NECİP FAZIL KISAKÜREK’İN SABIR TAŞI ADLI OYUNUNDA HALK KÜLTÜRÜ UNSURLARI VE ARKETİPSEL AÇIDAN ELEŞTİRİSİ

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 4, 40 - 50, 24.04.2023

Veli Kılıçarslan

Öz

Psikoloji biliminin gelişme gösterdiği, yeni fikirlerin ortaya çıktığı evre, Freud ve öğrencilerinin çalışmalarıyla başlamıştır. Jung, Freud’dan farklı olan düşüncelerini önceleri gizlemeyi tercih etmiş, daha sonra ise, kendi ekolünü oluşturma yolunda adımlar atmıştır. Psikanalizde temel noktalar cinsellik ve kişinin şahsına münhasır olan bilinçdışıdır. Jung, fikirlerini bu temel noktadan hareketle geliştirmiştir. Ona göre, cinsellik, her şeyin sebebi değildir, o sadece yaşamsal bir gücü göstermektedir. Jung’un bu temel noktadaki yorumunun ardından, Freud’dan ayrıldığı ve özgünlük gösteren asıl düşüncesi, kolektif bilinçdışı üzerine kuruludur. İnsanın bilinçdışının daha derininde tüm insanlığın mirasını barındıran psişik bir yapıdan söz etmektedir. Ayrıca Jung, masalların bir ruha sahip olduğu fikrindedir. Masalların ruhu da kuşkusuz insan ruhunu ifade etmektedir. Bu durumda eğer masalların bir ruhu varsa ve insanlığın kolektif bilinçdışındaki arketiplere denk geliyorsa, masalların analitik psikoloji ile değerlendirilmesinin yolu açılmış demektir.
Sabır Taşı, Necip Fazıl’ın eserinin başında da belirttiği gibi, eski bir Türk masalından uyarlanmıştır. Bu nedenle eserin yapısında var olan masal unsurları, mitolojik ve arketipsel açıdan eseri kolektif bilinçdışının bir ürünü hâline getirmektedir. Necip Fazıl; büyülü, esrarlı dört köşe olarak gördüğü tiyatroya eğlenceli bir görev biçmiştir. Bu bakımdan insanları eğitebilen tiyatro ile aynı özelliğe sahip olan masal arasında bir benzerlik bulunduğu ileri sürülebilir. Masalların barındırdığı semboller değerlendirildiğinde rüya-mit-masal üçgenindeki ilişkilere kapı aralandığı gözlenmektedir. Hayali kahramanlar, cin, peri, dev gibi olağanüstü varlıklar, masalın zenginliğini gösterir olmalarının yanı sıra mitolojik birer unsur olmaları nedeniyle kolektif bilinçdışının arketiplerinin ortaya çıkarılabilmesi için analitik psikoloji ile çözümlenmeye uygundurlar. Dolayısıyla bu çalışmada, Necip Fazıl’ın Sabır Taşı isimli oyununun halk kültürü unsurları yönünden zengin olması göz önünde bulundurulmuş ve arketipsel açıdan değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Necip Fazıl, Sabır Taşı, Kültür, Masal, Arketip, Jung, Bilinçdışı.

Kaynakça

• Alangu, Tahir (2010) Billur Köşk Masalları, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Balkaya, Adem (2015) Halk Anlatılarında Kahramanın Yardımcıları, Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Bastem, Nuriye (2015) “Necip Fazıl’ın ‘Sabır Taşı’ Adlı Tiyatro Eseri İle Billur Köşk Masallarından ‘Muradına Eren Dilber’ Adlı Masal Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma”, Turkish Studies, 10(16), 315-330.
• Bilkan, Ali Fuat (2009) Masal Estetiği, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Cankoçak, Onur (1996) “Masalda Büyüyen Kızlar”, Toplum ve Bilim, (70), 215-231.
• Çoruhlu, Yaşar (2011) Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Fordham, Frieda (2011) Jung Psikolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Say Yayınları.
• Fromm, Erich (2014) Rüyalar Masallar ve Mitler, İstanbul: Say Yayınları.
• Gören, Sevim (2022) “Modern Tiyatroya Yansıyan Masal Dünyası: Necip Fazıl Kısakürek’in Sabır Taşı Piyesi ve Axel Olric’in Epik Kuralları”, Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E-Dergisi, 9(1), 45-60.
• Günay, Umay (1975) Elazığ Masalları, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Güney, Eflatun Cem (1982) Masallar, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Gürol, Ender (1993) “Arketip”, Türk Dili, (500), 197-201.
• Güvenç, Ahmet Özgür (2009) “Kırk Sayısının Halk Edebiyatı Ürünlerinde Kullanımı Üzerine Bir İnceleme”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (41), 85-97.
• Haznedaroğlu, Aslıhan (2012) Necip Fazıl Kısakürek’in Tiyatro Eserlerinde Tarih, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi.
• Jung, Carl Gustav (2013) Dört Arketip, İstanbul: Metis Yayınları.
• Kısakürek, Necip Fazıl (2012) Sabır Taşı, İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• Mevlana Celaleddin Rumi (2006) Mesnevi III, (Çev. Veled İzbudak, Göz. Geç. Abdülbaki Gölpınarlı), Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Sağlık, Şaban (2005) “Tiyatro Yazarı Olarak Necip Fazıl”, Hece Dergisi, (97), 342-381.
• Sakaoğlu, Saim (2012) Masal Araştırmaları, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sarı, Ahmet; Ercan, Cemile (2008) Masalların Psikanalizi, Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
• Schimmel, Annemarie (2011) Sayıların Gizemi, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Seyidoğlu, Bilge (1975) Erzurum Halk Masalları Üzerinde Araştırmalar, Ankara: Baylan Matbaası.
• Stevens, Anthony (2014) Jung, Ankara: Dost Yayınları.
• Törenek, Mehmet (2016) “Necip Fazıl’ın Tasavvufi Oyunları”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (56), 1175-1184.