A NEW LEGAL STATUS IN TAX LAWS: “NON-TAXPAYERS”

Yıl 2025, Cilt: 34 Sayı: 2, 1336 - 1352, 24.10.2025

Mustafa Sefa Mazlum

https://doi.org/10.35379/cusosbil.1633998

Öz

One manifestation of sovereign authority in the fiscal domain, which endows the state with powers superior to all other societal power elements, is the exercise of taxation authority. While the taxation relationship constitutes a legal arrangement wherein the state functions as creditor and the taxpayer as debtor, the achievement of sound outcomes from this relationship necessitates the incorporation of other obligated parties beyond these primary stakeholders. The state's requirement to conduct its operations without impediment mandates that it maintain comprehensive information from the inception of this legal relationship and exercise control over informal economic sectors. For such reasons, "taxpayers" whose scope is determined by the Ministry pursuant to the Tax Procedure Law have been obligated to conduct their collections and payments through banking or financial institutions and to document these transactions with instruments issued by such institutions. However, this authority has been expanded through the creation of a legal status for "non-taxpayers," which undermines the principles of legal certainty and legality, justified by the assertion that existing powers proved insufficient in combating the informal economy. The content of this ambiguous concept introduced by legislation has been determined through communiqués, whereby individuals who qualify as taxpayers under different tax categories have been classified under "non-taxpayer" status. Based on the rationale articulated in this study, it is imperative that this concept be removed from the Law and that regulations conforming to established legal principles be implemented.

Anahtar Kelimeler

Non-taxpayers , Informal economy , Collection , Payment , Substantiation

VERGİ KANUNLARINDA YENİ BİR HUKUKİ STATÜ : “MÜKELLEF OLMAYANLAR”

Öz

Devleti toplumun diğer tüm güç unsurlarından üstün güçlerle donatan egemenlik yetkisinin mali alanda görünümlerinden biri de vergilendirme yetkisinin kullanımıdır. Vergilendirme ilişkisi, devletin alacaklı, mükellefin borçlu sıfatıyla taraf olduğu bir ilişki olsa da, bu ilişkinin sağlıklı sonuçlar vermesi adına, sayılan taraflar arasında olmasa da ödevlendirilmiş diğer kişileri de bünyesine alabilmektedir. Devletin faaliyetlerini sorunsuz şekilde sürdürmesi, bu ilişkinin doğumundan itibaren sağlıklı bilgi sahibi olmasını, kayıt dışı alanları kontrol altına almasını gerekli kılmaktadır. Bu gibi sebeplerle Vergi Usul Kanunu’ndan hareketle Bakanlıkça kapsamı belirlenen “mükellefler”, tahsilat ve ödemelerini banka veya finans kurumları aracılığıyla yapma ve bu kurumlarca düzenlenen belgelerle tevsik etmekle ödevlendirilmiştir. Ancak bu yetki, kayıt dışıyla mücadelede yetersiz kaldığı gerekçesiyle, hukuki güvenlik ve yasallık ilkelerini zedeler şekilde “mükellef olmayanlar” hukuki statüsü yaratılarak genişletilmiştir. Yasayla getirilen bu belirsiz kavramın içeriği tebliğle belirlenmiş, farklı vergi türleri itibariyle mükellef olanlar “mükellef olmayan” statüsüne alınmıştır. Çalışmada açıklanan gerekçelerle kavramın Kanun’dan çıkarılması, yerleşik ilkelere uygun düzenlemeler yapılması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mükellef olmayanlar , Kayıt dışı ekonomi , Tahsilat , Ödeme , Tevsik

Kaynakça

• Akdoğan, A. (2020). Vergi hukuku. Gazi Kitabevi.
• Anayasa Mahkemesi, E. 1976/54, K. 1977/8, https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/Dosyalar/Kararlar/KararPDF/1977-8-nrm.pdf
• Anayasa Mahkemesi, E. 1986/20, K. 1987/9, https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/Dosyalar/Kararlar/KararPDF/1987-9-nrm.pdf
• Anayasa Mahkemesi, E.1996/75, K.1997/50, https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/ND/1997/50122-nrm.pdf.
• Anayasa Mahkemesi, E. 2009/39, K. 2011/68, https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/Dosyalar/Kararlar/KararPDF/2011-68-nrm.pdf
• Anayasa Mahkemesi. E.2014/183, K.2015/122. https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/Dosyalar/Kararlar/KararPDF/2015-122-nrm.pdf.
• Anayasa Mahkemesi, B. No: 2015/941. https://kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/BB/2015/941
• Anayasa Mahkemesi. E.2019/110, K.2021/85, Anayasa Mahkemesi. E.2020/80, K.2021/34, https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/Dosyalar/Kararlar/KararPDF/2021-34-nrm.pdf
• Anayasa Mahkemesi. E.2020/80, K.2021/34, https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/Dosyalar/Kararlar/KararPDF/2021-34-nrm.pdf
• Anayasa Mahkemesi. E.2024/61, K.2024/209, https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/Dosyalar/Kararlar/KararPDF/2024-209-nrm.pdf
• Arslan, Z. (2001). Devletin Hukuku, Hukuk Devleti ve Özgürlük Sarkacı, Doğu Batı Düşünce Dergisi, 4, 13
• Coşkun Karadağ, N. ve Mazlum, M.S. (2019). Yasal, idari ve yargısal boyutuyla vergi incelemelerinde mükellef hakları., Karahan Kitabevi.
• Çağan, N. (1982). Vergilendirme yetkisi. Kazancı Hukuk Yayınları.
• Emniyet Genel Müdürlüğü. (2022). Ehliyet sayısı. https://www.trafik.gov.tr/ehliyet-ozellikli-kimlik-karti-sahibi-sayisi-3-milyon-31-bin-930a-yukseldi-merkezicerik
• Danıştay 4.Dairesi. E.2003/1715, K.2004/2587. https://www.yargitaykararlari.com.tr/ictihatdetay-8254-danistay-Danistay-4-Daire-2003-1715-Esas-2004-2587-Karar-Sayili-Ilami.html.
• Edizdoğan, N., Çetinkaya, Ö. ve Gümüş, E. (2021). Kamu maliyesi. Ekin Basın Yayın Dağıtım.
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu. (2024). Elektrik piyasası aylık sektör raporları. https://www.epdk.gov.tr/Detay/Icerik/3-0-167/resmi-istatistikler
• Erginay, A. (1977). Vergi hukuku. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Eroğlu, N. (1989). Açıklamalı ve içtihatlı vergi usul kanunu. Sevinç Matbaası.
• Gelir İdaresi Başkanlığı. (2025). Nisan ayı mükellef sayıları. https://www.gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/user_upload/VI/20251.htm
• Güneş, G. (2008). Verginin yasallığı ilkesi. XII Levha Yayınları.
• Gözler, K. (2012, Eylül). Yorum ilkeleri. Anayasa hukukunda yorum ve norm somutlaşması. TBB ve Kamu Hukukçuları Platformu (s. 15-119). Ankara, Türkiye. https://tbbyayinlari.barobirlik.org.tr/TBBBooks/468.pdf
• Gözübüyük, A. Ş. (1983). Yönetim hukuku. Sevinç Matbaası.
• Kırbaş, S. (1988). Vergi hukuku. Siyasal Kitabevi.
• Kırbaş, S. (1997). Vergi hukuku. Siyasal Kitabevi.
• Kumrulu, A. (1979). Vergi Hukukunun Bir Kısım Anayasal Temelleri, AÜHF Dergisi, 36, 1-4,
• Öncel, M., Çağan, N., Kumrulu, A. ve Göker, C. (2023). Vergi hukuku. Turhan Kitabevi.
• Öz, E. (2004). Vergilendirmede kanunilik ve Türk vergi sistemi. Gazi Kitabevi.
• Özbalcı, Y. (2010). Vergi usul kanunu yorum ve açıklamaları. Oluş Yayıncılık.
• Özlem, D. (2021) Hukuk Devletini Sosyal Devlet İçinde Düşünmek, Doğu Batı Düşünce Dergisi, 4, 13 Resmi Gazete, https://www.resmigazete.gov.tr/
• Şenyüz, D. (2011). Vergi ceza hukuku. Ekin Basın Yayın Dağıtım.
• Şenyüz, D. (2022) Vergi ceza hukuku. Ekin Basın Yayın Dağıtım.
• Şenyüz, D., Yüce, M. ve Gerçek, A. (2023). Vergi hukuku. Ekin Basın Yayın Dağıtım.
• Şenyüz, D., Yüce, M. ve Gerçek, A. (2024). Vergi hukuku. Ekin Basın Yayın Dağıtım.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2023). 2024 yılı Cumhurbaşkanlığı yıllık programı, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/10/2024-Yili-Cumhurbaskanligi-Yillik-Programi.pdf.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2024). Ağustos ayı Ücretli çalışan istatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Ucretli-Calisan-Istatistikleri-Agustos-2024-53581.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2025, Mart). Motorlu kara taşıtları istatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Motorlu-Kara-Tasitlari-Mart-2025-54049.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, 2709, (1982).
• Üstün, Ü.S. (2007). Türk vergi hukukunda idarenin takdir yetkisi. Turhan Kitabevi.
• 7524 sayılı Kanun, teklifi ve gerekçesi, (2024). https://cdn.tbmm.gov.tr/KKBSPublicFile/D28/Y2/T2/WebOnergeMetni/75ed27bb-edb9-4375-835e-30c626ab6507.pdf.
• Vergi Usul Kanunu, 213, (1961).