An Unknown Miniature in Hâverânnâme: Ali’s Battle with a Dragon

Yıl 2022, Cilt: 25 Sayı: 62, 197 - 220, 15.06.2022

Hamit Arbaş

https://doi.org/10.15745/da.1005977

Öz

This paper studies miniatures from two copies of Ibn Husam Husafi’s Haveranname. The first one is from the Tahran Gulistan Palace Library, which consists of four pages, and the one-paged work is from the Museum of Riza Abbasi. These miniatures have been produced by Ferhad of Shiraz School of Miniature and his apprentices, in which Ali is depicted in a fierce fight with a dragon. Four of these miniatures have been published but not thoroughly examined. No published information is available about the other miniature, studied here. It is evident from the quality of the drawing that the miniature has been produced by Ferhad. In the miniature, Ali is portrayed on his horse, Duldul, in an open field, attacking a seven-headed dragon with his sword, Zulfikar. The miniature also contains some poetry as well as some depictions of people and imaginary creatures. The miniatures from Haveranname have been auctioned in various parts of the world. In the book of the record, there is no detail about how the museum has retrieved it. As a result of the analyses in the current research paper, it is proposed that the miniature originates from the copy of Haveranname of the Gulistan Palace Library and has been acquired in an auction.

Anahtar Kelimeler

Miniature, School of Shiraz, Ferhad-ı Naqqash, Ali the Caliph, Duldul, Haveranname, Zulfikar, Dragon

Proje Numarası

yok

Hâverânnâme’ye Ait Bilinmeyen Bir Minyatür: Hz. Ali’nin Ejderha ile Mücadelesi

Öz

Bu çalışmada İbn-i Hüsam Husafi’nin Hâverânnâme adlı eserinin beş minyatürü incelenmiştir. Bunlardan dördü Tahran Gülistan Sarayı Kütüphanesi’nde bulunan Hâverânnâme nüshasında mevcuttur. Tek yapraklı çalışma ise Rıza Abbasi Müzesi’nde bulunmaktadır. Bu minyatürleri Şiraz minyatür okulu sanatçılarından Ferhad ve çırakları çizmişlerdir. Bu çalışmalarda Hz. Ali ejderha ile çetin bir mücadele içinde tasvir edilmiştir. Bu eserlerden dördü yayınlarda yer almaktadır ancak yeterince tetkik edilmemiş ve bazı konular açıklanmamıştır. Bu araştırma kapsamında ele alınan söz konusu minyatürle ilgili bir araştırmaya bugüne kadar herhangi bir yayında rastlanmamıştır. Minyatürün ustaca çizimi nakkaş Ferhad’ın elinden çıktığının önemli bir kanıtıdır. Eserde Hz. Ali çeşitli bitkilerle kaplı zeminde Düldül’e binmiş, sağ elinde Zülfikâr ile yedi başlı ejderhaya saldırmaktadır. Eserin üstünde sağda üç şahıs, onun üstünde nesta’lik şiirler, altta hayali canavarlar ve yine konuyla ilgili şiirler mevcuttur. Hâverânnâme’deki minyatürler dünyanın değişik bölgelerinde ve özellikle Batıda yapılan müzayedelerde sergilenmekte ve satılmaktadır. Envanter defterinde, üzerinde çalıştığımız tek yapraklı minyatürün geçmişi ile ilgili her hangi bir bilgi yer almamaktadır. Araştırmalarımız sonucunda bu eserin Gülistan Sarayı Kütüphanesi’ndeki Hâverânnâme’ye ait olup işaret ettiğimiz müzayedelerden satın alınmış ve önemi sebebiyle iyi korunmuş olduğunu söylememiz mümkündür. Bu çalışmanın amacı, bilinen dört minyatürü daha detaylı bir şekilde incelemek, ele alınan ve Rıza Abbasi Müzesi’nde bulunan eseri bilim dünyasına tanıtmaktır.

Anahtar Kelimeler

Minyatür, Şiraz Okulu, Ferhad-ı Nakkaş, Hz.Ali, Düldül, Hâverânnâme, Zülfikâr, Ejderha

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

-

Kaynakça

• Ahmedi, Ahmed. “Hâverânnâme-i İbn-i Hüsam-ı Husafi”. Name-i Asitan-ı Kuds 1 (1346/1967), 49-72.
• Ahmedi Bircendi, Ahmed. “İbn-i Hüsam-ı Husafi Şair-i Hakayıkşinâs Amma Naşinahte”. Kayhan-ı Ferhangi 19 (1364/1985),19-20.
• Ahmedi Bircendi, Ahmed. “Didgâhhayı Ahlâkî ve İctimâîyi Muhammed ibn Hüsam-ı Husafi der Manzume-i Haverânnâme”. Costarhayı Edebi 90-91, (1369/1990), 416-431.
• Ahmedi Bircendi, Ahmed.“Didgâhhayı Ahlâkî ve İctimaiyi Muhammeh ibn Hüsam-ı Husafi der Manzume-i Haverânnâme”. Horâsân Pejuhi 2 (1378/1999) ,33-47.
• Anvari, Mesut. Haverânnâme-i İbn-i Hüsam-ı Husefi-i Bircendî. Tahran: Vezaret-i Ferheng ve İrşâd-ı İslâmî,1381/2002.
• Anvari, Said. Mukaddeme-i Kitabı Haverânnâme İbn-i Hüsam Husafi Bircendî. Tahran:Vezaret-i Ferhang ve İrşâd-ı İslâmî , 1381/2002.
• Arberry, Arthur John vd. The Chester Beatty Library A Catalogue of the Persian Manuscripts and Miniatures. Dublin:Hodges &co. Ltd, 1962.
• Asgari Turuki, Müjgan. “Cenbehayı Hamasî ve Vijegihayı Sebki-i Haverânnâme-i İbn-i Hüsam-ı Husafi”. Târîh-i Edebiyat 72 (1392/2013) , 17-50.
• Aydınlu, Seccad. “Mer in Nâme ra Haverânnâme Nâm. Nâme-i Pârsî 3 (1383/2004), 189-203.
• Bağcı, Serpil.“Metinlerden Resimlere :El Yazma Tasvirlerinde Hz.Ali”. Tarihten Teolojiye İslâm İnançlarında Hz.Ali. haz. Ahmet Yaşar Ocak. 30/4 (2005), 217-250.
• Behdani, Mecid vd.“Pejûhişi ber Mevzu-ı Neberdi Hz.Ali ba Ejdeha der Çihâr Nigâre ez Haverânnâme-i Muze-i Kahı Gülistan”. Nakşmâye 7 (1390/2011), 35-44.
• Beyhakî, Hüseyin Ali. “Hamâsehayı Dînî Şifâhî der Edebi Amme”. Horâsân Pejûhi 2 (1378/1999), 171-181.
• Biduhti, Fatıma vd. “Haverânnâme-i İbn-i Hüsam-ı Husafi der Gosterde-i Hamâsehayı Dînî ve Târîhî”. Mutâle’âtı Ferhangi İctimâîyi Horâsân 26 (1391/2012), 37-58.
• Bihnâmfer, Muhammed. “Şahnâme ve Haverânnâme dü Cilve ez Hüviyet-i Millî-i İraniyân”. Paj 7 (1388/2009), 177-190.
• Bihnâmfer.Muhammed. vd.“Te’sîr-i Şahnâme ber Haverânnâme”. Mutâle’âtı Ferhengî İctimâîyi Horâsân .26 (1391/2012), 7-36.
• Blair,Sheila - Bloom,Jonathan. The Art and Architecture of Islam1250-1800, USA:Yale University Press, 1994.
• Buzeri, Ali. ”Kemterîn Bendegân Ferhad” (Berresi-i Tetbîkî-i Teknigâre-i Şahnâme-i 902 Dânişgâh-ı Tahran ba Nigârehayı Rakamdar-ı Haverânnâme-i 854 Kah-ı Gülistan)”. Nâme-i Baharistan 16 (1389/2010), 247-252.
• Calasso, Giovanna.”Un’ Epopea musulmana dı Epoca tımurıde: 2 Xavar-Name dı Ebu Hosam”. Memorie, 23, Roma (1979), 383-539.
• Canby, Sheila. Nakkaşi-i Îrânî. çev.Mehdi Hüseyni. Tahran:Danişgâh-ı Hüner, 1378/1999.
• Çağman, Filiz- Tanındı, Zeren. Topkapı Sarayı Müzesinde İslam Minyatürleri. İstanbul: Tercüman Yayınevi,1979.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi. İstanbul:Seyran Kitap,1995.
• Deveci, Abdurrahman. İran-Türk Minyatürü’nde Savaş ve Mücadele Sahneleri. İstanbul: Kriter Yayınevi, 2017. Gray,Basil. Le Peinture Persane. London:Skira, 1961.
• Gray, Basil. Nakkâşî-i İran. çev.Arabali Şerve. Tahran:Asr-ı Cedîd Yayınlar, 1369/1990.
• Grube, Ernst. Miniature Islamiche dal XIII al XIX Secolo da Collezioni Americane. Italy-Venezia:Neri Pozza, 1962.
• Haifi, Abbas. “Vâki’iyyet ve Ustûre der Şi’r-i İbn-i Hüsam-ı Husafi”. Mecelle-i Dânişkede-i Edebiyât ve Uûum-ı İnsânî-i Danişgâh-ı Bircend 1 (1380/2001), 51-57.
• Hazaiyi Vefa, Mecid Rıza. “Mukâyese-i Vîjegîhâyı Sebkî-i Hamasehâyı Millî ve Dînî ber Esas-ı Şahnâme ve Haverânnâme”. Mutâle’ât-ı Edebiyâtı Tatbîkî 50 (1398/2019), 367-401.
• Hoşkenar, Haydar Ali. “Haverânnâme Berterîn Hamâse-i Dînî”. Rüşd-i Amûzîş-i Zebân ve Edeb-i Fârsî 89 (1388/2009), 16-19.
• İbn Hüsam, Divan-ı ibn Hüsam. thk. Ahmedi Bircendi vd.Horâsân: İdare-i Külli Hac Evkaf ve Umur-ı Hayriye-i Ustan-ı Horâsân, (1366/1987).
• İbn-i Husam Husafi. Taziyânnâme-i Pârsî (Hülâsa-i Haverânnâme). tsh. Hamidullah Murâdî. Tahran: Merkez-i Neşr-i Dânişgahi, 1382/2003.
• İhvânî, Said vd. “Vakâvî-i Lâyehâyı Ma’nâyi der Nigârehâyı Nüsha-i Haverânnâme ba Rûykerd-i İkonoloji”. Hünerhâyı Zibâ 74 (1397/2018), 23-34.
• Keçelioğlu, Sünbül. İslâm Resim Sanatında Hz.Ali ve Hâvernâme. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Köprülü, Mehmed Fuat. Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1966.
• Levend, Agâh Sırrı. Türk Edebiyatı Tarihi.I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları,1973.
• Mahcup, Muhammed Cafer. “İftihârnâme-i Haydarî”.Edebiyâtı Âmiyâne-i İran.mlf.Muhammed Cafer Mahcup.1/ 441-445 .Tahran:Neşri Çeşme,1382/2003.
• Muradi, Hamidullah. Taziyannâme-i Pârsî (Hülâsa-i Haverânnâme-i ibn Hüsam-ı Husafi).Tahran:Merkez-i Neşr-i Dânişgahi Yay,1382/2003.
• Mi’marzâde, Muhammed. “Haverânnâme ez Menzer-i Hüner-i Nigârgeri ba Te’kîd ber Evâmil-i Mü’essir der Şeklgîrî-i Eser-i Hüneri ve Tahlil-i Nemâdhayı An”. Mutâle’ât-ı Ferhengî İçtimâîyi Horâsân 19 (1390/2011), 162-177.
• Nusrati, Mina. “Nigâhi be Dü Eser-i Erzende-i Haverânnâme-i Mirza Ağa İmami”. Kitâb-ı Mâh-ı Hüner 47-48 (1381/2002), 118-121.
• Öney, Gönül. “Anadolu Selçuklu Sanatında Ejder Figürleri”, Belleten 33/130, (1969), 171-192.
• Pakbaz, Ruyin. Dâ’iretulme’ârif-i Hüner Tahran: Ferhengî Muâsır Yay, 1378/1999.
• Pakbaz, Ruyin .Nakkâşîyi İran ez Dirbâz ta İmrûz. Tahran: Zerrin ve Simin Yay, 1384/2005.
• Piravivenek, Merziye.“Nakd ve Tahlîl-i Nigârehayı Haverânnâme ba Te’kîd ber Şemâ’il-i İmâm Ali”. Mutâle’âtı Hünerhâyı Tecessumi 33 (1390/2011),1-16.
• Price, Christian. Târîh-i Hüner-i İslâmî. çev. Mesud Recebniya. Tahran: Bungâhı Tercüme ve Neşr-i Kitap Yay,1356/.1977.
• Raşıd Muhassıl, Muhammed Rıza. “Haverânnâme Yek Hemâse-i Dînî Târihî ya Yek Menkıbetnâme-i İ’tikadi Tebliği”. Horâsân Pejûhi 2 (1378/1999), 47-69.
• Rezizâde, Reziye. “Der Şive ve Mekteb-i Nigârehayı Haverânnâme”. Gülistân-ı Hüner 2 (1384/2005), 58-69.
• Sadâkat, Fatıma. “Nüsha-iHattî-i Haverânnâme Şahkâr-ı Nigârgerî-i Mezhebî-i Türkemânanı Karakoyunlu ve Akkoyunlu”. Mütâle’âtı Hünerî-i İslâmî 4 (1385/2006), 103-120.
• Rührdanz, Karin. “Die Miniaturen des Drestener Fâlnâmeh”. Persica 12, 1987.
• Safa, Zebihullah. Hamâseserâyi der İran. Tahran:Emirkebir Yay, 1352/1973.
• Safa, Zebihullah. Hamâseserâyi der İran.Tahran: Emirkebir Yay, 5.Basım, 1369/1990.
• Safa, Zebihullah. Târîh-i Edebiyat der İran.Tahran: Firdevs Yay, 1378/1999.
• Soudavar, Abolala. Art of the Persian Courts Selection from the Art and History Trust Collection. New York: Rizzoli, 1992.
• Şadkazvînî, Perisa vd. “Berresî-i Tetbîkî-i Hareket der Nigârehâyi ez Haverânnâme (K.881) ez Mekteb-i Şîrâz ba Nüsha-i Hamse-i Tahmâsîbî (HK.945-949) ez Mekteb-i Tebriz”. Mutâle’âtı Hünerhâyı Tecessümî. 32 (1390/2011), 1-22.
• Şayistefer, Mehnaz. Hüner-i Şiî. Tahran:Müessese-i Mutâle’âtı İslâmî, 1384/2005.
• Şefii Kedkeni, Muhammed Rıza. Suver-i Hayâl der Şi’r-i Fârsî. Tahran:Agâh Yay, 1358/1979.
• Şeriat, Zehra vd. “Cilvehâyı Hemâsî, Millî ve Mezhebî der Nigârehayı Haverânnâme-i Mekteb-i Şîrâz. Mutâle’âtı Hüner-i İslâmî 10 (1388/209), 43-58.
• Tanındı, Zeren. Siyer-i Nebî, İstanbul: Hürriyet Vakfı Yay, 1984.
• Welch, Stuart Cary.A King’s Book of Kings The Shah-nameh of Shah Tahmasp. London:Thames and Hudson , 1972.
• Welch, Anthony. Arts of the Islamic Book, The Collection of Prince Sadruddin Aga Khan. London:Cornell University Press, 1982.
• Yahakkî, Muhammed Ca’fer. “Şinâht-ı Mefâhir, Şinâht-ı Horâsân”. Horâsân Pejûhi 2 (1378/1999), 5-9.
• Zoka, Yahya. “Haverânnâme, Nüshayı Hattî ve Musevver-i Muze-i Hünerhâyı Tezyînî”. Hüner ve Merdüm 20 (1343/1964), 17-29.