A Comparative Study on the Determination of Ambiguous Pronouns in the Qur'an with Examples from Surah Al-Baqarah Verse 146 and Surah Al-An'am Verse 20

Yıl 2024, Sayı: 67, 301 - 338, 20.12.2024

Mustafa Murat Batman

https://doi.org/10.15745/da.1519360

Öz

The Qur'an, distinguished by its unique language and style, has been a subject of various studies since the early centuries of the Islamic calendar. Particularly, works have been authored since the period of systematization in tafsir to determine ambiguous issues and pronouns whose references are unclear. These ambiguities emerged as a special field of interest from the development of the science of tafsir to the period of its systematization, gaining increasing attention over time. However, for more reliable results in this area, it is essential to consider contextual reading methods alongside classical methodologies and sources. The issue of determining the referent of ambiguous pronouns in Qur'anic sciences can also be approached within this framework. The subject of our study includes the ambiguity found in the pronouns of Surah Al-Baqarah, verse 146, and Surah Al-An'am, verse 20, which serve as examples in this regard. The part of these verses relevant to our research mentions the same expressions. The ambiguity in these verses concerns what exactly is known in the same way as those who were given the scripture recognize their own sons. The phrase "they know it very well" contains a pronoun whose specific reference has led to different interpretations among exegetes. The study not only classifies the exegetical opinions regarding the reference point (marji') of the pronouns but also explores the possibility that the phrases in question in Surahs Al-Baqarah and Al-An'am could convey the same meaning, as both verses contain the same expressions. Therefore, the article does not merely group and present the exegetical opinions on the pronouns' referents but also examines the reasons for these preferences. The views found in tafsir literature are listed, considering the historical chronology of the exegetes. In this way, the study investigates whether there are chronological shifts or changes in preferences concerning the meaning of the pronouns across different periods of tafsir history. Furthermore, the study demonstrates, with examples, the role of contextual information in determining the attribution of pronouns or justifying the differing opinions that create these disputes. Thus, the study clearly illustrates the function of contextual knowledge in understanding the Qur'an in general and in identifying the referents of pronouns in particular.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur’an, Pronoun, Antecedent, Surah Al-Baqarah 2/146, Surah Al-An'am 6/20

Bakara Sûresinin 146. ve En‘âm Sûresinin 20. Ayetleri Örnekliğinde Kur’an’da Mercii Belirsiz Zamirlerin Tayinine Yönelik Mukayeseli Bir İnceleme

Öz

Kur’an-ı Kerim, dili ve üslubu açısından diğer kitaplardan farklı bir özelliğe sahip olması münasebetiyle hicrî ilk asırdan itibaren çeşitli araştırmalara konu olmuştur. Özellikle kime veya neye delalet ettiği belirsiz olan müphem hususların ve zamirlerin tayininde tefsirin sistemleşme döneminden itibaren eserler telif edilmiştir. Söz konusu belirsizlikler, tefsir ilminin gelişim sürecinden sistemleşme dönemine kadar özel bir ilgi alanı olarak ortaya çıkmış ve tarihi süreç içerisinde artan bir ilgi görmüştür. Ancak, bu alandaki araştırmaların daha sağlıklı sonuçlar verebilmesi için klasik yöntem ve kaynakların yanında bağlamsal bilgiyi dikkate alan yöntemler ve okumalar da gereklidir. Kur’an ilimlerinde müphem hususların konusu olan zamirlerin mercii sorunu da bu çerçevede ele alınabilir. Araştırmamızın konusunu oluşturan Bakara sûresinin 146. ayeti ve En‘âm sûresinin 20. ayetinde bulunan zamirlerdeki belirsizlik bu konudaki örnekler arasında sayılabilir. Her iki ayetin de bizim araştırmamıza konu olan kısmı, aynı ifadelerle zikredilmektedir. Bu ayetlerdeki müphemlik, Ehl-i kitabın kendi evlatlarını bildikleri gibi aynı şekilde tanıyıp bildikleri şeyin belirsizliğidir. Mealen “Onu çok iyi bilmektedirler” ifadesinde geçen zamirin tam olarak neye atıfta bulunduğu konusunda müfessirler arasında farklı görüşler ve gerekçelendirmeler ortaya çıkmıştır. Bu görüşlerin ve yorumların dayanakları, tefsir geleneğinde bir taraftan müphemlik kültürünün mümkün kıldığı anlam zenginliğine katkıda bulunurken, diğer taraftan tercih zorluğunu ortaya çıkaran ikilemlere neden olmuştur. Çalışmada, müfessirlerin zamirlerin referans noktasına dair görüşleri sadece sınıflandırılmakla yetinilmemiş, aynı zamanda Bakara ve En‘âm sûrelerinde geçen söz konusu ifadelerin aynı manaya gelme imkanı tartışılmıştır. Zira zikredilen zamirlerin içerisinde bulunduğu her iki ayet de aynı ifadelerden oluşmaktadır. Lafzî müteşâbih olarak adlandırılan bu durum, zamirlerin de aynı mercii karşılayabileceği ihtimalini barındırmaktadır. Bu yüzden makalede müfessirlerin görüşleri tercihlerin gerekçeleri bakımından da incelenmektedir. Aynı şekilde tefsir kitâbiyatında var olan bu görüşler, müfessirlerin kronolojisi dikkate alınarak liste halinde sunulmuştur. Bu sayede zamirlerin anlamına dair tercihlerde tefsir tarihinin farklı dönemlerinde kronolojik değişimlerin var olup olmadığı ortaya konulmuştur. Ayrıca zamirlerin isnadının belirlenmesinde ya da ihtilafları oluşturan görüşlerin gerekçelendirilmesinde bağlamsal bilgilerin nasıl bir rol oynadığı da örneklerle ele alınmaktadır. Bu sayede çalışmada genelde Kur’an’ı anlamada daha özelde ise zamirlerin isnadının tespitinde bağlam bilgisinin fonksiyonu somut bir şekilde görülebilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Zamir, Mercii, Bakara 2/146, En‘âm 6/20

Kaynakça

• Ağbal, Davut. İbn Arabi’de İşârî Tefsir. İstanbul: Litera Yayıncılık, 1. Basım, 2017.
• Âlûsî, Mahmûd b. Abdullah. Rûhu'l-meʿânî fî tefsîr el-Kur'âni'l-azîm ve's-sebu’l-meŝânî. nşr Ali Abdubârî Atiyye. 15 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 2. Basım, 1994.
• Aydın, İsmail. Kur’an Müphemleri Olarak Zamirler. İzmir: Tıbyan Yayıncılık, 2012.
• Bağçivan, Mehmet. Kur’an Yorumunda Bağlamın Sınırlayıcılığı. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Banguoğlu, Tahsin, Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Basımevi, 1986.
• Bauer, Thomas, Müphemlik Kültürü, çev. Tanıl Bora. İstanbul: İletişim Yayınları, 2019.
• Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mesud b. Muhammed. Meʿâlimu't-tenzîl fî Tefsîri'l-Kurʾân. nşr. Abdurrezzak el-Mehdî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâŝi'l-Arabî, 1. Basım, 1999.
• Bikâî, Ebu'l-Hasen İbrâhim b. Ömer. Nazmu'd-dürer fî tenâsubi'l-âyâti ve's-süver. 8 Cilt. Kahire: Dâru'l-Kitâbi'l-İslâmî, 1984.
• Bursevî, İsmail Hakkı b. Mustafa. Rûhu'l-beyân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Fikr, ts.
• Cide, Ömer. “2/146 ve 6/20 Ayetlerinin Tebşirat Bağlamında Değerlendirilmesi”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7/13 (Aralık 2017), 138-153. https://doi.org/10.31834/kilissbd.317093.
• Demirbaş, Servet. “Kur’ân-ı Kerîm’de ’Zamîru’ş-Şe’n ve’l-Kıssa’ Üslûbu ve Meâllere Yansıması”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 4/1 (Haziran 2021), 41-60. https://doi.org/10.52637/kiid.892096.
• Demirci, Muhsin. Kur’an Tefsirinde Farklı Yorumlar. 3 Cilt. İstanbul: MÜ. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Derveze, İzzet. et-Tefsîru’l-hadis. çev. Vahdettin İnce. 7 Cilt. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 1. Basım, 2014.
• Ebû Hayyan, Muhammed b. Yusuf b. Ali b. Yusuf b. Hayyan el-Endelusî. el-Bahru'l-muhîṭ fî't-tefsîr. nşr. Adil Ahmed Abdulmevcud. 8 Cilt. Beyrut: yy. 1. Basım, 2001.
• Ebu's-Suʿûd, Muhammed b. Muhammed b. Mustafa. İrşâdu'l-akli's-selîm ilâ mezâyâ'l-kitâbi'l-kerîm. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâʾi't-Turâsi'l-Arabî, 2. Basım, ts.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kuran Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım,1. Basım, 1979.
• Engin, Gürkan. “Mustafa Öztürk'ün Kölelik ve Cariyelik Hakkındaki Görüşlerine Eleştirel Bir Bakış” YouTube. Yayın Tarihi 21 Ocak 2023. 22:12-22:33 https://www.youtube.com/watch?v=u8rR9PJLEc0&t=1342s.
• Ferrâ, Ebû Zekeriya Yahyâ b. Ziyad. Meʿânî'l-Kurʾân. nşr. Aḥmed Yûsuf en-Necâtî. 3 Cilt. Kahire: Dâru'l-Mısriyye, 1. Basım, ts.
• Halil b. Ahmed. Kitâbu’l-ayn. thk. Abdülhamid Hendâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Huvvârî, Hûd b. Muhakkem. Tefsîru kitâbillâhi'l-azîz. Beyrut: Dâru'l-Garbi'l-İslâmî, 1. Basım, 1990.
• İbn Âkil, Abdullah el-Akîlî el-Hamdânî. Şerhu İbn Akîl, nşr. Muhammed Muhyiddîn Abdu’l-Hamîd. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1974.
• İbn Âşur, Muhammed b. Tahir. et-Tahrîr ve't-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru't-Tûnisiyye, 1. Basım, 1984.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Ğâlib b. Abdirrahman b. el-Endelûsî. el-Muharreru'l-vecîz fî tefsîri'l-kitâbi'l-Azîz. nşr. Abdüsselam Abduşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1. Basım, 2001.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed. Tefsîru'l Kurʾâni'l-azîm. nşr. Esad Muhammed Tayyib. 13 Cilt. Riyad; Mektebetu Nizâr, 3. Basım, 1998.
• İbn Kesir, Ebû'l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîru'l-Kur'âni'l-azîm. nşr. Sami b. Muhammed Selâme. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Tayyibe, 2. Basım, 1999.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed. Îcâzu’l-beyân fi’t-terceme ‘ani’l-Kur’an, thk. Muhammed İbrahim. by. yy. 1999.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu'l-Ferec Abdurrahmân b. Ali. Zâdu'l-mesîr fî ilmi't-tefsîr, nşr. Abdurrezzak el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kitâbi'l-Arabî, 1. Basım, 2001.
• İsfehânî, Ebu’l-Kâsım el-Huseyn b. Muhammed. el-Mufredāt fī garîbi’l-Kurʾân, thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1. Basım, ts.
• İzzeddin b. Abdüsselam, Ebû Muhammed. Tefsîru'l-Kur'ân. nşr. Abdullah b. İbrahim. 3 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1996.
• Kâsımî, Muhammmed Cemâleddin. Mehâsînu’t- te’vil. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1997.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-ahkâmi'l-Ḳur'ân. nşr. Ahmed el-Berdûnî-İbrahim İtfeyyiş. 20 Cilt. Kahire: Dâru'l-Kutubi'l-Mısriyye, 2. Basım, 1964.
• Kutup, Seyyid. Fî zilâli’l-Kur’ân. 6 Cilt. Kahire: Dâru’ş-Şukûk, 17. Baskı, 2003.
• Mâturîdî, Ebû Mansur Muhammed b. Muhammed es-Semerkandî. Te’vilâtu’l-Kur’ân. thk. Bekir Topaloğlu, Ahmed Vanlıoğlu vd. 18 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınları, 1. Basım, 2011.
• Mâverdî, Ebû'l-Hasen Ali b. Muhammed. en-Nuket ve'l-uyûn. nşr. Seyyid b. Abdilmaksud b. Abdirrahim. 6 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1999.
• Mekkî, Ebû Muhammed b. Ebî Tâlib. el-Hidâye ilâ bulûği'n-nihâye. nşr. eş-Şâhid el-Bûşîhî. 12 Cilt. by: Mec muʿatu Buhûŝi'l-Kitâb ve's-Sunne, 1. Basım, 2008.
• Mennâ’ el-Kattân, Mebahis fî ulûmi’l-Kur’an. Riyad: Matbaatu’l-Ma’rif, 2000.
• Meşe, Ramazan. “Gaib Zamirin Mercii ve Tespitinin Meallere Yansımaları” Bilimname 30/1 (Nisan 2016), 461-492.
• Mevdûdî, Ebu’l Âlâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. çev. İsmail Bosnalı vd. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Basım, 2012.
• Mukâtil b. Süleyman, Ebû'l-Hasen el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. nşr. Abdullah Mahmut Şehâte. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2002.
• Mustafa Öztürk Arşivi, “Aynı Ayete Müfessirlerin Verdiği Anlamların Tarih Boyunca Çarpıcı Değişimi”, YouTube. Yayın Tarihi 5 Aralık 2015. https://www.youtube.com/watch?v=-c slgH-HU5k.
• Nesefî, Ebû'l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Medâriku't-tenzîl ve hakâîku't-teʾvîl. nşr. Yûsuf Ali Budeyvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kelimi't-Tayyib, 2. Baskı, 1998.
• Özdaş, Haşim. “Lafzî Müteşâbih Âyetlerdeki Anlam Farklılığı”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/13 (Eylül 2020), 215-249.
• Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâŝi'l-Arabî, 1. Basım, 1999.
• Reşid, Rıza. Tefsîru’l-menâr. 12 Cilt. Kahire: Dâru’l-Menâr, 1. Basım, 1947.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm, el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Kurʾân nşr. Ebû Muhammed b. Âşûr. 33 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâŝi'l-Arabî, 1. Basım, 2002.
• Seâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf. el-Cevâhiru'l-hisân fî tefsîri'l-Kur'ân. nşr. Muhammed Ali. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâʾi't-Turâsi'l-Arabî, 1. Basım, 1998.
• Sıddık Han, Muhammed Bahadır b. Hasan b. Ali. Fethu’l-Beyân. nşr. Abdullah b. Selam el-Ensârî. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1. Basım, 1992.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman. ed-Dürru’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 2011.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’an. thh. Mustafa Şeyh. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2010.
• Suyûtî, el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’an. thh. Mustafa Şeyh. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2010.
• Sümertaş, Burhan, “Gâib Zamirinin Mercii Sorununa Müfessirlerin Yaklaşımları: Bakara 146. Ayet Örneği” Turkish Studies 9/2 (2014), 1389-1398. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6088.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fethu'l-kadîr. 6 Cilt. Dımeşk: Dâru İbn Kesir, 1. Basım, 1993.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. es-Sirâcu'l-munîr fî'l-İâneti alâ maʿrifeti baʿdi meʿânî kelâmi rabbinâ'l-hakîmi'l-habîr. 4 Cilt. Kahire: Matbaatu Bûlâḳ, 1968.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu'l-beyân ʿan teʾvîli âyi'l-Kurʾân. nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 25 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1. Basım, 2001.
• Tiyek, Fatih. “Kur’an’da Zamirin Merciini Tespitte Bağlamsal Sorun”. Bilimname. 27/2 (Aralık 2014), 141-157.
• Tiyek, Fatih. Anlama Etkisi Bakımından Kur’an Zamirleri. Ankara: Ankara Okulu, 1. Basım, 2022.
• Vâhidî, Ebû'l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed b. Ali en-Nîsâbûrî. Esbâbu'n-nuzûl, nşr. Mâhir Yâsîn. Beyrut: Dâru'l-Meymân, 1. Basım, 2005.
• Vâhidî, Ebû'l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed b. Alî. el-Vecîz fî tefsîri'l-kitâbi'l-azîz. nşr. Safvân Adnan Dâvûdî. Dımeşk: Dâru'l-Kalem, 1994.
• Yüksek, Muhammed İsa. Kur’an’ın Anlaşılmasında Bağlam Bilgisi. İstanbul: MÜ İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2018.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhim, Meʿâni'l-Kur'ân ve i’râbuhu. nşr. Abdulcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemu'l-Kutub, 1. Basım, 1988.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmut b. Ömer el-Harizmî, el-Keşşâf ‘an hakâ’ikı gavâmidi’t-tenzîl ve uy’uni’l-ekâvil fî vucûhi’t-te’vîl. -tahkikli metin ve çeviri- çev. Murat Sülün. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2016.