ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ MADDİ KÜLTÜRÜ (1923-1950): OTURMA MOBİLYASI ÜSLUPLARI

Yıl 2023, Cilt: 32 Sayı: 3 - Cumhuriyetimiz 100 Yaşında Özel Sayısı, 265 - 280, 30.12.2023

Nihan Özdemir Türker , Ayşen Özkan

https://doi.org/10.35379/cusosbil.1400950

Öz

Türkiye tarihinde Erken Cumhuriyet Dönemi, mevcut kültürel mirası ve yeni kültürel oluşumları ile pek çok farklı etkinin görüldüğü maddi kültüre sahip olması bakımından önemlidir. Bu dönemde, çeşitli üslup ve türlerdeki oturma mobilyaları birbirinden farklı kökenlere sahip maddi kültür unsurları olarak yer almaktadır. Bu anlamda çalışmada, Erken Cumhuriyet Dönemi’nde (1923-1950) kullanılmış olan oturma mobilyalarındaki üslup çeşitliliğini kültürel kökenleriyle birlikte değerlendirmek amaçlanmıştır. Bu kapsamda, alan yazını, fotoğraf arşivleri ile çeşitli kaynaklar üzerinden bilgi ve belge taraması yürütülmüştür. Elde edilen veriler içerik analizi ile değerlendirilmiştir. Türkiye’de hem ithal edilen hem de yerli üretime sahip oturma mobilyalarından kamu yapılarında ve konutlarda kullanılmış olduğu görülen örnekler ele alınmıştır. Analiz sonucunda, maddi kültür öğesi olarak Erken Cumhuriyet Dönemi’nde kullanılan başlıca oturma mobilyası üsluplarının Barok, Rokoko, Ampir, Art Nouveau ve Art Deco üslupları olduğu görülmüştür. Bununla birlikte, spesifik mobilya modellerinden ve o dönemin çağdaş gelişmelerden etkilenerek tasarlanan mobilyalar bulunmaktadır. Türk kültüründe yer alan geleneksel referanslı mobilyalar da kullanılmaya devam etmiştir. Sonuç olarak, Erken Cumhuriyet Dönemi’nde kullanılan oturma mobilyalarının Türkiye Cumhuriyeti’nin temel ilkelerinden biri olan çağdaşlaşmayı temsil ettiği ve 1950’ler ve sonrasında Türk toplumunun her kesiminde kullanımının yaygınlaşmasına ışık tuttuğu görülmektedir. Bu anlamda, ülkenin kültürel zenginliğini yansıtan ve çeşitli üsluplarda görülen oturma mobilyasının önemli bir maddi kültür öğesi olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Erken Cumhuriyet Dönemi, Oturma Mobilyası, Mobilya Tarihi, Mobilya Üslupları, Maddi Kültür

Etik Beyan

Bu araştırma, Nihan Özdemir Türker’in Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Anabilim Dalı’nda Doç. Dr. Ayşen Özkan danışmanlığında devam etmekte olan Doktora Tez çalışması kapsamında türetilmiştir.

MATERIAL CULTURE OF THE EARLY REPUBLICAN PERIOD (1923-1950): SEATING FURNITURE STYLES

Öz

The Early Republican Period holds significant importance in the history of Türkiye due to its rich cultural heritage, the emergence of new cultural formations, and the diverse material culture influenced by various sources. During this period, seating furniture in various styles and types became prominent as material culture elements with diverse origins. The study aims to evaluate the style diversity of seating furniture used in the Early Republican Period (1923–1950) and explore its cultural origins. To achieve this, we conducted information and document reviews using literature, photograph archives, and various sources. The acquired data were analyzed through content analysis. We examined examples of both imported and domestically produced seating furniture used in public buildings and residences in Türkiye. The findings revealed that the primary styles of seating furniture observed as material culture in the Early Republican Period included Baroque, Rococo, Empire, Art Nouveau, and Art Deco styles. Additionally, specific furniture models from the period and contemporary developments had an impact on furniture designs, and traditional Turkish culture-referenced furniture was still in use. As a result, it becomes apparent that the seating furniture employed during the Early Republican Period served as a representation of modernization, which was a fundamental policy of the Republic of Türkiye. Furthermore, it sheds light on the widespread use of such furniture in various segments of Turkish society from the 1950s and beyond. In this regard, seating furniture, which manifests in diverse styles and reflects the cultural richness of Türkiye, is regarded as a significant element of material culture.

Anahtar Kelimeler

Early Republican Period, Seating Furniture, Furniture History, Furniture Styles, Material Culture

Kaynakça

• Altınöz, M., Özdemir, N. ve Usta, İ. (2017). Büro ortamında çalışma odası mobilyalarının incelenmesi: Erken Cumhuriyet Dönemi. İleri Teknoloji Bilimleri Dergisi, 6(3),1315-1327. https://dergipark.org.tr/en/pub/duzceitbd/issue/33124/364523
• Arkan, S. (1935). Kira evi, Arkitekt Dergisi, 1935, 05 (53), 129-140 http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/47/389.pdf
• Arkan, S. Çankaya’da bir villa. Arkitekt Dergisi, 1936, 07(67), 179-186 http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/134/1565.pdf
• Arslan, M. (2021). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Millî Mücadele Dönemi hatırası olarak Ankara İstasyon Binası. M. Saygın (Ed.). Millî Mücadele’nin 100. Yılı Mustafa Kemal Paşa’nın Anadolu’ya Geçişi ve Kongreler Uluslararası Sempozyumu (s. 3-20). Atatürk Araştırma Merkezi.
• Attfield, J. (1996). 'Give 'em something dark and heavy': the role of design in the material culture of popular British furniture, 1939-1965. Journal of Design History, 9(3), 185-201. https://www.jstor.org/stable/1315920
• Attfield, J. (2000). Wild things: The material culture of everyday life. Berg publishers.
• Aydın, S. ve Özdemir, Ü. (2019). Geçmişten günümüze fotoğraflarla mesleki teknik eğitim. Eğitim Analiz ve Değerlendirme Raporları Serisi No: 5, T.C. Milli Eğitim Bakanlığı.
• Aydın Altay, S. (2023). Modernite, terbiye ve bellek: Erken Cumhuriyet Dönemi başkent Ankara'da tiyatro sahnesi. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (Özel Sayı 2023), 19(38), 843-886. https://ctad.hacettepe.edu.tr/19_38/06.pdf
• Baytar, İ. (2012). Abdülmecid, Abdülaziz ve II. Abdülhamid dönemlerinde saray mobilyasının üslup açısından incelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi], İstanbul Üniversitesi.
• Boyce, C. (2014). Dictionary of furniture. Skyhorse Publishing.
• Boyla, O. (2012). Mobilya Tarihi. Cinisus Yayınevi. https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/merve.gercek/132420/Oya_boyla_mobilya_tarihi.pdf
• Bozdoğan, S. (2012). Modernizm ve ulusun inşası. Metis Yayınları.
• Bozkurt, F. (2011). Tereke defterleri ve Osmanlı maddi kültüründe değişim (1785-1875 İstanbul Örneği) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Cangır, A. (2007). Cumhuriyetin başkenti (Cilt II). Ankara Üniversitesi Kültür ve Sanat Yayınları No.3, 847. ISBN: 978-975-482-756-9 http://cumhuriyetinbaskenti.ankara.edu.tr/seri-22-foto-celalettin-celal/#
• Cumhuriyet Gazetesi (1929). Yosef M. Aciman isimli bir mobilya ithalatçısı reklamı 30 Mart 1929, s. 6.
• Çağlar, C. (2019, 10-12 Mayıs). Ankara tren garı şeref salonu [Poster Sunumu]. Docomomo Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları XV, Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi, https://www.docomomo-tr-interior.org/envanter?pgid=kp75o5vn-914d3fb6-4b2e-4508-bfa2-85586fa4687a
• Çevik, G. (2010). American style or Turkish chair: the triumph of bodily comfort. Oxford Journals, Journal of Design History, 23(4), 367-385, https://doi.org/10.1093/jdh/epq028
• Çoban, İ. (2021). Tereke kayıtlarına göre Mut’ta gündelik hayat (1900-1908) [Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi], Mersin Üniversitesi.
• Demirarslan, D. (2017). 19. yüzyıldan Cumhuriyet Dönemine Türk mobilya sanatı ve mobilya üretiminin gelişimi. Electronic Turkish Studies, 12(29), 179-200. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12497
• Demirarslan, D. (2018). Türk yaşam kültüründe oturma mobilyasının değişimi ve gelişimi. The Journal of Turk-Islam World Social Studies, 16(16), 71-85. http://dx.doi.org/10.16989/TIDSAD.1484
• Eldem, SH (1931). Mobilya. Arkitekt Dergisi, 8, 273-274.
• Elibol, GC., Kaleli, EE., Mutdoğan, AS., & Çapanoğlu, A. (2014, September 1-9). How do we use “past” for “future”?: An exemplary study regarding furnitures designs. 1st International Multidisciplinary Scientific Conferences on Social Sciences and Arts. Book 4, No:1, 723-730. https://www.researchgate.net/publication/283703656_How_Do_We_Use_Past_For_Future_An_Exemplary_Study_Regarding_Furniture_Designs
• Eriç, M., Ersoy, HY ve Yener, N. (1986). Günümüz konutunda sosyal donatım. 50. Kelebek yılı araştırma ödülü. Teknografik Matbaası.
• Göcek, FM (1999). Burjuvazinin yükselişi imparatorluğun çöküşü Osmanlı batılılaşması ve toplumsal değişme. (Çev. İ. Yıldız). Ayraç Yayınları. (Orijinal çalışma 1996'da yayımlandı)
• Gürel, M. (2009). Consumption of modern furniture as a strategy of distinction in Turkey. Journal of Design History, 22(1), 47-64. https://doi.org/10.1093/jdh/epn041
• Hinchman, M. (2009). History of furniture global view. Fairchild Books.
• İnönü Vakfı (t.y.). Pembe Köşk – Kabul Salonu (Ortadaki Oda). Erişim:06.10.2023 https://www.ismetinonu.org.tr/pembe-kosk-kabul-salonu-ortadaki-oda/
• İrez. F. (1989). XIX. Yüzyıl’da Osmanlı Saray Mobilyası. Atatürk Kültür Merkezi Yayını-23, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Kaya, E., ve Proto, ME (2016). Erken Cumhuriyet Döneminde süreli yayınlarda mobilya (Asri evin modern mobilyaları). İstanbul Aydın Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, 2(3), 61-73. https://dergipark.org.tr/tr/pub/aydinsanat/issue/31795/348614
• Kılıç, A. (1975). 50 yıllık yaşantımız. Milliyet Yayınları. s.166.
• Kılıç, S. (2021). Erken Cumhuriyet Dönemi mimarisinden bir simge: II. Meclis Binası [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Kurtoğlu, A. (1986). Mobilya Stillerinin Tarihi Gelişimi. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 36(3), 70-91. Küçükerman, Ö. (1999). 1930’lu yılların Güzel Sanatlar Akademisi’nde bir kubizm ustası: Ressam Zeki Kocamemi ve mobilyaları. Tombak Dergisi, 26, 18-26.
• Metin, O., & Ünal, Ş. (2022). İçerik Analizi tekniği: İletişim bilimlerinde ve Sosyolojide doktora tezlerinde kullanımı. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı 2), 273-294.
• Özdemir, N. (2018). Ahşap bükme mobilyanın Türkiye’deki gelişimi: oturma mobilyalarında biçim-köken ilişkisinin incelenmesi. [Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Özdemir, N., Öz Ulupınar, M., Kılıç, Y. ve Usta, İ. (2018, 01-04 Kasım). Osmanlı Dönemi'nde ahşap bükme oturma mobilyası. 5. Uluslararası Mobilya Kongresi Sempozyum Bildiri Kitabı, 896-913. https://www.yumpu.com/xx/document/read/62305208/ifc-2018-proceedings-book
• Pevsner, N. (1968). The sources of modern architecture and design. Frederick A. Praeger, Inc., Publishers.
• Pile, J. ve Gura. J. (2014). A history of interior design. s.181. John Wiley & Sons.
• Prown, JD (1982). Mind in matter: an introduction to material culture theory and method. Winterthur Portfolio, Spring, 17(1), 1-19. https://doi.org/10.1086/496065
• Rouaix,, P. (1893). The Empire Style. The Decorator and Furnisher, 22(2), 49-50.
• Şehbal Dergisi (1911). Şehbal Dergisi Mobilya Reklamı, 77, 15 Haziran 1329, 115.
• Şumnu, U. (2013). Modern mekanlarda oturmak. U. Şumnu (Ed.), Erken Cumhuriyet Döneminde Mobilya. (s.11-16). TMMOB İç Mimarlar Odası.
• Tosun, ÇB ve Özsu, AC (2014). Cumhuriyet Döneminin Art Deco mobilya tasarımları: Selahattin Refik Sırmalı ve Atatürk’ün çalışma odası. Ankara Araştırmaları Dergisi, 2(2), 216-235. https://dx.doi.org/10.5505/jas.2014.80299
• Turan, G. (2010). Turkish furniture design in the 1930s: Responses to Art Deco in the Early Republican Period. Furniture History, 46, 235–248. http://www.jstor.org/stable/23410848
• Turan, G. ve Ödekan, A. (2009). Erken Cumhuriyet Dönemi’nde yerli malı kavramı ve İstanbul yerli malı sergileri. İTÜDERGİSİ/b, 6(2), 15-26. http://itudergi.itu.edu.tr/index.php/itudergisi_b/article/view/1093
• Türk Dil Kurumu (2019, 7 Ekim). Atatürk köşesi – fotoğraflar. Erişim:10.10.2023 https://tdk.gov.tr/ataturk-kosesi/fotograflar/
• Ultav, ZT, Hasırcı, D., Borvalı, S. ve Atmaca, H. (2016). DATUMM Dokümantasyon ve arşivleme Türkiye’de modern mobilya [Katalog]. İzmir Ekonomi Üni. https://datumm.org/tr/katalog/ctl2015141439023018.pdf
• Usta, GK, Usta, A. ve Tuluk, Öİ (2001). Anadolu Türk mimarlığı için görsel sözlük. Sonhaber Yayınları.
• Uzunarslan, Ş. (2002). Erken Cumhuriyet Dönemi konutlarında mekan ve mobilya [Yayımlanmamış sanatta yeterlik tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Walker, JA. (1989). Design history and the history of design. Pluto Press.
• Woodward, I. (2016). Maddi kültürü anlamak. (Çev. FB. Aydar). İş Bankası Kültür Yayınları. (Orijinal çalışma 2007'de yayımlandı).
• Yasa, YZ. (2012). Ankara’da bir milli müze serüveni. ZY Yaman (ed.). Ankara Resim ve Heykel Müzesi (s. 35-70). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü 3383 Sanat Eserleri Dizisi 486.
• Yasa, YZ. (2013). Bauhaus ve söylemleştirilen iç mekân anlayışı: yeni yaşam, yeni dekorasyon, yeni mobilya. U. Şumnu (Ed.), Erken Cumhuriyet Döneminde Mobilya. (s. 79-89). TMMOB İç Mimarlar Odası
• Yavuz, AT. (2001). İzzet Aykurt evi: bir Erken Cumhuriyet Dönemi konutu. Y. Yavuz (Ed.), Tarih içinde Ankara II (s. 289-329). ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Yıldırım, A. ve Şimşek H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yüksel, AE. (2017). Sultan II. Abdülhamid’in sanat hamiliği. Sanat Tarihi Dergisi, 26(2), 261-293. https://doi.org/10.29135/std.297623
• Ziya, A. (1931). Bina içinde mimar. Arkitekt Dergisi. 1931(1), 14-20.