İKİ DİLLİ SÖZLÜKLERDE YANSIMA SÖZCÜKLERİN TANIMLANMA SORUNLARI

Yıl 2021, , 70 - 88, 01.06.2021

Didem Akyıldız Ay

https://doi.org/10.32321/cutad.824317

Cited By: 1

Öz

Dilbiliminde ses sembolizmi (sound symbolism) konusunun temel araştırma alanlarından biri olan yansıma sözcükler fonolojik, morfolojik ve semantik özellikleri bakımından dildeki diğer sözcüklerden ayrılmaktadırlar. Yansıma sözcüklerdeki ses birimlerin seçilişi ve dizilişi, ses-anlam uyumu bakımından çoklukla dil dışı göndergeleri çağrıştıracak nitelikte olmaktadır. Dolayısıyla bu sesbirimlerin her biri, dil dışı göndergenin karakteristik özellikleri hakkında fikir verebilecek anlam ayrıştırıcı niteliklere sahiptir. Yansıma sözcüklerin sözlük birimsel görünüşlerinde bu özelliklerine dikkat edilerek tanımlamalar yapılması, bu tür sözcüklerin sözlüklerde doğru anlam ve kullanımlarının verilmesi yönünde güvenirlik sağlamaktadır.
Her dilin söz varlığında az veya çok miktarda yansıma sözcük bulunmaktadır. Ancak yapılan araştırmalar bu tür sözcüklerin her dilde aynı sesbirimlere sahip olmadığını, yapı ve anlamsal yönden aralarında birtakım farklılıkların bulunduğunu göstermektedir. Yansıma sözcüklerle ilgili bu durum, diller arası çeviri (translation) işlemlerinde özellikle doğru eşdeğerlik bulma konusunda birtakım zorluklara neden olmaktadır. Bu zorluklar, sözlük birimlerin bir dilden başka bir dile eşdeğerliklerinin verilmesi şeklinde hazırlanan iki dilli sözlüklerde, hem sözlük hazırlayıcıları hem de kullanıcıları için de söz konusudur. Sözlük hazırlayıcıları iki farklı dildeki yansıma sözcükleri tanımlama veya eşleştirme (eşdeğerlik bulma) sırasında; sözlük kullanıcıları ise ana dilindeki bir yansıma sözcüğün başka bir dilde neye karşılık geldiğini ya da başka bir dildeki bir yansıma sözcüğün ana dilinde ne olduğunu araştırması esnasında bu duruma maruz kalmaktadır.
Bu çalışmada, yansıma sözcüklerin karakteristik özellikleri vurgulanarak iki dilli sözlüklerdeki sözlük birimsel görünüşleri ve bir dilden başka bir dile çevrilmeleri esnasında karşılaşılan zorluklar Redhouse Türkçe-İngilizce / İngilizce-Türkçe Büyük El sözlüğündeki verilere dayandırılarak açıklanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yansıma Sözcükler, İki Dilli Sözlükler, Sözlükbirim, Tanımlama, Eşdeğerlik

DEFINING ISSUES OF ONOMATOPOEIC WORDS IN BILINGUAL DICTIONARIES

Öz

In linguistics, onomatopoeic words, which constitute one of the main areas of sound symbolism, differ from other words in the language in terms of their phonological, morphological and semantic features. The selection and sequence of phonemes in onomatopoeic words often evoke non-linguistic references in terms of the harmony between sound and meaning. Therefore, each of these phonemes has semantic features that can give an idea about the characteristic features of the non-linguistic reference. Making definitions by paying attention to these features in lexicographic treatment of onomatopoeic words provides reliability in terms of giving the correct meaning and usage of such words in dictionaries.
There is a certain number of onomatopoeic words in the vocabulary of every language. However, research shows that such words do not have the same phonemes in every language and that there are some differences between them in terms of structure and semantics. This situation regarding onomatopoeic words causes some difficulties especially in finding the correct equivalence in translation between languages. These difficulties are also present for both dictionary editors and users in bilingual dictionaries prepared in the form of giving lexical equivalence from one language to another. Dictionary makers experience these difficulties during the definition or matching (finding equivalence) of onomatopoeic words in two different languages, while dictionary users are exposed to this situation when searching what an onomatopoeic word in their native language corresponds to in another language or what a onomatopoeic word in another language means in their native language.
In this study, by emphasizing the characteristics of onomatopoeic words, their lexicographic appearances in bilingual dictionaries and the difficulties encountered during their translation from one language to another will be discussed based on the data in the Redhouse Turkish-English/English-Turkish Dictionary.

Anahtar Kelimeler

Onomatopoeic Words, Bilingual Dictionaries, Lexeme, Defining, Equivalents

Kaynakça

• Akyıldız Ay, D. (2017). Ses sembolizmi ve ses-anlam uyumunun farklı bir sınıflandırma denemesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 57 (57) , 17-27.
• Atkins, S. and Rundell, M. (2008). The Oxford guide to practical lexicography. New York: Oxford University Press.
• Ayabakan İpek, M. (2019). Türkçe Sözlük’te eş dizimli ögelerin sunumu ve görünümleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Boz, E. (2018). İki dilli sözlükler. Prof. Dr. Halim Serarslan’a Armağan (Dilek Ceran ve Derya Yıldız, Ed.), Konya, 95-99.
• Burkhanov, I. (1998). Lexicography (a dictionary of bacis terminology). Rzeszow, Poland.
• Crystal, D. (1987). The Cambridge encylopedia of language. Cambridge: Cambridge University Press.
• Demircan, Ö. (1996). Türkçe yansımaların özüne doğru. Dilbilim Araştırmaları, 175-191.
• Demircan, Ö. (1997) Türkçede nedenli göstergeler: yansımalarda anlamlama. VIII. Uluslararası Türk Dilbilimi. Konferansı Bildirileri 7-9 Ağustos 1996, Ankara, 191-206.
• Demircan, Ö. (2007). Genel fonetik. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Derleme sözlüğü (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Günay, V. D. (2007). Sözcükbilime giriş. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Haas, M. R. (1967). What belongs in a bilingual dictionary. Problems in Lexicography. Bloomington: Indiana University.
• Hartmann, R. R. K. and James. G. (1998). Dictionary of lexicography. London: Routledge.
• Ido, S.G., (1999). Turkish mimetic word formation. Asian and African Studies, 8. 1. 67-73.
• Jackson, H. (2016). Sözlükbilime giriş (Mehmet Gürlek ve Ellen Patat, Çev.). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karahan, L. (2008). Tekrar gruplarında ünlü düzeni-anlam ilişkisi üzerine düşünceler. Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun Armağanı (Ekrem Arıkoğlu, Ed.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Koeva, A. and Blagoeva. D. (2013), The dictionary writing system lexit and its application in bilingual lexicography. Cognitive Studies. 13. Warsaw: Sow Publishing House.
• Kolukısa, A. A. (2015). İki dilli sözlüklerde görülen kavramsal sapmalar ve çözüm önerileri. JASSS The Journal of Academic Social Science Studies, 33, 147-162.
• Kolukısa, A. A. (2015). Yabancı dil öğrenim sözlükleri ve gerekliliği. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10 (3), 653-672.
• Piotrowskı, T. (1994). Problems in bilingual lexicography. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Redhouse büyük el sözlüğü (İngilizce-Türkçe/Türkçe İngilizce) (2013). İstanbul: Sev Yayınları.
• Saussure, F. de (1998). Genel dilbilim dersleri (Berke Vardar, Çev.). İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Svantesson, J. O. (2017). Sound symbolism: the role of word sound in meaning. WIREs Cognitive Scinece, Wiley Periodicals.
• Svensén, B. (2009). A handbook of lexicography. Cambridge University Press.
• Türkçe sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Zgusta, L. (1971). Manual of lexicography. Paris: The Hague.
• Zülfikar, H. (1995). Türkçede ses yansımalı kelimeler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.