TÜRK HALK İNANIŞLARINDA KAN SEMBOLİZMİ

Yıl 2023, , 645 - 657, 21.12.2023

Asli Bali

https://doi.org/10.32321/cutad.1364282

Öz

Kültür ve inanç toplumların geçmişleriyle gelecekleri arasında kurdukları bağların vazgeçilmez unsurlarıdır. Kan, birçok kültür ve medeniyette, doğumu, canlanışı, yaratılışı, var oluşu, hayatı aynı zamanda sonu, yok oluşu, ölümü çağrıştırmasının etkisiyle oldukça geniş bir inanç örüntüsü ve anlam alanı yaratır. Bu nedenle kan, mitolojiden, İslamiyet öncesi inanç sistemlerinden, semavî dinlerden ve bunlarla yoğrulan kültürel kodlardan gelen birikimle oldukça geniş bir semboller alanının tam ortasında yer alır. Kültürlerin tümüne yakınında kan, ruhun barınağı ve hayatın kaynağı olarak görülür. Tanrısal özelliğe sahip olduğuna inanılan ruhun kanda taşındığına olan bu inanç kanın kutsallığını pekiştirir. Türk kültüründe de kendisine sembolik anlamlar yüklenen varlıklardan biri “kan”dır. Kimi zaman arındırıcı, sağaltıcı, koruyucu, kutsayıcı işlevleriyle kimi zaman zarar verici, yok edici vb anlamlarla kültürümüzde önemli bir unsur olarak yaşamaya devam etmektedir.
Kana yüklenen sembolik anlamlar kadim kültürlerdeki insan davranışları üzerinde daha etkin olsa da bu etkinin günümüzde değişerek devam ettiği söylenebilir. Türk kültüründe korunma ve arınma amaçlı uygulamaların yanında kan esasına dayalı üstünlük iddiası, kan davası, kan bağı, kan çekmesi, kan kardeşliği, asaletin kan ile taşındığı inancı, akrabalıkların kan esaslı oluşu, evlenmesi yasak kimselerin kanla belirlenmesi kan sembolizminin etkisinin günümüzde de devam ettiğini gösterir.
Türk kültür ve inanç sisteminde kanın dini uygulamalardan halk inanışlarına, sağaltım yöntemlerinden yazılı ve sözlü edebi ürünlere yansıyan birçok sembolik kullanımı vardır. Halk inançları doğumdan ölüme kadar insan hayatının tüm safhalarında karşımıza çıkar. Aynı zamanda bu inanışlar gerek bireysel gerek toplumsal pek çok ritüeli de şekillendirir. Bu çalışmada Türk kültüründe tespit edilen inanış örneklerdeki “kan” simgesinin anlam çerçevesi incelenmiştir. Bu bağlamda söz konusu simgenin Türk kültüründe ne gibi duygu, durum ya da fikirlerin aktarımında kullanıldığı tespit edilmiş, “kan”ın etrafını saran inanç örüntüsü ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın sonunda Türk kültürünü yaşatan, kuşaktan kuşağa aktarımını sağlayan manzum, mensur edebi ürünlerden halkın sağaltım yöntemlerine, kurban ritüelinden büyüsel uygulamalara, geçiş dönemleri töre ve törenlerinden canlı, cansız kavramlar etrafında oluşan halk inanışlarına kadar pek çok kültürel unsurda “kan”ın olumlu ya da olumsuz farklı sembolik anlamlarla yer aldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Türk Kültürü, İnanç, İnanış, Kan, Sembol

SYMBOLISM OF BLOOD IN TURKISH FOLK BELIEFS

Öz

Culture and belief are indispensable elements of the ties that societies establish between their past and their future. In many cultures and civilizations, blood creates a wide range of belief patterns and meanings with the effect of evoking birth, revival, creation, existence, life, as well as end, extinction and death. For this reason, blood is at the center of a very large field of symbols with the accumulation of mythology, pre-Islamic belief systems, celestial religions and cultural codes that are molded by them. In almost all cultures, blood is seen as the shelter of the soul and the source of life. This belief that the soul, which is believed to have divine properties, is carried in blood reinforces the sanctity of blood. In Turkish culture, "blood" is one of the entities with symbolic meanings. It continues to live as an important element in our culture, sometimes with purifying, healing, protective, sanctifying functions, sometimes with damaging, destructive, etc. meanings.
Although the symbolic meanings attributed to blood are more effective on human behavior in ancient cultures, it can be said that this effect continues to change today. In Turkish culture, in addition to practices for protection and purification purposes, the claim of superiority based on blood, blood feud, blood feud, blood bond, blood feud, blood brotherhood, the belief that nobility is carried by blood, the fact that kinships are based on blood, and the determination of those who are forbidden to marry by blood shows that the effect of blood symbolism continues today.
In the Turkish culture and belief system, blood has many symbolic uses reflected in religious practices, folk beliefs, healing methods, written and oral literary products. Folk beliefs appear in all stages of human life from birth to death. At the same time, these beliefs shape many rituals, both individual and social. In this study, the meaning framework of the "blood" symbol in the examples of beliefs identified in Turkish culture is examined. In this context, it has been determined what kind of emotions, situations or ideas the symbol in question is used to convey in Turkish culture, and the belief pattern surrounding "blood" has been tried to be revealed. At the end of the study, it has been observed that "blood" takes place with different symbolic meanings, positive or negative, in many cultural elements ranging from literary products in verse and prose that keep Turkish culture alive and transmit it from generation to generation to the healing methods of the people, from sacrificial rituals to magical practices, from customs and ceremonies of transition periods to folk beliefs formed around living and non-living concepts.

Anahtar Kelimeler

Turkish Culture, Belief, Faith, Blood, Symbol

Kaynakça

• Akyüz, F. (2020). Asur belgelerinde kan parası. Belleten Dergisi, 84(301), 887-906.
• Artun, E. (2005), Türk halkbilimi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Bayat, F. (2003). Köroğlu şamandan âşıka, alpten erene. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bekki, S. (2011). Bazı halk anlatıları ve dini metinlere göre kahramanların mucizevî (babasız) doğumu. Türk Kültür ve Hacı Bektaşi Veli Araştırmaları Dergisi, 58, 111-130.
• Beydili, C. (2015). Türk mitolojisi, ansiklopedik sözlük (Ercan, E., Çev.). Ankara: Yurt Kitap Yayınları.
• Çetin, Ö. (2012). Kültürlerarası din psikolojisi açısından kan sembolizmi. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 2 (1), s. 107-142.
• Çobanoğlu, Ö. (2003). Atasözleri. Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi (C.3, s. 151-201). Ankara.
• Durmuş, İ. (2011). Türklerde kan kardeşliği ve antla ilgili unsurlar. Milli Folklor Dergisi, 23(89), 100-108.
• Erginer, G. (1997), Kurban, kurbanın kökenleri ve Anadolu’da kanlı kurban ritüelleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Frazer, J. (1991). Altın dal: dinin ve folklorun kökenleri (1) (Doğan, M. H., Çev.). İstanbul: Payel Yayınevi.
• Gölpınarlı, A. (1995). Vilâyet-name-mânakıb-ı Hünkâr Hacı Bektaş-ı Veli. İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• Görkem, İ. (2000). Halk hikâyesi araştırmaları Çukurovalı âşık Mustafa köse ve hikâye repertuvarı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hançerlioğlu, O. (2010), Dünya inançları sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• İnan, A. (1992). Manas destanı. İstanbul: MEB Yayınları.
• İncil, E.T. 15.07.2003 https://www.die-bibel.de/media/articles/pdf/8266.pdf
• Kalafat, Y. (2010). Karapapah Türkleri. Journal of Social Policy Conferences, 49, 842-872.
• Karabulut, A. R. (2006). Tıbb-ı nebevî ansiklopedisi (6. bs.). Ankara: Kozan Ofset.
• Köprülü, M. F. (1983). İslâm ve Türk hukuk tarihi araştırmaları ve vakıf müessesesi. (No Title).
• Köşe, A. (1996). Hacamat. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 14, s.14-422). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kuzay Demir, G. (2016). Atasözleri ve deyimlerde “kan” kavramı. Türk Dünyası Dergisi, 41, 13-35.
• Ökten, Ş. (2010). Kan davası: kanın öcü ya da şeref uğruna verilen kolektif savaş. Antropoloji Dergisi, 24, 165-187.
• Örnek, S. V. (1971). Etnoloji sözlüğü. Ankara: AÜ DTCF Yayınları.
• Pala, İ. (2015). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü (25. bs.). İstanbul: Kapı Yayınları.
• Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da kutsal bitkiler ve hayvanlar (Kazancıgil, A. ve Arslan, L., Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Şenesen, İ. (2018). Adana halk kültüründe “kan akıtılması” ile ilgili halk inanışları üzerine karşılaştırmalı bir inceleme. II. Uluslararası Multidisipliner Çalışmaları Kongresi, 206-227.
• Tevrat, E.T. 10.07.2003 https://ebible.org/pdf/turev/turev_LEV.pdf
• User, H. Ş. (2008). Kan ağla- ve baş bağla- deyimlerinin Bilge Kağan ve Suci yazıtları temelinde açıklaması. Türkbilig, 16, ss.137-145.
• Yılbır, S. (2006). Türk destanlarında inanç ve inanışlar. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.