed el-Harrâd. ed-Dürrü’l-Mesûn. 11 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Kâ‘, ts.
• Kudat, Aydın. Kıraatları Hüccetlendirmede Dilbilim Olgusu. Ankara: Sonçağ Akademi, 2021.
• Okçu, Abdulmecid. Kıraat Açısından Taberî ve Tefsiri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi, 2000.
• Önen, Hacı. “Taberi Örneğinde Kıraat ve Huruf-u Seb'a İlişkisi”, Şarkiyat İlmî Araştırmalar Dergisi 3/1 (Nisan 2010), 103-110.
• Yaşar, Naif. “Taberî’nin Kıraatlere Bakışı”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi. 16/1 (30 Haziran 2016), 59-86.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım b. Ömer b. Muhammed. Keşşâf. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 2009.