ÇERÇEVE (FRAME) TEORİSİ BAĞLAMINDA TÜRK ATASÖZLERİNİN ANALİZİ

Yıl 2025, Cilt: 34 Sayı: 2, 1250 - 1268, 24.10.2025

Haktan Kaplan

https://doi.org/10.35379/cusosbil.1677078

Öz

Çerçeve teorisi, bireylerin ve toplumların bilgiyi, olayları ve durumları nasıl algıladığını, yorumladığını ve organize ettiğini açıklayan bir yaklaşımdır. Bu teoriye göre, her insan çevresindeki bilgiyi belirli zihinsel çerçeveler (yani şemalar) kullanarak yapılandırır. Bu çerçeveler, hangi unsurların öne çıkarılacağı, hangi detayların göz ardı edileceği ve genel olarak nasıl bir yorum geliştirileceği konusunda belirleyici rol oynamaktadır. Bu çalışmada, Çerçeve (Frame) Teorisi bağlamında Türk atasözleri incelenmiştir. Atasözlerinin dilsel yapılarındaki bileşimsel rolü ele alınarak, çerçeve teorisinin temellerine dair genel bir bakış sağlanmış ve bu teorinin atasözlerinin anlam dünyasına katkıları tartışılmıştır. Çalışmada öncelikle Çerçeve (Frame) Teorisi detaylı bir şekilde açıklanmaya çalışılmış, çerçeve kavramının ne olduğuna dair birtakım bilgiler sunulmuştur. Çalışmanın ana kısmında ise araştırma yöntemi olarak “nitel içerik analizi” vasıtasıyla Türk Dil Kurumu’nun kurumsal web sayfasında “e-sözlük” olarak kullanıma açtığı 2.396 atasözünü içeren “Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü” isimli veri tabanı kullanılmıştır. Bu veri tabanında yer alan atasözlerine “belgesel tarama” metodu uygulanarak önceden belirlenen 30 anahtar kelime vasıtasıyla 140 atasözü örneklem olarak alınmıştır. Bu anahtar kelimeler belirlenirken ilgili kelimelerin iletişim unsuru barındırmasına dikkat edilmiştir. Örneklem grubu atasözleri daha sonra temel veri birimlerini oluşturan kategorilere ayrılmış ve her bir kategori için üç atasözü içerik çözümlemesine tabi tutulmuştur. Bu kapsamda öncelikle atasözlerinin e-sözlükteki anlamı, ChatGPT ve DeepSeek’teki anlamları ve çerçeve anlamları verilmiştir. Araştırma sonucunda Frame Teorisi’nin dilin ve kültürün etkileşimini açıklamada önemli bir araç olduğu tespit edilmiştir. Sözlü kültür ürünlerinden olan atasözlerinin kültürel ve dilsel değerlerinin şekillenmesinde çerçevelerin ne denli önemli bir unsur olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Frame Teorisi , Atasözleri , Yapay Zekâ , ChatGPT , Deepseek

ANALYSIS OF TURKISH PROVERBS WITHIN THE FRAMEWORK OF FRAME THEORY

Öz

Frame theory is an approach that describes how individuals and societies perceive, interpret, and organize information, events, and situations. According to this theory, each person structures the information around him using certain mental frameworks (i.e., schemas). These frameworks play a decisive role in determining which elements to highlight, which details to ignore, and what kind of interpretation to develop in general.
In this study, Turkish proverbs were examined through the lens of Frame Theory. By discussing the compositional role of proverbs in their linguistic structure, an overview of the foundations of frame theory is provided and the contributions of this theory to the world of meaning of proverbs are discussed. Initially, the Frame Theory is explained in detail, along with an introduction to the concept of “frame.” In the main part of the study, the database named “Dictionary of Proverbs and Idioms”, which contains 2,396 proverbs, and is available as an "e-dictionary" on the official website of the Turkish Language Association (TDK) was used as the primary data source. The analysis was conducted through qualitative content analysis. By applying the “documentary review” method to the proverbs in this database, 140 proverbs were taken as a sample through 30 keywords. These keywords were chosen based on their inclusion of communicative elements. The sample group of proverbs was then divided into categories that formed the basic data units, and three proverbs for each category were subjected to content analysis. In this context, the meaning of proverbs in the e-dictionary, their interpretations from ChatGPT and DeepSeek compared and accompanied by the frame-based interpretation. As a result of the research, it has been determined that the Frame Theory is an important tool in explaining the interaction of language and culture. It has been seen how important the frames are in shaping the cultural and linguistic values of proverbs, which are among the products of oral culture.

Anahtar Kelimeler

Frame Theory , Proverbs , Artificial Intelligence , ChatGPT , Deepseek

Kaynakça

• Arık, E. (2013). Kültürlerarası iletişim bağlamında atasözlerinin evrenselliği üzerine bir inceleme. Atatürk İletişim Dergisi (5), 11-24.
• Atalay, B. (2013). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi I. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bateson, G. (1972). Steps to an ecology of mind: collected essays in anthropology, psychology, evolution and epistemology. CA: Chandler.
• Çobanoğlu, Ö. (2020). Tarihte ve günümüzde Türk boylarının ortak atasözleri sözlüğü. Akçağ Yayınları.
• Dinler, Z. (2012). Bilimsel araştırma ve e-kaynaklar. Ekin Basım Yayın.
• Entman, R. M. (1993). Framing: Towards clarification of a fractured paradigm. Journal of Communication, vol. 43 (4), pp. 51-58. https://doi.org/10.1111/j.1460-2466.1993.tb01304.x
• Eroğul, N. (2025). Türk Atasözlerinde Toplumsal Cinsiyet: İdealize Edilen Kadın Kimliği Üzerinden Erkekliği Okumak. Haktan Kaplan (Ed.), Türkoloji Araştırmaları. Özgür Yayınları. https://doi.org/10.58830/ozgur.pub697.c2964
• Goffman, E. (1974). Frame analysis: an essay on the organization of experience. Harvard University Press.
• Gönen, Y. Ö. (2015). Türk atasözlerinde sözlü iletişim unsurlarının sunumu [Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Güran, M., ve Özarslan, H. (2015). Çerçeveleme teorisi ve toplumsal Hareketler. Erciyes İletişim Dergisi, 4(1), 36-50. https://doi.org/10.17680/akademia.v4i1.5000080211
• Pazarkaya Y. (2011). İnsan dilden yeter dilden biter atasözlerinde dil felsefesi. Kanes Yayınları.
• Tversky, A. and Kahneman, D. (1981). The framing of decisions and the psychology of choice. Science, vol. 211, pp. 453-458.
• Van Dijk, T. A. (1977). Text and context: explorations in the semantics and pragmatics of discourse. Longman Press.
• Elektronik Kaynaklar http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_atasozleri&view=atasozleri. Erişim tarihi: 20.02.2025.
• https://chat.deepseek.com/, Erişim tarihi: 21. 02.2025.
• https://chatgpt.com/. Erişim tarihi: 21.02.2025.