Ziya Gökalp ile Satı Bey’in Eğitim Anlayışlarının Karşılaştırılması

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 2, 1613 - 1641, 30.09.2025

Mehmet Göle , Yusuf Bahri Gündoğdu

https://doi.org/10.33415/daad.1703808

Öz

Bir kriz ve buhran dönemi olan II. Meşrutiyet devrinde, pek çok mütefekkir buhrandan çıkışın en kestirme yolunun eğitimden geçtiğini düşünmüşlerdir. Ziya Gökalp ve Satı Bey de böyle düşünen ve etkili görevlerde bulunan önemli mütefekkirlerdir. Bu iki mütefekkir, dönemin eğitim problemlerinin anlaşılması ve bugüne ışık tutması açısından araştırmanın özneleri olarak seçilmiş; çalışmanın amacı ise “Ziya Gökalp ile Satı Bey’in Eğitim Anlayışlarının Karşılaştırılması” olarak belirlenmiştir. Bu amaç doğrultusunda iki eğitimci-mütefekkirin “Eğitim görüşleri nedir? Bu görüşlerin fikrî arka planı nedir? İnsan ve toplum idealleri nasıldır?” soruları irdelenmiş ve çalışma nitel bir araştırma olarak planlanmıştır. Nitel araştırma desenlerinden “durum araştırması” uygulanmış, konuya ait bütün veriler yazılı kaynaklarda bulunduğu için bu dokümanlar üzerinde içerik analizi yapılmıştır. Bulgulara göre Gökalp “millî eğitim” kavramı ile eğitime “kültür”ü aktarma görevini verirken, Satı Bey “pedagojik eğitim” ile eğitime bireyin yeteneklerini en üst düzeye çıkarma vazifesi yüklemektedir. Din ve ahlâk eğitiminin merkezine Gökalp kalbi ve duyguları; Satı Bey ise akıl ile eşitlediği vicdanı yerleştirmektedir. Genel olarak bakıldığında, Gökalp’in idealist, Satı Bey’in ise realist bir eğitim anlayışını benimsediği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Eğitim , Kültür , Mektep , Osmanlı , II. Meşrutiyet

Comparison of the Education Approaches of Ziya Gökalp and Satı Bey

Öz

During the Second Constitutional Era, which was a period of crisis and depression, many thinkers thought that getting out of the crisis was possible with education. Ziya Gökalp and Satı Bey are also important thinkers who thought like this and held influential positions. Therefore, the purpose of this qualitative research was determined as “Comparison of the Education Perceptions of Ziya Gökalp and Satı Bey”; the questions “What are their educational views? What is the intellectual background of these views? What are the ideals of humanity and society?” were sought. A "situation research", one of the qualitative research designs, was applied, and since all the data related to the subject were found in written sources, content analysis was conducted on these documents. According to the findings, Gökalp assigns the duty of transferring “culture” to education with the concept of “national education”, while Satı Bey assigns the duty of maximizing the individual’s abilities with “pedagogical education”. Gökalp places the heart and emotions at the center of religious and moral education; Satı Bey places the conscience, which he equates with reason.

Anahtar Kelimeler

Education , Culture , School , Ottoman , II. Constitutional Monarchy

Kaynakça

• Acar, Şehbâl Deryâ. Eğitim Tarihimizde Bir Üstâd: Satı Bey’i Tanımak. İstanbul: AK, Akademik Kitaplar, 1. baskı., 2009.
• Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi. Pegem Akademi Yayıncılık, 2019.
• Berg, Bruce L. - Lune, Howard. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. çev. Asım Arı. Konya: Eğitim Kitabevi, 2019.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. ed. Ahmet Kuayaş. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2023.
• Binbaşıoğlu, Cavit. Başlangıçtan Günümüze Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Anı Yayınları, 2014.
• Ergin, Osman Nuri. Türk Maarif Tarihi (3 cilt takım). İstanbul: Eser Neşriyat, 1977.
• Ergün, Mustafa. “Emrullah Efendi hayatı-görüşleri-çalışmaları”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 30/1-2 (1982), 7-35.
• Erişirgil, Mehmet Emin. Bir Fikir Adamının Romanı: Ziya Gökalp. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1984.
• Gökalp, Ziya. İslam mecmuası yazıları ve muallim mecmuası yazıları. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2019.
• Gökalp, Ziya. Küçük Mecmua Yazıları. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2018.
• Gökalp, Ziya. Milli Tetebbular. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2016.
• Gökalp, Ziya. Terbiyenin sosyal kültürel temelleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1973.
• Gökalp, Ziya. Türkçülüğün esasları. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2019.
• Gökalp, Ziya. Türkleşmek İslamlaşmak Muasırlaşmak. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2019.
• Gökalp, Ziya. Yeni mecmua yazıları. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2018.
• Günaltay, Mehmed Şemseddin. Bunalım Çağından İslamın Aydınlığına / Zulmetten Nura. ed. Osman Kazancı - Ahmet Lütfi Kazancı. İstanbul: Marifet Yayınları, 1998.
• Gündüz, Mustafa. Osmanlı Eğitim Mirası. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2015.
• Güven, İsmail. Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2018.
• Işıkdoğan, Davut. “Ziya Gökalp’in Din ve Dini Terbiye Anlayışı”. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 29 (2022), 380-398.
• Meclis-i Mebusan. “Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi 27 Kanunuevvel 1326”. TBMM, 1326. Devre1 Cilt 2 İçtima Senesi 3 23. İnikad. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MECMEB/mmbd01ic03c002/mmbd01ic03c002ink023.pdf
• Parla, Taha. Ziya Gökalp Kemalizm ve Türkiye’de Korporatizm. İstanbul: İletişim Yayınları, 1989.
• Satı Bey. “Maşerî vicdan etrafında-2”. Muallim 8 (1333), 231-239.
• Satı Bey, Mustafa. Eğitim ve toplumsal sorunlar üzerine konferanslar. çev. Osman Kafadar - Faruk Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
• Satı Bey, Mustafa. “Etnografya”. Mülkiye Mecmuası 1/2 (1324), 31-35.
• Satı Bey, Mustafa. “Ezbercilik”. Tedrisat-ı İbtidâîye Mecmuası 12 (1327), 213-217.
• Satı Bey, Mustafa. Fenn-i Terbiye. çev. Mustafa Gündüz. Ankara: Otorite Yayınları, 2012.
• Satı Bey, Mustafa. “Irk ve terbiye”. Tedrisat-ı İbtidâîye Mecmuası 17 (1327), 161-167.
• Satı Bey, Mustafa. “İlmî kıraatler”. Tedrisat-ı İbtidâîye Mecmuası 8 (1326), 55-58.
• Satı Bey, Mustafa. “Medeniyet-i İslamiye”. Tedrisat-ı İbtidâîye Mecmuası 10 (1326), 185-189.
• Satı Bey, Mustafa. “Mektepler ve Ahvâl-i İctimâiyye”. Tedrisat-ı İbtidâîye Mecmuası 7 (1326), 1-10.
• Satı Bey, Mustafa. “Mekteplerde teâvün ve tasarruf sandıkları”. Tedrisat-ı İbtidâîye Mecmuası 10 (1326), 349- 358.
• Satı Bey, Mustafa. Mustafa Satı Bey ve Eğitime Dair Layihaları (Osmanlıca-Türkçe) (Çev. Uğur Ünal ve Togay Seçkin Birbudak). Murat Kitap ve Yayınevi, 2010.
• Satı Bey, Mustafa. “Tarih ve hikemiyât-ı ulum-3”. Envar-ı Ulum 3 (1326), 34-42.
• Satı Bey, Mustafa. “Terbiye ve Milliyet”. Muallim 1 (1332), 102-107.
• Satı Bey, Mustafa. “Tuba ağacı hakkında”. Muallim 13 (1333), 386-388.
• Satı Bey, Mustafa. “Tuba ağacı nazariyesi”. Muallim 12 (1333), 359-366.
• Satı Bey, Mustafa. “Usûl-i takrir ve usûl-i tekşif”. Tedrisat-ı İbtidâîye Mecmuası 8 (1326), 59-69.
• Satı Bey, Mustafa. Ümit ve Azim (Çev. Uğur Boran ve Ekrem Sakar). Büyüyenay Yayınları, 2021.
• Satı Bey, Mustafa. Vatan Fikri ve Terbiyesi. çev. Abdulkadir Akgül. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2018.
• Spencer, Herbert. Zihin, Ahlak ve Beden Eğitimi. çev. Mehmet Münir Ertegün. Pegem Akademi Yayıncılık, 2013.
• Tansel, Fevziye Abdullah. Limni ve Malta Mektupları Ziya Gökalp Külliyatı-II. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1989.
• Tezcan, Mahmut. Eğitim Sosyolojisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, 1985. Türkdoğan, Orhan. Ziya Gökalp Sosyolojisinin Temel İlkeleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
• Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.