ADANA IN THE EARLY REPUBLIC PERIOD ACCORDING TO THE YEARBOOKS (1925-1929)

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 14 - 39, 25.06.2024

Ayse Yanardağ

https://doi.org/10.32321/cutad.1294146

Öz

Yearbooks, which can be official or private, provide important information about the period in which they were issued. Yearbooks are frequently used as they are the main source in historical research. The first official yearbook in the Ottoman Empire was issued in 1847 under the leadership of Mustafa Reşit Pasha and was called the state yearbook. In the Ottoman Empire, importance was given to publishing yearbooks. The content and number of pages of state yearbooks have become richer over time compared to the date they were first published. State yearbooks gave information about the central and provincial organization of the state administrative organization and its legal regulations. The information he provided has diversified over time. It contains valuable information about the cities' climate, history, population, budget, schools, hospitals, associations and societies, and military and civilian administrators. Nowadays, urban research is increasing and curiosity and interest in local city history is increasing. State yearbooks, which have been frequently used in urban history research in recent years, contribute to the understanding of the social, political and cultural structures of today's cities. It serves social history research. The state yearbook practice, which started in 1847, continued in the Republic period with 6 issues until 1941. The first three yearbooks issued during the early Republic period belonged to the years 1925-1926, 1926-1927, and 1927-1928 and were issued under the name of state yearbook. It was published in the new alphabet since 1928-1929 and was called the State Yearbook of the Republic of Turkey. In this study, which was based on the first four state yearbooks issued during the Early Republic period, the city of Adana was discussed. Adana has been one of the important centers throughout history. Recently, the number of academic studies explaining the importance of Adana has increased. Valuable information about Adana's history, politics, economy, population, education and many other features has been brought to light. Since the first three of the four yearbooks used in the study were in old letters, they were translated into today's alphabet. The information obtained about Adana from these yearbooks belonging to the years 1925-1929 was classified and evaluated. In addition, archive documents and various copyrighted works were used in the study. This study aims to contribute to Adana city and social history research in the early Republican period.

Anahtar Kelimeler

Adana, Yearbook, Population, Trade, Economy, Industry

SALNAMELERE GÖRE ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE ADANA (1925-1929)

Öz

Resmî ve özel nitelikte olabilen salnameler çıkarıldığı döneme dair önemli bilgiler vermektedir. Salnameler tarih araştırmalarında ana kaynak niteliğinde olduğundan sıklıkla kullanılmaktadır. Osmanlı Devleti’nde ilk kez resmi salname Mustafa Reşit Paşa öncülüğünde 1847 yılında çıkarılmış, devlet salnamesi adı verilmiştir. Osmanlı’da salname çıkarma işine önem verilmiştir. Devlet salnamelerinin içeriği ve sayfa sayısı ilk çıktığı tarihe göre zamanla zenginleşmiştir. Devlet salnameleri devlet idari teşkilatının merkez ve taşra örgütlenmesi, kanuni düzenlemeleri hakkında bilgiler vermiştir. Zamanla verdiği bilgiler çeşitlenmiştir. Şehirlerin iklim, tarih, nüfus, bütçe, okul, hastane, dernek ve cemiyetleri ile askeri ve sivil yöneticileri hakkında kıymetli bilgiler yer almıştır. Günümüzde şehir araştırmaları çoğalmakta olup yerel şehir tarihine merak ve ilgi artmaktadır. Son yıllarda artan şehir tarihi araştırmalarında sıklıkla kullanılan devlet salnameleri günümüz şehirlerinin sosyal, siyasal, kültürel yapılarının anlaşılmasına katkıda bulunmaktadır. Sosyal tarih araştırmacılığına hizmet etmektedir. 1847’de başlayan devlet salnamesi uygulaması Cumhuriyet döneminde 1941 yılına kadar 6 sayı olarak devam etmiştir. Erken Cumhuriyet döneminde çıkarılan ilk üç salname 1925-1926, 1926-1927, 1927-1928 yıllarına ait olup devlet salnamesi adıyla çıkartılmıştır. 1928-1929 yılından itibaren yeni alfabe ile yayınlanmış Türkiye Cumhuriyeti Devlet Yıllığı adı verilmiştir. Erken Cumhuriyet döneminde çıkarılan ilk dört devlet salnamesine dayalı olarak yapılan bu çalışmada Adana şehri ele alınmıştır. Adana tarih boyunca önemli merkezlerden biri olmuştur. Son zamanlarda Adana’nın önemini anlatan akademik çalışmaların sayısı artmıştır. Adana’nın tarihi, siyasi, iktisadi, nüfus, eğitim ve daha birçok özellikleri hakkında kıymetli bilgiler gün ışığına çıkartılmıştır. Çalışmada kullanılan dört salnameden ilk üçü eski harfli olduğundan günümüz alfabesine çevrilmiştir. 1925-1929 yıllarına ait olan bu salnamelerden Adana hakkında elde edilen bilgiler tasnif edilmiş ve değerlendirilmiştir. Ayrıca çalışmada arşiv belgeleri ve çeşitli telif eserler kullanılmıştır. Bu çalışma ile erken Cumhuriyet döneminde Adana şehir ve sosyal tarih araştırmalarına katkıda bulunmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Adana, Salname, Nüfus, Ticaret, Ekonomi, Sanayi

Kaynakça

• Akıl, H. (2006). Eski Halep yolu üzerinde az bilinen iki yapı: Ceyhan Kurtkulağı kervansarayı ve camisi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/50328.
• Aydın, B. (2009). Salname. İslam Ansiklopedisi (C. 36). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Burak, B. (2020). Adana ulu cami mihrabı üzerine bir değerlendirme. Erişim tarihi: 19 Mart 1924. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1274824.
• Çam, N. (1982). Ramazanoğulları beyliği mimari eserlerinden Adana ulu cami. Erişim tarihi: 19 Mart 1924. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/30991.
• Çanak, E. (2013). Adana’da cumhuriyet’in onuncu yıl kutlamaları. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. https://www.atam.gov.tr/wp-content/uploads/001-Erdem-Canak.pdf.
• Çanak, E. (2015). Cumhuriyet döneminde Adana (Seyhan)’da meydana gelen seller ve alınan önlemler (1930-1956). Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/46125.
• Değirmenci, G. (2019). Adana basın tarihi (1873-2000). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Nevşehir.
• Demirci, M. (2016). Abbasiler döneminde Adana ve Çukurova’nın iskanı ve islamlaştırılması. Uluslararası “Tarihte Adana ve Çukurova” Sempozyumu Bildiriler Kitabı (C. I) (Kurt, Y. ve Sansar, M. F., Ed.). Adana.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Genel. 11-64-1.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Daire Başkanlığı. 8-43-11.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Daire Başkanlığı. 14-46-9.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Daire Başkanlığı. 9-20-15.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Daire Başkanlığı. 16-66-12.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Daire Başkanlığı. 16-75-5.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Daire Başkanlığı. 7-25-11.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Daire Başkanlığı. 15-57-6.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Daire Başkanlığı. 25-46-17.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Daire Başkanlığı. 15-55-10.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Daire Başkanlığı. 18-21-12.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Muamelat Genel Müdürlüğü. 156-96-7.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Muamelat Genel Müdürlüğü. 117-818-22.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Muamelat Genel Müdürlüğü. 156-96-9.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Muamelat Genel Müdürlüğü. 117-818-23.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Nafia Vekâleti. 3-10-2.
• Doğaner, A. (2023). Çukurova halk kültüründe sıtma hastalığı. Erişim tarihi: 20 Mart 2024. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3366039.
• Erdem, S. (1988). Adana. İslam ansiklopedisi (C. 1). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Halaçoğlu, H. (1988). Adana islami devir. İslam Ansiklopedisi (C. 1). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Hâkimiyet-i Milliye, 15 Şubat 1923.
• Hâkimiyet-i Milliye, 9 Nisan 1923.
• İnan, A. (1989). İzmir iktisat kongresi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Madendağ, G. (2018). Demokrat parti döneminde Adana’da gündelik hayat. Yayınlanmamış doktora tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Pınar, M. (2015). Adana Türk ocağı ve faaliyetleri (1923-1931). Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. https://www.sosyalarastirmalar.com/articles/adana-turkish-nationalist-club-and-activites.pdf.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Cilt 9, İçtima 1.
• Tezölmez, A. N. (2018). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Adana’da nüfus hareketleri (1876-1923). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa.
• Torun, S.F. (2018). 1913 Tarihli idare-i hususiye-i vilâyât talimâtnâmesine göre vilayet bütçelerinin yasalaşması. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2153599.
• Tuğluoğlu, F. (2008). Türkiye’de sıtma mücadelesi (1924-1950). Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. https://cms.galenos.com.tr/Uploads/Article_23030/TPD-32-351.pdf.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi (1925-1926). İstanbul: Matbaa-i amire.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi (1926-1927). Matbuat Müdüriyet-i Umumiyesi. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi (1927-1928). Matbuat Müdüriyet-i Umumiyesi. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Yıllığı (1928-1929). Matbuat Müdüriyet-i Umumiyesi. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Ünal, Ü. (2006). Eski çağlarda Çukurova’nın tarihi coğrafyası ve Kizzuwatna (Adana) krallığının siyasi tarihi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/50322.
• Ural, S. ve Soyer, N. (2012). Atatürk dönemi Adana’da yerel basın (1923-1928). Erişim tarihi: 20 Mart 2024. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/116177.
• Uzun, E. (2017). Gülek boğazı, tarihi ve stratejik önemi. Erişim tarihi. 20 Mart 2024. https://cukar.org/GoogleScholarPDF/cukar/23626b9a-681a-406e-97b6-805453cbca9d.pdf.
• Yanardağ, A. (2020). Abdullah Cevdet’in Adana seyahati intibaaları. Sosyal Bilimlerde Güncel Konular ve Multi-Disipliner Yaklaşımlar. Ankara: İksad.
• Yıldırım, S. (2010). Adana ulu camii külliyesi çini süslemeleri. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu Bildiriler.
• Yörük, S. (2012). Adana şehrinin tarihi gelişimi (XVI-XVIII. yüzyıllar). Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/50794.