R.N.GÜNTEKİN’İN “DUDAKTAN KALBE” ROMANININ ÖZBEKÇE ÇEVİRİSİNDE METAFORLARIN VERİLMESİ YÖNTEMLERİ

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 1, 143 - 164, 23.06.2019

Zilola Khudaybergenova

https://doi.org/10.32321/cutad.566408

Öz

Özbekistan bağımsızlığına
kavuştuktan sonra Özbekistan’ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke Türkiye oldu.
Bu durum sayesinde, Türk edebiyatındaki önemli eserlerin Özbek Türkçesine
çevrilmesinde sayıca gözle görülür bir artış oldu. Ünlü Türk yazarı Reşat Nüri
Güntekin’in Dudaktan Kalbe romanı da
bu dönemde Özbek yazarı Miraziz Azzam tarafından Özbek Türkçesine çevrildi ve
bu kitap Özbek okuyucularının beğenisine sunuldu. Ancak Özbek Türkçesi
çeviribiliminde bu eserin çeviri kalitesi, seviyesi, tercüman mahareti gibi
konular üzerine herhangi bir özel araştırma yapılmadı.

Bu makalede önce metafor ve onun dilbilimdeki tanımı
ve tasnifinden bahsedilmiştır. Sonra Güntekin’in Dudaktan Kalbe romanının kaynak ve erek dillerdeki nüshaları mukayese edilerek incelenmiştir. Aynı zamanda
söz konusu romanın güzelliğini sağlayan, onun özgün üslubunun bir belirtisi
olan metaforların çeviride verilme yöntemleri ve yolları araştırılmıştır. Bunun
yanında Güntekin’in Dudaktan Kalbe romanında
kullanan edebî ve lisani metaforların Özbek Türkçesinde verilme yolları ile tercüman
mahareti değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi, Özbek Türkçesi, çeviri, metafor, metaforların tasnifi, gerçek anlam, mecaz anlam

METHODS OF TRANSMITTING METAPHORS IN THE UZBEK TRANSLATION OF THE NOVEL “FROM LIPS TO THE HEART” BY RESAT NURI GUNTEKIN

Öz

After gaining independence, Uzbekistan ensured the
expansion of translations of Turkish literature, the first country to recognize
its independence. The novel “From The Lips To The Heart” by the famous Turkish
writer Reshad Nuri Guntekin was translated into Uzbek by the Uzbek writer
Miraziz Azzam and provided for the attention of Uzbek readers during this
period. However, such issues as the quality and level of translation, the skill
of the translator of this book were not the object of special research in Uzbek
Translation Studies.

 This article is
a comparative study of the novel “From Lips To The Heart” by Reshad Nuri
Guntekin in the source and target languages, it analyzes the methods and ways
of transmitting metaphors that are a feature of the writer, and provided a
unique aesthetic beauty to the work.

At the same time, approaches to the definition and
classification of metaphors in world linguistics are studied, and features of
linguistic and literary metaphors are considered. The skills of the translator,
the ways of conveying the linguistic and literary metaphors used in the novel
“From Lips To The Heart” by Reshad Nuri Guntekin are evaluated.

Anahtar Kelimeler

Turkish, Uzbek language, translation, metaphor, classification of metaphors, primary meaning, figurative meaning

Kaynakça

• Abdullayev, Sh. (2006). Tarjima asarlarda frazeologizmlar semantikasi. Taşkent: Fan.
• Arutyunova, N. (1999). Yazık i mir cheloveka. Moskva: Yazıki russkoy kulturı.
• Aydın, T. (2018). Lakoff ve Johnson’ın metafor kuramı ve Eski Türkçe ile Orta Türkçede birleşik fiillerde yük metaforu. http://acikerisim.selcuk.edu.tr:8080/xmlui/handle/123456789/14076 (erişim 18.04.2018)
• Baranov, A. (1991). Russkaya politicheskaya metafora. Moskva: Institut russkogo yazıka.
• Baranov, A. (2014). Deskriptornaya teoriya metaforı. Moskva: Yazıki slayanskoy kulturı.
• Baranov, A. ve Karaulov, Y. (1994). Slovar russkix politicheskix metafor. Moskva: Nauka.
• Blek, M. (1990). Metafora. Teoriya metaforı. Moskva: Nauka. s. 153-172.
• Bulut, K. İ. ve Altıntaş, O. (2006). Çağdaş Sanatta Metaforik Düşünce. IDIL, 2016, Cilt 5, Sayı 20, Volume 5, Issue 20. http://www.idildergisi.com/makale/pdf/1450796180.pdf Büyük Türkçe Sözlük (2005). Ankara: TDK.
• Büyük Türkçe Sözlük (2019). http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5cb778af77b782.04291292 (Erişim 14.01.2019)
• Büyük Türkçe Sözlük (2019). http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5cb778d35979b5.85971206 (Erişim 14.01.2019)
• Demyankov V. (1994). Kognitivnaya lingvistika kak raznovidnost interpretiruyuщego podxoda. Voprosı yazıkoznaniya. № 4.
• Guntekin, R. N. (2011). Muhabbat simfoniyasi (M. Azzam çev.). Taşkent: Şarqziyokori yayınları.
• Güntekin, R. N. (1980). Dudaktan Kalbe. Ankara: İstanbul: İnkilâp ve aka Basimevi.
• Hudoyberganova, Z. (1999). Har sozning oz ornı bor. Yoshlik, № 6, 36.
• Hudoyberganova, Z. (2001). Tarjima mahoratı. Yoshlik, № 5-6, 34.
• Hudoyberganova, Z. (2016). Tarjima metodologiyasi. Toshkent: TDSHI.
• Isamuxamedova, N. (2007). Stilisticheskaya adekvatnost perevoda xudojestvennogo teksta: (na materiale proizvedeniy na angliyskom yazıke i ix perevodov na russkiy i uzbekskiy yazıki): avtoreferat dissertatsii na soickaniye uchenoy stepeni kandidata filologicheskix nauk. Tashkent.
• İbrohimova, Sh. (2010). Odil Yakubov romanlarıdagı millîylikning turkça tarjimalarda aks etişi. Yayınlanmamış doktora tezi, Taşkent.
• İsomiddinov, Z. (1980). Aldoqçı sozlar bilan bahis. Tarjima sanatı, Kitap V, 85-98.
• Kahhar, T. (2009). Türkçe’den Özbekçe’ye ve Özbekçe’den Türkçe’ye çeviri meseleleri. Kardeş kalemler, № 33 Eylül, 88-92.
• Kubryakova, Y. (1994). Nachalnıe etapı stanovleniya kognitivizma: lingvistika - psixologiya - kognitivnaya nauka. Voprosı yazıkoznaniya. № 4.
• Kubryakova, Y. (1999). Semantika v kognitivnoy lingvistike. Izvestiya AN. Ser. literaturı i yazıka. t. 58, № 5-6.
• Kubryakova, Y. (2004). Yazık i znaniye: Na puti polucheniya znaniy o yazıke: Chasti rechi s kognitivnoy tochki zreniya. Rol yazıka v poznanii mira / RAN IYa. — M.: Yazıki slavyanskoy kulturı.
• Lakoff, G. ve Johnson M. (2015). Metaforlar Hayat, Anlam ve Dil (Hazırlayan ve Türkçeye Çeviren Gökhan Yavuz Demir). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Lakoff, G. ve Johnson, M. (2003). Metaphors we live by. Chicago: University of Chicago Press.
• Morgan, G. (1997). Images in organizations (2nd Ed.). Thousand Oaks, London: Sage Publications.
• Murzin, L. (1972). Obrazovaniye metafor i metonimiy kak rezultat derivatsii predlojeniya (k postanovke voprosa). Aktulnıe problemı leksikologii i leksikografii. Perm. S. 362-367.
• Ormanova, N. (2008). Tarjimada tarihiy-arkxaik leksikani aks ettirish prinsipları va tarjima aniqligi. Yayınlanmamış doktora tezi özeti, Taşkent.
• Salomov, G. (1957). Maqol, matal va idiomalar tarjimasi. Toshkent: Fan nashriyoti.
• Salomov, G. (1960). Badiiy tarjimaning leksik-frazeologik masalalari. Toshkent: Fan.
• Salomov, G. (1963). Rus tilidan o‘zbek tiliga maqol-matallar tarjimasi. Toshkent: Fan.
• Salomov, G. (1964). Til va tarjima. Toshkent: Fan.
• Salomov, G. (1978). Tarjimon mahorati. Toshkent: Fan.
• Salomov, G. (1979). Do‘stlik ko‘priklari. Toshkent: G‘.G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti.
• Salomov, G. (1980). Badiiy tarjima va adabiy tahrir problemalari. Toshkent: ToshDU nashriyoti.
• Salomov, G. (1981). Tarjima tashvishlari. Toshkent: G‘.G‘ulom nomidagi Adabiyot nashriyoti.
• Salomov, G. (1982). Adabiy an’ana va badiiy tarjima problemalari. Toshkent: G‘.G‘ulom nomidagi Adabiyot nashriyoti.
• Salomov, G. (1983). Tarjima nazariyasi asoslari. Toshkent: O‘qituvchi nashriyoti, 1983.
• Sharipov, J. (1957). Badiiy tarjimaning ba’zi masalalari. Toshkent: O‘qituvchi.
• Sharipov, J. (1965). O‘zbekistonda tarjima tarixidan. Toshkent: G‘.G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti.
• Sharipov, J. (1972). Badiiy tarjimalar va mohir tarjimonlar. Toshkent: G‘.G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti.
• Sklyarevskaya, G. (1993). Metafora v sisteme yazıka. Sankt-Peterburg: Nauka.
• Söylemez, O. (2005). Türk Dünyası Edebiyatları: Roman. (s. 170-181). Ankara: Akcağ yayınları.
• Teliya, V. (1977). O nominativnom aspekte leksicheskoy semantiki. Problemı znacheniya v sovremennoy lingvistike. Moskva: Nauka. S. 192-194.
• Teliya, V. (1986). Konnotativnıy aspekt semantiki nominativnıx yedinits. Moskva: Nauka.
• Tepebaşılı, F. (2013). Metafor Yazıları. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Tezcan, R. ve Güneş, C. (2017). Metafor Nedir, Ne Değildir. Metaforlar ve Eğitimde Metaforik Çalışmalar İçin Bir Uygulama Rehberi. Ankara: Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.
• Xomskiy, N. (1972). Yazık i mıshleniye. Perevod s angliyskogo B.Yu. Gorodetskogo. Moskva: Izd. MGU.