Sociological Overview of the Ijtihads of the Rashid Caliphs Period

Yıl 2022, , 291 - 314, 15.06.2022

Kemal Coşkun

https://doi.org/10.15745/da.1090519

Öz

Studies in the sociology of religion in Turkey have always kept the concern of examining the objective with an impartial perspective. The fact that researches in Turkey have focused on the religion of Islam and different religious groups with Islamic origins has kept the problem of the objectivity of the sociology of religion on the agenda methodologically. However, it should not be forgotten that understanding Turkish society and other societies where Islam is the dominant religion will be possible by going down to the first sources sociologically as well as religiously, and interpreting the behavior of the first believers of the revelation. In particular, the ijtihads of the "Rashid Caliphs Period", which is a special period in the history of Islam, have been referred to as a religious and rational source both in the formation of Islamic fiqh and in the social structures of Muslim nations. In this context, the question of what are the effects and sociological aspects of the ijtihads of the first four caliphs on the development of Islamic culture and civilization, the govarnance and social formation of Muslim societies will be examined. What social reasons did the Rashid caliphs take into account in their ijtihads, what social events they led to, and how they had an impact on institutions. This study, which will be an essay on "Sociology of Ijtihad", also aims to question the possibilities of a common study field for Sociology and Fiqh.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Sociology of Ijtihad, Rashid Caliphs, Ijtihad, Fiqh

Râşid Halifelerin İctihadlarına Sosyolojik Bir Bakış

Öz

Türkiye'de yapılan din sosyolojisi çalışmaları beraberinde nesnel olanı tarafsız bir tarzda inceleme kaygısını her zaman sürdürmüştür. Ülkemizdeki çalışmaların İslam dini ve İslam temelli farklı dini gruplar üzerine yoğunlaşması metodolojik olarak din sosyolojisinin tarafsızlığı problemini gündemde tutmuştur. Bununla beraber Türk toplumunu ve İslamiyet’in hâkim din olduğu diğer toplumları anlamak, dini olduğu kadar sosyolojik olarak da ilk kaynaklara inmekle, vahyin ilk muhataplarının davranışlarını yorumlamakla mümkün olacağı dikkate alınmalıdır. Özellikle İslam tarihinin özel bir dönemi olan “Râşid Halifeler Dönemi” ictihadları, hem İslam fıkhının teşekkülünde hem de Müslüman milletlerin toplumsal yapılanmalarında şer’i ve rasyonel bir kaynak olarak refere edilmiştir. Bu bağlamda Müslüman toplumların idari ve içtimai teşekkülü meselesinde ilk dört halifenin ictihadlarının etkisi ve bu ictihadların sosyolojik veçheleri nelerdir sorusu irdelenecektir. Bir “İctihad Sosyolojisi” denemesi olacak bu çalışma, Sosyoloji ve Fıkıh ilmi için ortak bir çalışma alanı olanaklarını sorgulamayı da amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, İctihad Sosyolojisi, Fıkıh, İctihad, Râşid Halifeler

Kaynakça

• Alwani, Tahir Jabir. Ijtihad. London: International Enstitute of Islamic Thought, 1993.
• Apaydın, H. Yunus. “İctihad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 12 Kasım 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/ictihad
• Atar, Fahrettin. Fıkıh Usulü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1998.
• Borowik, Irena vd. Religion and Patterns of Social Transformation. Zagrep: Institude For Social Research, 2004.
• Bozkurt, Veysel. Değişen Dünyada Sosyoloji. Bursa: Ekin Yayınevi, 12. Basım, 2017.
• Çelik, Yılmaz. "Râşid Halifeler Döneminde Askerî Sosyal Hizmetler". Mütefekkir 4/8 (Aralık 2017), 375-390. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.375185
• Dertli, Osman. Hz. Osman Dönemi: Sosyolojik Bir Yaklaşım. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Durî, A. Aziz. İlk Dönem İslam Tarihi -Bir Önsöz-. Çev. Hayrettin Yücesoy. İstanbul: Endülüs Yayınevi, 1991.
• Duverger, Maurice. Siyaset Sosyolojisi. çev. Şirin Tekeli. İstanbul: Varlık Yayınları, 1982.
• Erdoğan, Mehmet. İslam Hukukunda Ahkâmın Değişmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 5. Basım, 2007.
• Gardet, Luis. Müslüman Site. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
• Gökalp, Ziya. Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. haz. İbrahim Kutluk. Ankara: Devlet Kitapları, 1976.
• Haviland, William A. Kültürel Antropoloji. çev. Hüsamettin İnanç - Seda Çiftçi. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2002.
• Hizmetli, Sabri. İslam Tarihi. Ankara: Özkan Matbaacılık, 4. Basım, 2001.
• Hobbes, Thomas. Leviathan. çev. Semih Lim. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 12. Basım, 2012.
• Husayn, Sayyid Matlub. "Raşid Halifeler Devrinde Sosyal Şartlar". çev. Selma Özülkü. İstem 13/26 (Aralık 2016), 173-197.
• İbn Haldun. Mukaddime. çev. Halil Kendir. 2 Cilt. İstanbul: Yeni Şafak Kültür Yayınları, 2004.
• İbn Kesir. EI-Bidaye ve'n-Nihaye Büyük İslam Tarihi. 15 Cilt. çev. Mehmet Keskin. İstanbul: Çağrı Yayınları,1994.
• İbn-i Hişam. İslam Tarihi Siret-i İbn-i Hişam Tercemesi. 4 Cilt. çev. Hasan Ege. İstanbul: Kahraman Yayınları, 2006.
• İbn Sa’d, et-Tabakatu’l-kübra. Beyrut ty.
• Karaman, Hayrettin. Ana Hatlarıyla İslâm Hukuku (1. 2. 3. Ciltler Bir Arada). İstanbul: Ensar Neşriyat, 13. Basım, 2008.
• Kur’ân Yolu. Erişim 16 Kasım 2021. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Levy-Bruhl, Henri. Hukuk Sosyolojisi. çev. Hüsnü Dilli. İstanbul: İletişim Yayınları, 1991.
• Maslow, Abraham. İnsan Olmanın Psikolojisi. çev. Okhan Gündüz. İstanbul: Kuraldışı Yayıncılık, 2001.
• Mill, John Stuart. Hürriyet Üstüne. çev. M. Osman Dostel. Ankara: Liberte Yayınları, 2. Basım, 2009.
• Montesquieu. Kanunların Ruhu Üzerine. çev. Berna Günen. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2017.
• Muhammed Tâhir bin Âşur. İslam Hukuk Felsefesi. çev. Vecdi Akyüz - Mehmet Erdoğan. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2006.
• Pilavcı, Fatma Nur. Râşid Halifeler Döneminde Sosyal Değişmeler ve Toplumsal Etkileri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Şa’ban, Zekiyüddin. İslam Hukuk İlminin Esasları. çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
• Şimşir, Mehmet. "Râşid Halifeler Döneminde İdare Sistemi ve Divan Teşkilatı". İstem 3/6 (Aralık 2005), 265-280.
• Tablamacıoğlu, Mehmet. Din Sosyolojisi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1963.
• Tolan, Barlas. Toplum Bilimlerine Giriş. Ankara: Murat ve Adım Yayıncılık, 4. Basım, 1996.
• Varol, M. Bahaüddin. "Raşid Halifeler Dönemi Toplumsal Değişme Üzerine Bazı Değerlendirmeler". İstem 3/6 (Aralık 2005), 195-213.
• Vergin, Nur. Siyasetin Sosyolojisi. İstanbul: Doğan Egmont Yayınları, 6. Basım, 2013.
• Younos, Farid. Principles of Islamic Sociology. Bloomington: AuthorHouse, 2011.
• Weber, Max. Din Sosyolojisi. çev. Latif Boyacı. İstanbul: Yarın Yayınları, 2012.
• Weber, Max. Ekonomi ve Toplum. 2 Cilt. çev. Latif Boyacı. İstanbul: Yarın Yayınları, 2012.