The Meanings That Sufis Attribute to the Concept of Istidraj in the Context of the Servant's Test

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 2, 60 - 79, 31.12.2024

Derviş Dokgöz

https://doi.org/10.30627/cuilah.1526383

Öz

In religious literature, istidrac is a concept that is generally emphasised within the scope of miraculous events, especially with the concepts of miracle and karamat. For this reason, it is seen in the sources that it is sometimes handled together with the concept of miracle, and often with the concept of keramah, and information is given about it. The definition of miracles as marvellous events that occur by the hands of God's righteous servants, and of istidrac as marvellous events that occur by unbelieving or rebellious servants is widely used in the literature of Islamic sciences. Despite this widely known general definition of istidrac, it is seen that the meaning of this concept is much wider, especially in the eyes of Sufis. In their usage, istidraq refers not only to the marvellous phenomena exhibited by people who are in the state of disbelief, but also to some situations that believers may be exposed to as a result of the test. In the explanations on this subject, it is seen that istidraq is also associated with Quranic concepts such as mekr and keyd, and similar meanings are attributed to them, and the interpretations made by Sufis on this concept are generally consistent and appropriate explanations and add important richness of meaning to the subject.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Miracle(Karamat), Istidraj, Makr

KULUN İMTİHANI BAĞLAMINDA MUTASAVVIFLARIN İSTİDRAC KAVRAMINA YÜKLEDİKLERİ ANLAMLAR

Öz

İstidrac, dini literatürde genel olarak harikulade olaylar kapsamında, özellikle de mucize ve keramet kavramları ile birlikte üzerinde durulan bir kavram konumundadır. Bu nedenle de kaynaklarda bazen mucize çoğunlukla da keramet kavramı ile birlikte ele alınıp hakkında bilgiler verildiği görülmektedir. Kerametin Allah'ın veli kulları eliyle meydana gelen harikulade olaylar, istidracın ise inançsız veya isyankâr kullar tarafından ortaya konan harikuladelikler olduğu şeklindeki tanımlama İslami ilimler literatüründe yaygın olarak kullanılmaktadır. İstidrac hakkında yaygın olarak bilinen bu genel tanıma rağmen özellikle mutasavvıfların nazarında bu kavramın anlam çerçevesinin çok daha geniş olduğu görülmektedir. Onların kullanımında istidrac, yalnızca küfür üzere olan insanlar tarafından ortaya konulan harikuladelikler olmayıp, bunun yanında müminlerin de imtihan gereği maruz kalabilecekleri bazı durumları da ifade etmektedir. Bu konudaki açıklamalarda istidracın, mekr, keyd gibi Kur’an kavramlarıyla da ilişkilendirildiği ve benzer anlamlar yüklendiği, bu kavrama dair mutasavvıflarca yapılan yorumların genel olarak tutarlı ve yerinde açıklamalar olduğu ve konuya önemli anlam zenginliği kattığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Keramet, İstidrac, Mekr

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Asım Efendi. Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Aydın, Hayati. “İslâm İnançları Açısından Mucize, Kerâmet, Sihir ve İstidrac Kavramları Üzerine Bir İnceleme”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/32 (Aralık 2015). 105-137.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyn. el-Câmi‘ li şuabi’l-îmân. Riyad: Mektebetü Rüşd, 2003.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyn. es-Sünenü’l-kübra. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebu’l-Hayr Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Bilmen, Ömer Nasûhi. Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Meâli Âlîsi ve Tefsiri. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Tefsîru rûhi’l-beyân. İstanbul: Matbaat-ü Osmaniyye, 1330/h.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Yayınları, 2004.
• Cevherî, İsmail b. Hammad. es-Sıhâh tâcü’l-lüga ve sıhâhü’l-arabiyye. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1990.
• Curcânî, Ali b. Muhammed. Mu’cemu’t-ta’rîfât. Kahire: Dâru’l-Fadîle, ts.
• Ebu Talip el-Mekkî. Kûtü’l-kulûb. Kahire: Mektebetü Dâru’t-Türas, 2001.
• Ebüssuûd Efendi. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâye’l-kitâbi’l-kerîm. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsil Arabiy, ts.
• Endelüsî, Ebu Hayyân. Bahru’l-muhît. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Erginli, Zafer. Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kalem Yayınevi, 2006.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-lüga, thk. Muhammed Avd Mür'ib. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
• Firuzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Yakup. Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 2005.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. İhyâu ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru İbn-i Hazm, Beyrut, 2005.
• Gölpınarlı, Abdülbakî. 100 Soruda Tasavvuf. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1985.
• Heysemî, Nureddin Ali b. Ebî Bekr b. Süleyman. Mu‘cemu’z-zevâid ve menbau’l-fevâid. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Hucvirî, Ebü’l-Hasen Alî b. Osman. Hakikat Bilgisi (Keşfü’l-mahcûb). çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 2016.
• İbn ‘Acîbe, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed. el-Bahru’l-medîd fî tefsîri’l-Kur’ani’l-mecîd, thk. Ahmed Abdullah el-Kuraşî. Kahire: Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Âmmeti li’l-Kitab, 1999.
• İbn Kuteybe, Te’vîlü müşkili’l-Kur’an. Kahire: Mektebetü Dârü’t-Türâs, 1973.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-’Arab, nşr. Abdullah Ali el-Kebîr. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts. İmam Şârânî, Tabakâtü’l-kübrâ, çev. Abdülkadir Akçiçek. İstanbul: Bedir Yayınevi, 2014.
• Karaman, Fikret. Dini Kavramlar Sözlüğü. haz. İsmail Karagöz. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Kâşânî, Abdürrezzak. Tasavvuf Sözlüğü, çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Kelâbâzî, Ebu Bekir Muhammed b. İshak. Kitâbu’t-taarruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf. Kahire: Mektebetü’l-Hânicî, 1994.
• Kur’an-ı Kerim Meâli, çev.Halil Altuntaş -Muzaffer Şahin. Ankara: Yenigün Matbaacılık, 12. Basım, 2011.
• Kurtubî, Ebu Abdullah Muhammed bin Ahmed. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. Letaifü’l-işârât, thk. İbrahim el-Besyunî. Kahire: Heyetü’l-Mısriyyeti’l-Ammeti’l-Kitab, 2000.
• Mâtüridî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Tefsîru’l-Kur’ani’l-Azîm (Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Muhâsibî, Ebu Abdillah Hâris b. Esed. er-Riâye li hukukillah. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mukatil b. Süleyman, Tefsiri Mukatil b. Süleyman. Beyrut: Müessetü’t-Târîhu’l-Arabiy, 2002.
• Nebhânî, Yusuf b. İsmail. Câmi‘u kerâmâti’l-evliyâ. Hindistan: Merkez-i Ehl-i Sünnet Berekat er-Rıdâ, 2001.
• Necmüddîn ed-Dâye, et-Te’vîlâtü’n-necmiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl (Tefsîru’n-Nesefî). thk. YusuF Ali Bedîvî. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 2018.
• Özbek, Durmuş. “Harikulade Olaylar (Mu'cize - İrhas- Keramet-Meûnet-İstidrac-İhanet-Hizlân)”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7 (1997). 167-230.
• Özbek, Durmuş. “Hârikulâde Olaylar ve İhânet /Hızlân”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2002), 89-109.
• Özervarlı, M. Sait. “Hârikulâde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/181-183. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Özköse, Kadir. Tasavvuf ve Gönül Eğitimi. Ankara: Nasihat Yayınları, 2002.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Tefsîru’l-kebîr (Mefâtîhu’l-gayb). Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-Beyân ’An Tefsîri’l-Kurʾân (Tefsiru Sa’lebi). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiy, 2002.
• Sayın, Esma. “Tasavvufi Kavramlarla Anlamsal Bağları Açısından Keramet Kavramı”, Balıkesir İlahiyat Dergisi, 12 (Aralık 2020). 239-251.
• Sem’ânî, Ebu’l-Muzaffer Mansur b. Muhammed. Tefsiru’l-Kur’an. Riyad: Daru’l-Vatan, 1997.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed. Tefsîru Semerkandî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Senâullah Pânîpetî, Tefsîru’l-Mazharî. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsil Arabiy, 2004.
• Serdar, Murat. “Ehli Sünnet İnancında Kerametin İmkan Ve Vukû'u Problemi”, Bilimname 19/2 (2010), 25-45.
• Serrâc, Ebu Nasr Abdullah b. Ali. el-Lüma’. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Hadisiyye, 1960.
• Sirhindî, Ahmed b. Abdilehad el-Fârûkî (İmam Rabbânî). Mektûbât. çev. Abdülkadir Akçiçek. İstanbul: Dergah Ofset, 1998.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. ed-Dürrü’l-mensür fi’t-tefsîri’l-me’sûr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2011.
• Sühreverdî, Şihâbüddîn Ebu Hafs Ömer. Avârifü’l-Meârif. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed. Mu‘cemü’l-kebîr. Kahire: Mektebetü İbni Teymiyye, ts.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vili âyi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Tahânevî, Muhammed Ali. Mevsûatü Keşşâf ıstılahâti’l-fünûn ve’l-ulûm, thk. Ali Dahrûc. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• et-Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed. Şerhu müşkili’l-âsâr. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• Teftâzânî, Sa’düddîn. Şerhü’l-Akîdeti’n-Nesefiyye, thk. Mustafa Merzûkî. Cezayir: Dâru’l-Hüdâ, 2000.
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İsam Yayınları, 2015.
• Tusteri, Sehl b. Abdullah. Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azîm. By.: Dâru’l-Haram Li’t-Türas, 2004.
• Uludağ, Süleyman. “Keramet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2002. 25/265.
• Uludağ, Süleyman. “Keramet-II”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 6/15 (2005), 7-35.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul, Kabalcı Yayıncılık, 2012.
• Ünal, İsmail Hakkı. Kur'an ve Sünnet Açısından Kutsiyet, Velayet ve Keramet, İslam Düşünce ve Geleneğinde Kutsiyet Velâyet Kerâmet Sempozyumu Bildiriler Kitabı (İstanbul: Kuramer Yayınları, 2017), 19-48.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Zehraveyn Yayınları, ts.
• Yıldız, Abdulvahap. “Kerâmet ve İstidrâc”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14/21 (Ocak-Haziran 2009). 41-64.
• Yılmaz, Hasan Kamil. 300 Soruda Tasavvufî Hayat. İstanbul: Erkam Yayınları, 2020.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Ömer. Tefsîru’l-keşşâf. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2009.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Mahmûd b. Ömer. Esâsü’l-belâğa. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Zuhayli, Vehbe. Tefsiru’l-münîr. Dımeşk: Daru’l-Fikr, 2009.