TÜRKİYE’DE OKUR TEMSİLCİLİĞİ HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Cilt: 31 Sayı: 2, 688 - 705, 29.10.2022

Adalet Görgülü Aydoğdu , Muzaffer Şahin

https://doi.org/10.35379/cusosbil.1159065

Öz

Medya hesapverebilirliğinin bir aracı olarak okur temsilciliği, okurdan gelen soru ve şikâyetlerin değerlendirildiği, hataların giderilmeye çalışıldığı bir sistemi ifade eder. Temelde gazetenin kalitesini artırmak ve okuyucunun güvenini kazanmanın amaçlandığı okur temsilciliği uygulaması hem haber kuruluşu hem de okuyucu için önem taşımaktadır. Okur temsilcisi bir yandan okurların sesi olup şikâyet ve önerileri incelerken, diğer yandan da gazetecileri ve gazete yönetimini etik ilkeler çerçevesinde çalışmaya yönlendirir. Herhangi bir yaptırım yetkisi olmasa da gazetede yanlış ya da çarpık uygulamaların düzeltilmesi yönünde görüşlerini aktarır. Bağımsız bir taraf olarak okur ile gazete arasında sorunların çözümünde bir bilgi kanalı görevi üstlenmektedir. Diğer yandan gazeteciliğin dijital mecralara yönelmesi okurun aktif bir konuma gelmesi okur temsilciliğinin yeniden gözden geçirilmesini gerekli hale getirmiştir. Dijital çağ ile birlikte okur temsilcilerinin işlevini yitirdiği ve yerini okura bıraktığına dair görüşler sıklıkla vurgulanmaya başlamıştır. Bu çalışmanın amacı dijital çağda okur temsilciliği sisteminin işleyişi ve geleceğine dair bir bakış açısı sunmaktadır. Bu kapsamda Türkiye’de okur temsilciliği yapmış ya da yapmakta olan okur temsilcileri ile görüşmeler yapılarak, yeni medya ortamında Türkiye’deki okur temsilciliğinin işlevi ve etkinliği tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada Türkiye’de okur temsilciliği uygulamasının güçlendirilmesinin ve yaygınlaştırılmasının haber kuruluşlarında olumlu yönde fark yaratabileceği belirtilirken, yanlış ve yalan haberlerin dolaşıma girdiği yeni medya/sosyal medya ortamında okur temsilciliğine olan ihtiyacın arttığı vurgusu yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ombudsman, Okur Temsilcisi, Geleneksel Medya, Yeni Medya

AN EVALUATION ON READERS REPRESENTATIVE IN TURKEY

Öz

As a tool of media accountability, reader representation refers to a system in which questions and complaints from readers are evaluated and mistakes are corrected. The practice of reader representation, which aims to increase the quality of the newspaper and gain the trust of the reader, is important for both the news organization and the reader. While on the one hand the reader's representative is the voice of the readers and examines the complaints and recommendations, on the other hand, the representative guides the journalists and newspaper management to work within the framework of ethical principles. Although reader representatives do not have any authority, they convey their views in the newspaper to correct wrong or distorted practices in the newspaper. As an independent party, they act as an information channel between the reader and the newspaper in solving problems. On the other hand, the orientation of journalism to digital media and the active position of the reader necessitated the reconsideration of reader representation. In the digital age, it is frequently emphasized that the views of reader representatives have lost their function and are replaced by readers. The purpose of this study is to provide a perspective on the functioning and the future of reader representation in the digital age. Within this context, people who worked or continue to work as a reader representative in Turkey were interviewed to identify the function and effectiveness of reader representation in the new media environment in Turkey. In the study, it is reported that strengthening and disseminating the practice of reader representation in Turkey can make a positive difference in news organizations. It is also emphasized that the need for representation is increasing in the new media/social media environment where false and fake news are circulating.

Anahtar Kelimeler

Ombudsman, Reader Representative, Traditional Media, New Media.

Kaynakça

• Alemdar, Z. (1990). Oyunun Kuralları: Basında Özdenetim. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Arseven, A. D. (2001). Alan Araştırma Yöntemi İlkeler, Teknikler, Örnekler. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Atabek, N. (2005). Okur Temsilciliği: Türk Basınında Okur Temsilcisi Köşeleri Üzerine Bir Araştırma. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Avşar, Z. (2014). “Özdenetim, Sosyal Sorumluluk ve Medyada Ombudsmanlık Uygulamaları”. Ombudsman Akademik, (1), 59-68.
• Aziz, A. (2011). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri. Ankara: Nobel Yayınları.
• Bertrand, C. J. (2018). Media Ethics and Accountability Systems. New York, NY: Routledge.
• Bildirici, F. (30 Mart 2022). “Medya Ombudsmanlığı: Gazeteciliğin Güvenilirliği ve İnanılırlığı İçin Yeni Bir Yolculuk”, https://t24.com.tr/yazarlar/okur-temsilcisi-faruk-bildirici/medya-ombudsmanligi-gazeteciligin-guvenilirligi-ve-inanilirligi-icin-yeni-bir-yolculuk,34038, Erişim Tarihi: 18 Mart 2022.
• Brems, C., Temmerman, M., Graham, T. & Broersma, M. (2017). Personal branding on Twitter. Digital Journalism, 5(4), 443–459.
• Büyükbaykal, G. N. (2004). “Basın Alanında Ombudsman Uygulaması”. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı: 19, 169-175.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Pegem Akademi.
• Calderone, M. (05/31/2017). “The New York Times Is Eliminating The Public Editor Role”,https://www.huffpost.com/entry/new-york-times-public-editor_n_592ec472e4b0e95ac1956706, Erişim Tarihi: 10.12.2021
• Cameron, W. B. (1963). Informal Sociology: A Causal İntroduction to Sociological Thinking. New York: Random House.
• Çakır, H. (2017). “Gazete Haberlerinde Okur Temsilcisinin Rolü Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme”. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 (1), 63-75.
• Daskal, E., Wentrup, R.,& Shefet, D. (2019). Taming the Internet Trolls With an Internet Ombudsperson: Ethical Social Media Regulation, Polıcy and Internet, 12(2), 207-226.
• Demir, G. (2002). Ombudsman Aranıyor. İstanbul: Ahi Kültürünü Araştırma Yayınları.
• Doyle, M. ve Fenn, P. (2003). “Ombudsmen”. Arbitration, 69(4), 243-251.
• Dvorkin, J. (2013). “News Ombudsmen in the digital age”. The Online Media Self-Regulation Guidebook, OSCE The Representative on Freedom of the Media, 85-88. https://www.osce.org/files/f/documents/d/b/99560.pdf
• Dvorkin, J. (2020). The Modern News Ombudsman: A User’s Guıde. Organization of News Ombudsmen.
• Eldem Anar, Ü. İ. (2015). “Gazetede Okurun Yeri; Okur Temsilcileri Üzerinden Bir Okur Araştırması”. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İletişim Bilimleri Anabilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul.
• Ettema, J. S. ve Glasser T. L. (1987). “Public Accountability or Public Relations? Newspaper Ombudsmen Define Their Role”. Journalism & Mass Communication Quarterly, 64, 3-12.
• “Faruk Bildirici'nin reklam eleştirisine Nevşin Mengü ve Cüneyt Özdemir'den yanıt”, (28.02.2022),https://www.gazeteciler.com/haber/faruk-bildiricinin-reklam-elestirisine-nevsin-mengu-ve-cuneyt-ozdemirden-yanit/460797, Erişim Tarihi: 25.03.2022.
• Fengler, S. (2003). “Holding the News Media Accountable: A Study of Media Reporters and Media Critics in the United States”. Journalism & Mass Communication Quarterly, 80, 818-832.
• Ferrucci, P. (2019). “The End of Ombudsmen? 21st-Century Journalism and Reader Representatives”. Journalism & Mass Communication Quarterly, 96(1), 288–307.
• Girgin, A. (2014). Gazeteciliğin Temel İlkeleri. İstanbul: Der Yayınları.
• Gül, M. (2013). “Basın-Yayın Organlarındaki Özdenetim Uygulamalarının Habercilik Üzerindeki Etkilerine Eleştirel Bir Bakış”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 2(5), 149-162.
• Hajdari, E. (2014). “Ombudsman-Historical Views”. European Scientific Journal, Cilt: 1, Special Edition.
• Healy, J. ve Walton, M. (2016) “Health Ombudsmen in Polycentric Regulatory Fields: England, New Zealand, and Australia”. Australian Journal of Public Administration, 75(4), 492–505.
• Hill, L. B. (1974), “Institutionalization, the Ombudsman, and Bureaucracy”. The American Political Science Review, 68(3), 1075-1085.
• Hilligoss, W. B. (2014). “The Diminishing Role of the Ombudsman in American Journalism”. (Master's thesis). University of Nebraska, Lincoln, NE.
• Işık, M. (2002). Dünya ve Türkiye Bağlamında Kitle İletişim Sistemleri. Konya: Eğitim Kitabevi.
• Jerónimo, P., Correia, J.C. & Gradim, A. (2020). Are we close enough? Digital challenges to local journalists. Journalism Practice, 1-15.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemi. 24. Basım, Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Kaya, İ. (2021). “Türkiye’de Gazetecilik Alanında Ombudsmanlık Deneyimi: Sınırlar ve Mücadeleler”. Kültür ve İletişim, 24 (48), 345-371.
• Kenney, R. ve Özkan, K. (2011). “The Ethics Examiner and Media Councils: Improving Ombudsmanship and News Councils for True Citizen Journalism”. Journal of Mass Media Ethics, 26 (1), 38-55.
• Küçüközyiğit, H.G. (2006). “Ombudsmanlık Kurumu - Hukuksal ve Siyasal bir İnceleme”. Uluslararası Hukuk ve Politika, 2(5), 90-111.
• Lezertua, M. (2018). “The twenty-first century ombudsperson: A guarantor of democracy”. Hertogh M. ve Kirkham R. (eds), Research Handbook on the Ombudsman. Cheltenham: Edward Elgar, 474–484.
• Linabary, J. R. ve Hamel, S. A. (2017). “Feminist Online Interviewing: Engaging Issues of Power, Resistance and Reflexivity in Practice”. Feminist Review, 115, 97-113.
• McKinzie, B.W. (1994). “How Papers with and without Ombudsmen Resolve Disputes”. Newspaper Research Journal, 15(2), 14–24.
• McQuail, D. (2010). McQuail's Mass Communication Theory. 6th ed. London: Sage.
• Meens, T. (2010). “Ombudsman: Okur / İzleyici ile Medya Arasındaki Kilit İsim”. Televizyon Haberciliğinde Etik, Edit: Bülent Çaplı ve Hakan Tuncel, Ankara: Fersa Matbaacılık, 145-159.
• Meyers, C. (2000). “Creating an Effective Newspaper Ombudsman Position”. Journal of Mass Media Ethics, 15(4), 248-256.
• Monfared, J. H. ve Derakhshan, H. (2015). “The Comparison of Qualitative and Quantitative Research”. Indian Journal of Fundamental and Applied Life Sciences, 5(2), 1111‐1117.
• Neuman, W. L. (2014). Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar. Çev., Sedef Özge, Ankara: Yayın Odası.
• Özbek, C. (28.01.2022). “Yeni ‘Medya Ombudsmanlığı’ Modeli Nasıl İşleyecek?”, https://www.dw.com/tr/t%C3%BCrkiyedeki-yeni-medya-ombudsmanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-modeli-nas%C4%B1l-i%C5%9Fleyecek/a-60587049, Erişim Tarihi, 18 Mart 2022.
• Özçelik, Z. (2019). “Yerel Gazetelerde Okur Temsilciliği Uygulamaları: Sakarya Yerel Gazeteler Örneği”, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkla İlişkiler ve Reklamcılık Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• Özgen, M. (2003). ”Basında Bir Özdenetim Uygulaması Olarak Ombudsman”. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (16), 27-34.
• Patton, M. Q. (1987). How to Use Qualitative Methods in Evaluation. Newbury Park, CA: Sage.
• Peters, A. (2005). “The European Ombudsman and The European Constitution”. Common Market Law Review, 42(3), 697-743.
• Pritchard, D. (1993). “The Impact of Newspaper Ombudsmen on Journalists’ Attitudes”. Journalism Quarterly, 70(1), 77–86.
• Ramonet, I. (2004). “Beşinci Kuvvet”, Çev. Yasemin G. İnceoğlu, Nurdan Akıner, Utku Uraz Aydın, Varlık Dergisi, , ss.3-7, http://yasemininceoglu.com/index.php/2019/02/02/besinci-kuvvet-2/
• Seidman, I. (2006). Interviewing as Qualitative Research: A Guide for Researchers in Education and the Social Sciences. Third Edition, New York: Teachers College Press.
• Sharma, M. (2020). “A Fair Alternative to Unfair Arbitration: Proposing an Ombudsman Scheme for Consumer Dispute Resolution in the USA”. Journal of the International Ombudsman Association, 1-13.
• Starc, K. (2010). “The News Ombudsman: Viable or Vanishing?” Journalismus Und Öffentlichkeit, 109–118.
• Stieber, C. (2000). “57 Varieties: Has the Ombudsman Concept Become Diluted?” Negotiation Journal (16), 49–57.
• Uzun, R. (2007). “İletişim Etiği Sorunlar ve Sorumluluklar”. Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Kırkıncı Yıl Kitaplığı, No: 2.
• van Dalen, A. ve Deuze, M. (2006). “Readers’ Advocates or Newspapers’ Ambassadors? Newspaper Ombudsmen in the Netherlands”. European Journal of Communication, 21(4), 457–475.
• Wilson, S.L, Babcock, William A. & Pribek, J. (1997). Newspaper Ombudsmen's Reactions to Use of Anonymous Sources. Newspaper Research Journal, 18(3-4), 141–153.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Genişletilmiş 10. Baskı, Seçkin Yayıncılık.
• Yücel, A. (2020). “Basın Ombudsmanlığının Nefret Söylemi ve Yargısal Kararlar Çerçevesinde Yeniden Değerlendirilmesi”. Suç ve Ceza, 13(4), 911-949.
• https://www.ombudsman.gov.tr/document/Kamu_Denetciligi_Kurumu_Kanunu.pdf, Erişim Tarihi: 7.01.2022.
• https://www.rtuk.gov.tr/Media/FM/Birimler/strateji/raporlar/2020sonfaaliyetraporu_1051_(1).pdf, Erişim Tarihi: 07.01.2022.
• http://www.theioi.org/the-i-o-, International Ombudsman Institute, “About the I.O.I.”, Erişim Tarihi: 03.01.2022.
• https://www.newsombudsmen.org/regular-members/, Erişim Tarihi: 13.02.2022.