DISABILITY AND EVERYDAY RESISTANCE: TACTICS AGAINST ABLEISM

Yıl 2025, Cilt: 34 Sayı: 2, 1615 - 1631, 24.10.2025

Hasan Ozan Atikaslan , Ayşe Nevin Yıldız

https://doi.org/10.35379/cusosbil.1626914

Öz

This study examines the micro-political resistances developed by individuals with disabilities against the manifestations of ableism in everyday life. The primary research question focuses on how individuals with disabilities contend with the forms of ableism they encounter in their everyday experiences. It is argued that the everyday forms of resistance, referred to as tactics, enacted by individuals with disabilities are not only instruments for their daily struggle for existence but also contain potential for broader socio-political transformations. In contrast, the oppressive practices of dominant structures are conceptualized as strategies. Within this dichotomy, the study evaluates the manifestations of ableism, a dominant and discriminatory ideology, in everyday life through the concept of strategy. The theoretical framework of the study is based on Michel de Certeau's concepts and ideas regarding everyday life and resistance. While Certeau associates strategy with the control of dominant structures over space, he defines tactics as forms of everyday forms of resistance that infiltrate these spaces over time by seizing opportunities. In this context, the tactics employed by individuals with disabilities are considered as micro-political resistance practices enacted within the spaces of the ableist order. In this phenomenological study, data obtained through semi-structured interviews were analyzed thematically, resulting in the identification of 11 distinct types of tactics.

Anahtar Kelimeler

Everyday Life , Everyday Resistance , Disability , Ableism

ENGELLİLİK VE GÜNDELİK DİRENİŞ: SAĞLAMCILIĞA KARŞI TAKTİKLER

Öz

Çalışma engelli bireylerin gündelik hayatta sağlamcılığın görünümlerine karşı geliştirdikleri mikro-politik direnişleri incelemektedir. Engelli bireylerin gündelik hayatta karşılaştıkları sağlamcılık biçimleriyle nasıl mücadele ettikleri araştırmanın temel sorunsalını oluşturmaktadır. Engelli bireylerin sağlamcılığa karşı taktik adı verilen gündelik direniş biçimleri icra ettikleri ve bu taktiklerin sadece gündelik var olma mücadelesinin bir aracı olmakla kalmayıp, makro-politik anlamda toplumsal dönüşümlere yönelik potansiyeller içerdiği düşünülmektedir. Zayıfların silahı olan taktiklerin karşısında egemen yapıların baskıcı pratikleri ise strateji olarak kavramsallaştırılmakta. Bu dikotomi çerçevesinde çalışmada baskıcı ve ayrımcı bir ideoloji olan sağlamcılığın gündelik hayattaki görünümlerini strateji kavramı ile değerlendirmektedir. Araştırmanın kuramsal çerçevesini Michel de Certeau’nun gündelik hayat ve direnişe dair kavram ve düşünceleri oluşturmaktadır. Certeau, stratejiyi tahakkümcü yapıların mekânlar üzerindeki kontrolü ile ilişkilendirirken, taktikleri bu mekânlara zamanla sızarak fırsat anlarını değerlendiren gündelik direniş biçimleri olarak tanımlamaktadır. Bu bağlamda, engelli bireylerin icra ettikleri taktikler, sağlamcı düzenin mekânlarında ona karşı yürütülen mikro-politik direniş biçimleri olarak ele alınmıştır. Fenomenolojik yöntemle yürütülen bu araştırmada, yarı yapılandırılmış görüşmelerle elde edilen veriler tematik analizle incelenmiş ve sonuçta 11 farklı taktik türü tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gündelik Hayat , Gündelik Direniş , Engellilik , Sağlamcılık

Etik Beyan

Araştırma, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Araştırma Etik Kurulu'ndan 23.01.2024 tarihli oturumda, 2024/02-39 karar numarasıyla etik onay almıştır.

Kaynakça

• Ancet, P. (2010). Ucube bedenlern fenomenolojisi. (E. Topraktepe, Çev.) Yapı Kredi.
• Bahtin, M. (2005). Rabelais ve dünyası. (Ç. Öztek, Çev.) Ayrıntı.
• Bahtin, M. M. (2004). Dostoyevski poetikasının sorunları. (C. Soydemir, Çev.) Metis.
• Bailey, K. D. (1994). Methods of social research. The Free.
• Balandier, G. (1983). Essai d'identification du quotidien. Cahiers Internationaux de Sociologie, 74, s. 5-12. Ağustos 16, 2024 tarihinde http://www.jstor.org/stable/40690265 adresinden alındı
• Baldwin, M. L., & Johnson, W. G. (2006). Handbook on the economics of discrimination. W. M. Rodgers (Dü.) içinde, A critical review of studies of discrimination against workers (s. 119-160). Edward Elgar.
• Bennett, A. (2013). Kültür ve gündelik hayat. (N. Tokdoğan, B. Şenel, & U. Y. Kara, Çev.) Pnoenix.
• Braun, V., & Clarke, V. (2019). Psikolojide tematik analizin kullanımı. (N. Şad, N. Özer, & A. Atli, Dü) 7(2), s. 873-898. https://doi.org/10.14689/issn.2148-2624.1.7c.2s.17m
• Burcu, E. (2011). Türkiye'deki engelli bireylere ilişkin kültürel tanımlamalar: Ankara örneği. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 28(1), 37-54.
• Butler, J. (2004). Precarious life: The powers of mourning and violence. Verso.
• Butler, J. (2016). Rethinking vulnerability and resistance. J. Butler, Z. Gambetti, & L. Sabsay (Dü) içinde, Vulnerability in resistance (s. 23-38). Duke University.
• Butler-Rees, A. (2023). 'My existence is resistance': An analysis of disabled peoples everyday lives as an enduring form of resistance". Critical geographies of resistance (s. 124-137). içinde Edward Elgar Publishing. https://doi.org/10.4337/9781800882881.00017
• Certeau, M. (2008). Gündelik hayatın keşfi 1: Eylem, uygulama, üretim sanatları. (L. Arslan Özcan, Çev.) Dost.
• Coulon, A. (2015). Etnometodoloji. Küre.
• Creswell, J. (2013). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. (M. Bütün, & S. B. Demir, Dü) Siyasal.
• Davis, L. J. (2011). Kimlik siyasetinin sonu ve dismodernizmin başlangıcı: İstikrarsız bir kategori olarak sakatlık üzerine. D. Bezmez, S. Yardımcı, & Y. Şentürk (Dü) içinde, Sakatlık çalışmaları: Sosyal bilimlerden bakmak (F. B. Aydar, Çev., s. 501-520). Koç Üniversitesi.
• Demir, A. (2020). Engelli bireylerin gündelik hayat stratejisi olarak “Wheelchair Dancing” deneyimleri. Asia Studies, 4(14), s. 97-106. https://doi.org/10.31455/asya.815418
• Egard, H., Hansson, K., & Wästerfors, D. (Dü). (2021). Accessibility denied. Understanding inaccessibility and everyday resistance to inclusion for persons with disabilities. Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003120452
• Esgin, A. (2018). Gündelik hayat sosyolojisi: Tarihsel süreç ve temel ilkeler. A. Esgin, & G. Çeğin (Dü) içinde, Gündelik hayat sosyolojisi: Temalar, sorunsallar ve güzergahlar (s. 13-34). Phooenix.
• Featherstone, M. (1995). Undoing culture: Globalization, postmodernism and identity. Sage.
• Frederick, A. (2017). Visibility, respectability, and disengagement: The everyday resistance of mothers with disabilities. Soc Sci Med(181), s. 131-138. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2017.03.030
• French, S., & Swain, J. (2004). Whose tragedy? Towards a personal non-tragedy view of disability. S. F. John Swain (eds.), J. Swain, S. French, C. Barnes, & C. Thomas (Dü) içinde, Disabling barriers, enabling environments (s. 34-40). Sage.
• Gardiner, M. (2016). Gündelik hayat eleştirileri. (D. Özçetin, B. Taşdemir, & B. Özçetin, Çev.) Heretik.
• Garland-Thomson, R. (2011). Sakatlığın dahil edilmesi, feminist kuramın Dönüştürülmesi. D. Bezmez, S. Yardımcı, & Y. Şentürk içinde, Sakatlık çalışmaları: Sosyal bilimlerden bakmak (F. Aydar, Çev., s. 521-548). Koç Üniversitesi.
• Goffman, E. (2014). Damga: Örselenmiş kimliğin idare edilişi üzerine notlar. (L. Ünsaldı, Ş. Geniş, & S. N. Ağırnaslı, Çev.) Heretik.
• Gowman, A. G. (1957). The war blind in American social structure. American Foundation for the Blind.
• Güler, A., Halıcıoğlu, M. B., & Taşğın, S. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri: Teorik çerçeve – pratik öneriler 7 farklı nitel araştırma yaklaşımı – kalite ve etik hususlar. Seçkin.
• Hardin, M. (1999). Mar(k)ing the objected body: A reading of contemporary female tattooing. The Journal of Dress, Body & Culture, 3(1), s. 81-108. https://doi.org/10.2752/136270499779165734
• Heller, A. (1995). Where are we at home? Thesis Eleven, 41(1), s. 1-18. https://doi.org/10.1177/072551369504100102
• Hodge, N. (2016). Lives worthy of life: The everyday resistance of disabled people. Journal of Applied Hermeneutics, s. 1-7. https://doi.org/10.11575/jah.v0i0.53276
• Horowitz, E. (2020). Resistance reimagined: Disability and the hidden transcripts of everyday resistance. Doktora tezi, University of Illinois Chicago. https://doi.org/10.25417/uic.13475076.v1
• Kaplan, A., & Ross, K. (1987). Introduction. Yale French Studies, 73, s. 1-4. https://doi.org/10.2307/2930192
• Kümbetoğlu, B. (2008). Sosyoloji ve antropolojide niteliksel yöntem ve araştırma. Bağlam.
• Kwon, C.-k. (2024). Resistance from the margin: An autoethnographic account of academic ableism. Human Resource Development Quarterly, 35(1), s. 89-107. https://doi.org/10.1002/hrdq.21498
• Lefebvre, H. (1991). Critique of everyday life: Volume I. (J. Moore, Çev.) Verso.
• Loja, E., Costa, M. E., Hughes, B., & Menezes, I. (2012). Disability, embodiment and ableism: Stories of resistance. Disability & Society, 28(2), s. 190-203. https://doi.org/10.1080/09687599.2012.705057
• Marshall, G. (1999). Sosyoloji sözlüğü. (O. Akınhay, & D. Kömürcü, Çev.) Bilim ve Sanat.
• McRuer, R. (2011). Zorunlu sağlam bedenlilik ve queer/sakat varoluş. D. Bezmez, S. Yardımcı, & Y. Şentürk (Dü) içinde, Sakatlık çalışmaları: Sosyal bilimlerden bakmak (F. B. Aydar, Çev., s. 549-562). Koç Üniversitesi.
• Nario-Redmond, M. R., Kemerling, A. A., & Silverman, A. (2019). Hostile, benevolent and ambivalent ableism: Contemporary manifestations. Journal of Social Issues, 0, s. 726-756. https://doi.org/10.1111/josi.12337
• Neuman, W. L. (2014). Toplumsal araştırma yöntemleri nitel ve nicel yaklaşımlar 1. cilt. (S. Özge, Çev.) Yayınodası.
• Patton, M. Q. (2015). Qualitative research & evaluation methods : integrating theory and practice. Sage.
• Quinlan, M. M., & Bates, B. R. (2012). "Walking in the city": Performance of strategies and tactics in the 1985 bus accessibility protests. Disability Studies Quarterly, 32(1). https://doi.org/10.18061/dsq.v32i1.1636
• Ren, L. R., Paetzold, R. L., & Colella, A. (2008). A meta-analysis of experimental studies on the effects of disability on human resource judgments. Human Resource Management Review, 18(3), s. 191-203. https://doi.org/10.1016/j.hrmr.2008.07.001
• Scott, J. C. (1985). Weapons of the weak: Everyday forms of peasant resistance. Yale University.
• Shakespeare, T. (2014). Disability rights and wrongs revisited. Routledge.
• Stiker, H.-J. (1999). A history of disability. (W. Sayers, Çev.) University of Michigan.
• Watson, N. (2003). Daily Denials: The routinisation of oppression and resistance . S. Riddel, & N. Watson (Dü) içinde, Disability, culture and identity (s. 34-52). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315847634
• White, R. K., Wright, B. A., & Dembo, T. (1948). Studies in adjustment to visible injuries: evaluation of curiosity by the injured. The Journal of Abnormal and Social Psychology, 43(1), s. 13-28. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/h0057775
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.
• Yazar katkı oranı ve çıkar çatışması beyanı: Araştırmacılar çalışmaya eşit katkı göstermişlerdir. Araştırmacılar tarafından bir çıkar çatışması beyan edilmemiştir.