Mizah Ekseninde İroni Çerçevesinde Anlam İlişkileri ve Ayşe Kilimci’nin Hikâyelerinde Mizahî Dil

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 3, 98 - 114, 30.09.2017

Alpay Gezer , Yakup Çelik

Öz

Bu çalışma ile ironi kavramının
etrafındaki muğlaklığın giderilmesine cüzi bir katkı sağlayarak Ayşe
Kilimci’nin hikâyelerindeki ironik sesi ortaya çıkarmak amaçlanmıştır. Kimi
zaman bir edebi sanat, kimi zaman bir edebi tür, kimi zaman da bir bakış açısı,
mizaç veya üslûp olarak değerlendirilen ironi; örtük bir anlama gönderme
yapması yönüyle mecaz, kinaye, tevriye, tecâhül-i ârif, metafor, alegori, fabl,
parodi, fıkra, satir, mizah, kinaye, ta’riz, mübalağa gibi çok geniş bir kavram
çerçevesiyle doğrudan ve dolaylı olarak girift bir ilişki ağına sahiptir. İroni
kavramında tarihsel süreç içerisinde farklı disiplinlerin de etkisiyle
–felsefe, psikoloji, mitoloji, sanat vb.- özellikle olumsuzdan olumluya doğru
bir anlam genişlemesi söz konusudur. İroni bilinçli bir tercihten ziyade bir
bakış açısının, bir mizacın doğal yansımasıdır. İronik bir sese sahip olmak
yaratılıştan gelen bir eğilimdir. Az veya çok her insanda ironik bir tavır söz
konusudur. Bu tavır, kimilerinde mizaçlarının eğilimi doğrultusunda kendilerini
ifade tarzının başat unsuru olurken kimilerinde bir çeşni mesabesinde
kalmaktadır. İronik bir eleştiride hem eleştiren hem eleştirilen açısından bir
açılım söz konusudur. Eleştiren tersinden anlam yüklemesi yaptığı için muhatabı
mizah zeminine çekerek kendisine gelebilecek tepkiyi en aza indirmektedir.
Eleştirilen ise ortaya çıkan mizah unsuruyla öfkesi izole olduğu için
eleştirildiği noktayı daha sağlıklı bir şekilde görebilmektedir. Bu çalışmada
ironi kavramının neleri ihtiva ettiğini, ironinin kavram çerçevesine dâhil olan
edebi sanat, tür ve ifadelerle bağlantıları kısaca ortaya konularak Ayşe
Kilimci’nin hikâyelerindeki ironik unsurlar tespit edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

İroni, Ayşe Kilimci, hikâye, metafor

Meaning Relations in Irony Frame and The Humorous Language in Ayşe Kilimci’s Stories

Öz

This study aims at uncovering humorous language in Ayşe Kilimci’s stories as well as removing ambiguity in concept of irony in a humble manner. Irony, comprehended as a literary art, a literary genre, a point of view, temperament or taste at times, has an elaborate set of relationship implicitly or explicitly with a broad context of simile, allusion, double-entendre, tecâhül-i ârif, metaphor, allegory, fable, parody, anecdode, satire, humor, antithesis and hyperbole in terms of reffering to implicit meaning. When it comes to irony, with the impact of several disciplines as philosophy, psychology, mythology and art etc., extension of meaning is on the carpet especially following a line from negative to positive pole diachronically. The irony is a natural reflection of a temperament, a perspective rather than a conscious choice. Having an humorous language is a tendency coming from creation. More or less, an humorous attitude in each human is the subject. While this attitude happens the dominant element of expressing themselves, in a style in the direction of ones’ temperament tendency, it stays as a flavor degree in others. An evaluation both for criticizing and criticized is the subject in an humorous criticism. The criticizing reduces the reaction the least that he may face attracting his interlocutor to humor floor because he loads the meaning in reverse. The criticized is also able to see the point he criticized healthier because his anger is isolated by coming up humor element. This study focuses on what irony is comprised of, its interrelatedness with literary art, genre and expression, and it ascertains humorous elements in Ayşe Kilimci’s stories. 

Anahtar Kelimeler

Irony, Ayşe Kilimci, Story, Metaphor, Literary Art, Humor

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa. (2000). Belâgat-ı Osmâniyye. haz. Turgut Karabey-Mehmet Atalay. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Andaç, F. (1999). Öykücünün kitabı. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Andaç, F. (2004). Edebiyatımızın kadınları. İstanbul: Dünya Yayıncılık: 201- 210.
• Ayto, J. (1991). Dictionary of word origins. New York: Arcade Publishing.
• Bakhtin, M. (2014). Karnavaldan romana. (C. Soydemir, çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bilgegil, M. K. (1989). Edebiyat bilgi ve teorileri (Belâgat). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Booth, W. C. (2016). İroninin retoriği. (S. Sarı, çev.) Ankara: Hece Yayınları.
• Cebeci, O. (2016). Komik edebi türler parodi, satir ve ironi. 2. bs. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Demiralp, O. (2008). Alttan dalma, Cogito Dergisi İroni Özel Sayısı, 57, 164- 168.
• Devellioğlu, Ferit. (2013). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Güçbilmez, B. (2005). İroni ve dram sanatı. Ankara: Deniz Yayınevi
• Haksal, A. H. (2014). Öykü ağacı. İstanbul: İz Yayıncılık.
• İnan, A. (2000). Yolculuk hazırlıkları. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Hepçilingirler, F. (2013). Öyküyü okumak. İstanbul: Okuryazar Yayınevi:145-162.
• Karataş, Turan. (2011). Ansiklopedik edebiyat terimleri sözlüğü. İstanbul: Sütun Yayınları.
• Kızıler, F. (2007). Postmodernist ironi, Hece Dergisi, 124, 125-134.
• Kierkegaard, S. (2003). İroni kavramı. (S. Okur, çev.). İstanbul: İş bankası Kültür Yayınları.
• Kilimci, A. (1976). Yapma çiçek ustaları. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Kilimci, A. (1983). Sevdadır her işin başı. İstanbul: Kaynak Yayınevi.
• Kilimci, A. (1987). Sevgi yetimi çocuklar. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Kilimci, A. (1989). Gül bekçisi / Eylül arifesi mektuplar. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Kilimci, A. (1997). Yeni moda aşklar destanı. İstanbul: Papirüs Yayınevi.
• Kilimci, A. (2002). Mucize var mıdır Memet abla?. İstanbul: Epsilon Yayınevi.
• Kilimci, A. (2006a). Yeni moda aşklar. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Kilimci, A. (2006b). Şu ölüm dedikleri. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Küçük İskender. (2007) Gingsberg/ Dadaloğlu kardeşliği’nde ironi, Hece Dergisi, 124, 136-137.
• Külekçi, Numan. (1995). Açıklamalar ve örneklerle edebi sanatlar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Lang, Berel. (2008). İroninin sınırları, Cogito Dergisi İroni Özel Sayısı, 57, 231-249.
• Lodge, David. (2013). Kurgu sanatı. (A. Ören, çev.). Ankara: Hece Yayınları.
• Mikics, David. (2007). A new handbook of literary terms. New Haven: Yale University Press.
• Özcan, G. (2007). İroni… çünkü ben böyle çok ciddiyim, Hece Dergisi, 124, 138-139.
• Taşdelen, V. (2007). İroni, Hece Dergisi, 124, 53-66.
• Tosun, N. (2007). Öyküde ironik anlatım, Hece Dergisi, 124, 84-91.
• Tosun, N. (2013). Öykümüzün kırk kapısı. Ankara: Hece Yayınları.
• Tosun, N. (2014). Modern öykü kuramı. 2. bs. Ankara: Hece Yayınları.
• Ünal, Hayriye. (2007). Bir portre ve Türk şiirinde dokuz ironik söylem, Hece Dergisi, 124, 67-83.
• Waddy, Virginia. (1889). Elements of composition and rhetoric. Cincinnati: American Book Company.