FİYAT HAREKETLİLİKLERİ BAĞLAMINDA MEMLÛK DEVLETİ’NDE EKONOMİK BUHRAN (1511-1517)

Yıl 2024, , 571 - 589, 20.10.2024

Harun Erzurumlu

https://doi.org/10.35379/cusosbil.1446727

Öz

Memlûk Devleti’nin genel olarak gelir kaynağı tarım ve ticarettir. Bu iki olguya etki eden olumlu veya olumsuz her türlü unsur, Memlûk ekonomisini etkilemiştir. 1511-1517 tarihleri arasında Memlûklerin tarım ve ticaretinin en yoğun zarar gördüğü dönemler olmuştur. Portekizlilerin dünya ticaret güzergâhlarının değişmesinde üstlendikleri rol, Memlûk ticaretini kesintiye uğratırken; ülkede bir türlü sonu gelmeyen salgın hastalıklar ise tarımsal faaliyetleri sekteye uğratarak ülke ekonomisine ağır darbeler vurmuştur. Bu olumsuz durumlar, doğal olarak ülke içinde bir türlü önü alınamayan fiyat hareketliliklerine neden olmuştur. Yöneticilerin piyasayı normalleştirmek amacıyla yaptıkları müdahaleler, piyasada ters tepki yaratarak fiyat hareketliliklerini daha da artırmıştır. Bu çalışmada, Osmanlıların Memlûk ülkesini ele geçirmeden hemen önce Memlûk Devleti’nin içinde bulunduğu ekonomik buhranı, ülkede meydana gelen fiyat hareketlilikleri üzerinden açıklanmaya çalışılmıştır. Bu yönüyle genellikle siyasi boyutu öne çıkan bu dönemin iktisadi yönüne de vurgu yapılmıştır. 1511-1517 yıllarında meydana gelen olaylar kronolojik olarak anlatılırken, çalışmanın sonunda bazı ürünlerin fiyat hareketliliklerini gösteren grafikler okuyucunun istifadesine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Memlûkler, Fiyat Hareketlilikleri, Veba Salgını, Sultan Gavrî, Biladü'ş-Şam

ECONOMIC CRISIS IN THE MAMLUK STATE IN THE CONTEXT OF PRICE FLUCTUATIONS (1511-1517)

Öz

The main source of income of the Mamluk State is agriculture and trade. Any positive or negative factors affecting these two phenomena affected the Mamluk economy. Between 1511 and 1517, the Mamluk agriculture and trade suffered the most. The role played by the Portuguese in changing world trade routes interrupted the Mamluks, the endless epidemics in the country have disrupted agricultural activities and caused severe damage to the country's economy.These negative situations naturally led to price fluctuations that could not be prevented within the country. The interventions made by managers to stagnate the market created a reverse reaction in the market and further increased price fluctuations. In this study, the economic crisis of the Mamluk State, just before the Ottomans took over the Mamluk country, was tried to be explained through the price fluctuations in the country. In this respect, the economic aspect of this period, whose political dimension usually stands out, has also been emphasized. While the events that took place between 1511 and 1517 were explained chronologically, graphs showing the price fluctuations of some products have been presented to the reader at the end of the study.

Anahtar Kelimeler

Mamluks, Plague Epidemic, Sultan Ghawri, Bilad Al-Shaam, Price Fluctuations

Kaynakça

• Anonim. (H. 923). Yavuz Sultan Selim’in Suriye’yi işgalinde, Haleb Kalesi’nde mevcut olup hazineye konulması uygun görülen mushaflarla, diğer kıymetli kitapların isimlerini havi kitap listesi. TS.MA. d. 9101.
• Anonim. (H. 923). Yavuz Sultan Selim’in Şam’ı feth ettiği zaman Şam Kalesi’nde bulunan nakit ve zahireler miktarı. TS.MA. d. 4905.
• Al-Ġaurī, Qānṣūh. (b.t.). Osmanische Sammelhandschrift. Staatsbibliothek zu Berlin. Ms. Or. Oct. No. 3744.
• Cündeb Kansu Gavri, E. S. (b.t.). Tuhfetü’l-Memluk ve ‘umdetü’l-mulûk. Süleymaniye Kütüphanesi. Fatih Koleksiyonu. No. 03465.
• El-Ensârî, Z. M. A. (b.t.). Tuhfetü’r-rağibîn fi beyâni emri’t-tavâ‘în. Câmi‘atü’l-Melik Suud. Raf No. e. t / 213.6. No. 3113z.
• Eş-Şerif Eş-Şeşterî, A. A. (b.t.). ‘Umdetü’l-etbâi fî def‘i’t-taûn ve’l-vebâ. Bibliothèque Nationale de France. Gallica. No. Arabe 3019.
• Hadîdî. (b.t.). Tevârîh-i Âl-i Osman (manzûm). Süleymaniye Kütüphanesi. Veliyyüddin Efendi Koleksiyonu. No. V3449.
• İbn İyâs. (H. 928). Bedâi’u’z-zuhûr fî vekâi‘i’d-duhûr. Süleymaniye Kütüphanesi. Fatih Koleksiyonu. No. 04199.
• Kansuh el-Guri. (b.t.). Muvaşşahât. Süleymaniye Kütüphanesi. Ayasofya Koleksiyonu. No. 02047-002.
• Abdülhay, Î. ‘A. A. (2022). İsru’l-avâmili’l-beşeriyyeti fi tedehvuri’z-zirâ‘ati’l-Mısriyyeti evâhiru ‘asru Selâtîni’l-Memâliki’l-Cerâkise. Mecelletü Külliyyeti’l-Âdâbi Baknâ, 31(55). 10.21608/qarts.2023.179216.1566
• Ağır, A. M. (2015). Memlûklarda ticaret. Çizgi Kitabevi.
• Akkuş, Y. F. (2015). İskenderiye’de Venedik ticareti, konsolosları ve Fondaco’su. Ege ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 2(2), 19-36.
• Aksoy, E. ve Özkul, İ. A. (1997). Sığır vebası hastalığının histolojik immunoperoksidaz yöntemle tanısı üzerine çalışmalar. Etlik Veteriner Mikrobiyoloji Dergisi, 9(1), 1-21. https://dergipark.org.tr/tr/pub/evmd/issue/61428/917733
• Anonim, (1895). Hasru’l-lisâs ‘an nekebâti’ş-Şâm.
• Ayaz, F. Y. (2019). Karânisa. Diyanet İslâm Ansiklopedisi, (EK-2, 25). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aşûr, A. F. (1976). ‘Asru’l-Memâlîkî fi’l-Mısri ve’ş-Şâm. Dâru’l-Nehdatu’l-‘Arabiyye.
• Bahr, M. A. (1999). El-Karyetü’l-Mısriyyetü fi ‘asri Selâtîni’l-Memâlîk. Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmmetü li’l-Kitâb.
• Bedûr, M. G. M. (2016). Et-Târîhu’l-iktisâdi li’d-Devleti’l-Memlûkiyyeti (1517-1250). [Yayınlanmamış Doktora Tezi, Yermuk Üniversitesi].
• Bostan, İ. (2009). Selman Reis. Diyanet İslâm Ansiklopedisi, (C 36, 444-446). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çetin, A. (2004). Selçuklu Teşkilâtı’nın Memlûklere tesiri. BELLETEN, 68(251), 105-130.
• Çetin, A. (2000). Memlûklerin gerilemesinin iktisadi sebeplerine bir bakış. Afyon Kocatepe Ünv. Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 132–144.
• Ebu’l-Fidâ. (1840). Takvîmu’l-buldân. Dâru Sâdır.
• El-Bustâni, P. (1867). Kanberîs. Kitâbu muhid el-muhid. (C 2, 1763).
• Emecen, F. M. (2010). Yavuz Sultan Selim. Yitik Hazine Yayınları.
• En-Nehrevâli. (1968). Berku’l-Yemânî, Dâru’l-Yemâmeti li’l-Bahsi ve’t-Tercümeti ve’n-Neşr.
• En-Nevafi‘a, A. M. M. (2017). İsru’d-Devleti’l-Memlûkiyyeti’s-Sâniyeti fi’l-hayâti’s-siyâsiyyeti ve’l-‘ictimâ’iyyeti ve’l-iktisâdiyyeti ve’s-sekâfiyyeti fi Bilâdi’ş-Şam (h.784-923 = m.1382-1517). [Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ümmü Dermân Üniversitesi].
• En-Nevâsiye, K. A. M. (2005). Zeyfu’n-nukûd fi ‘asri Devleti’l-Memâlîki’l-Burciyye (1383-1517 / 784-922). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mü’teh Üniversitesi].
• Es-Seyyid, S. M. (1997). Hasekiyye. Diyanet İslâm Ansiklopedisi (C 16, 373-374). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Es-Süyûtî, C. (1968). Hüsnü’l-muhâdara fi târîhi Mısr ve’l-Kahire (Cilt 2). Dâru İhyâu’l-Kütübi’l ‘Arabiyye.
• Es-Süyûtî, C. (1985). İtmâmü’d-dirâye li kurrâi’n-nikâye. Dâru’l-Kütübü’l-‘İlmiyye.
• Gökhan, İ (1998). 13. ve 14. yüzyıllarda Mısır ve Suriye’de krizler, kıtlıklar ve vebalar. [Yayınlanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi].
• Hinz, W. (1990). İslam’da ölçü sistemleri. (Acar Sevim, çev.), Marmara Üniversitesi Yayınları.
• İbn İyâs. (1984a). Bedâi‘u’z-zühûr fî vekâi‘i’d-dühûr. (Cilt 4). Hey’etü’l-Mısriyyetü’l ‘Âmmetü li’l-Kitâb.
• İbn İyâs. (1984b). Bedâi‘u’z-zühûr fî vekâi‘i’d-dühûr. (Cilt 5). Kahire: Hey’etü’l-Mısriyyetü’l ‘Âmmetü li’l-Kitâb.
• İbn Şâhîn. (1892). Zübdetü keşfu’l-Memâlîk ve beyâni’t-turuki ve’l-mesâlik. Matba‘atu’l-Cumhuriyye.
• İbn Tûlûn. (1978). İ‘lâmu’l-verâ bi men vulliye nâiben min el-Etrâki bi Dımaşki’ş-Şâmi’l-kübrâ. Matba‘atu Câmi‘atu ‘Aynu’ş-Şems.
• İbn Tûlûn. (1998). Mufâkehetü’l-hıllân fi havâdisi’z-zamân. Dâru’l-Kütübü’l-‘İlmiyye.
• İbn Zünbül. (1998). Âhiretü’l-Memâlik. Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmmetu li’l-Kitâb.
• İbnü’l-Hımsî. (2000). Havâdisü’z-zamân ve vefeyyâtü’ş-şuyûhi ve’l-akrân. Dâru’n-Nefâis.
• İbnü’ş-Şıhne. (1994). Ed-dürru’l-müntehab fi târîhi memleketi Halep. Dâru’l-Kütübi’l-‘Arabî Suriye.
• İnan, S. G. (2023). Portekiz’in Hint sularına yayılması ve Doğu Akdeniz ticaretine etkileri, [Yayınlanmamış Doktora Tezi, Bilecik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Kalkaşendi. (1914). Subhu’l-‘Aşâ. (Cilt 4). Dâru’l-Kütübü’l-Hidiviyye.
• Kallek, C. (1998). Hisbe. Diyanet İslâm Ansiklopedisi, (C 18, 133-134). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kallek, C. (2020). Müd. Diyanet İslâm Ansiklopedisi, (C 31, 455-457). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kasım, K. A. (1978). En-Nîl fi müctemi‘i’l-Mısri fi ‘asri Selâtîni’l-Memâlîk. Dâru’l-Ma‘arif.
• Keleş, B. (2011). Selçuklu Medreseleri ile Memlûk Medreselerine genel bir bakış. Türk Dünyası Araştırmaları, 190, 195-207.
• Keleş, B. (2018). Bahrî Memlûklerde iktisadî ve ticari hayat 1250-1382. Siyer Yayınevi.
• Kopraman, K. Y. (2002). Mısır Memlukleri (1250-1517). Türkler Ansiklopedisi, (5, 166-216). Yeni Türkiye Yayınları.
• Kürd Ali, M. (1983). Hıtatu’ş-Şam (Cilt 4). Mektebetü’n-Nûrî.
• Mortel, R. T. (2000). Memlûkler devrinde Mekke’de fiyatlar (S. Kızıltoprak, çev.). BELLETEN, 64(240), 599-646.
• Mustafa, M. V. (2017). Er-Ru’yetü’l’mefâhimiyyetü li’l-ğalâi ve’l-ezmeti el-ğazâiyyeti fî Mısr ‘asri Selâtîne’l-Memâlîk h. 648-923 (1250-1517), Havliyyetü Siminâr Et-Târîh El-İslâmî ve’l-Vesît, (5), 255-296. 10.21608/HSEW.2016.164244
• Nüveyrî. (2004). Nihâyetü’l-ereb fi funûni’l-edeb (Cilt 8). Dâru’l-Kütübü’l-‘İlmiyye.
• Orhonlu, C. (1974). Osmanlı İmparatorluğu’nun güney siyaseti Habeş Eyaleti. Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Sahillioğlu, H. (1994). Dirhem. Diyanet İslâm Ansiklopedisi, (C 9, 368-371). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sağlam, A. (2023). Selçuklu’dan Memlûk Türk Devletine toprak rejimine dair değerlendirmeler ve tespitler. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, 6(1), 55-81. https://doi.org/10.48120/oad.1199371
• Sağlam, A. (2021). Memlûklerde toprak yönetimi iktâ, Yeditepe Yayınevi.
• Sakin, S. ve Deveci, C. (1997). Ortadoğu kavramı ve sınırları üzerine bir değerlendirme. History Studies, (2), 281-293.
• Salih, M. E. (1981). Ticâratü’l-Bahru’l-Ahmâr fi ‘asri’l-Memâlîki’l-Cerâkise. Dâratü’l-Melik Abdülaziz, 6(2), 125-146. http://search.mandumah.com/Record/130703
• Tarhan, İ. A. (1960). Mısr fi ‘asri Devletü’l-Memâliki’l-Cerâkise (1382-1517), Mektebetü’n-Nehdati’l-Mısriyye.
• Tunçdilek, N. (1971). Güneybatı Asya. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2014). Osmanlı Devleti Teşkilâtına medhal: Türk Tarih Kurumu.
• Yâkût El-Hamevi. (1977). Mu‘cemu’l-buldân. Dâru Sâdır.
• Yiğit, İ. (2004). Memlükler. Diyanet İslâm Ansiklopedisi, (C 29, 90-97). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.