NÜBÜVVETİN İSPATI BAĞLAMINDA ZEMAHŞERÎ’NİN MU´CİZEYE BAKIŞI

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 2, 167 - 184, 27.09.2018

Hasan Türkmen

Öz

Allah’ın âlem üzerinde mutlak kudretine ve onunla sürekli ilişki içinde olduğuna inanan teistler açısından nübüvvet ve ona bağlı olarak ele alınan mu´cize, nübüvvet algısının merkezinde önemli bir yer işgal etmektedir. Nitekim peygamberlerin Allah tarafından gönderildiğinin ispatı hususunda onlara indirilen vahiyle yetinilmemiş, bunun teyiti için mu´cizelere başvurulma ihtiyacı hissedilmiştir. Bu bağlamda beşer kudretinin üstünde ve tabiat kanunlarına aykırı olarak gerçekleştiği düşünülen bu olgu, nübüvvetin esas alameti ve delili sayılmıştır. Üstelik onun, peygamberlerin bilinmesini ve onlara uyulmasını sağlayan yegâne unsur olduğu üzerinde durulmuştur. Bu çalışmada, Harezm bölgesinde yetişen önemli Mutezilî âlimlerden biri olan Ebu’l-Kâsım ez-Zemahşerî’nin (v. 538/1143), bir taraftan Allah’ın ilmi, iradesi ve kudretiyle diğer taraftan tabiat kanunlarıyla ilişkilendirilen mu´cizeyi nasıl temellendirdiği irdelenmiştir. Daha açık bir deyişle onun, mu´cizeyi, nübüvvet davasının doğruluğuna kendi içinde ya da dışında bir delil olarak mı gördüğü sorununa değinilmiştir. Ayrıca Zemahşerî’nin, Hz. Peygamber’in en somut mu´cizesi kabul edilen Kur’ân’ın i´câzının hangi yönler bakımından ortaya çıktığına yönelik görüşlerine de yer verilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Zemahşerî, Nübüvvet, Mu´cize, İ´câzu’l-Kur’ân, Tabiat Kanunları

Kaynakça

• el-Cevherî, İsmâ´îl b. Hammâd, es-Sıhah Tâcu’l-Luga ve Sıhahu’l-Arabiyye, tahk.: Ahmed Abdülgafûr Attâr, Kahire 1376/1956.
• Ebû Zeyd, Nasr Hâmid, İlahi Hitabın Tabiatı, çev.: Mehmet Emin Maşalı, Kitâbiyât, 2. Baskı, Ankara 2006.
• Evkuran, Mehmet, Ahlâk Hakikat ve Kimlik-İslam Kelâmında Ahlâk Problemi, Araştırma Yayın-ları, Ankara 2013.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem el-Ensârî, Lisânu’l-Arab, Dâru Sadr, Beyrut 1374/1955.
• Kâdî Abdulcebbâr, Ebü’l-Hasen el-Hemedânî, el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl, tahk.: Muhammed Hadar Nebha, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, c. XV, Beyrut 1433/2012.
• --------, Şerhu Usûli’l-Hamse, tahk.: Abdülkerîm Osman, Mektebetü’l-Vehbe, 2. Baskı, Kahire 1408/1988.
• ---------, Muhtasar fî Usûli’d-Dîn, çev.: Hulusi Arslan, Endülüs Yayınları, İstanbul 2017.
• Karadeniz, Osman, İlim ve Din Açısından Mu´cize, Marifet Yayınları, İstanbul 1999.
• Kazanç, Fethi Kerim, Kadı Abdülcebbâr’da Nedensellik Kuramı, Araştırma Yayınları, Ankara 2014.
• Maraz, Hüseyin, ‘‘Mucizenin Teolojik Açıdan Delil Oluşu ve İlahî Yasalarla İlişkisi’’, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Malatya 2017, c. VIII, sayı: 2, ss. 292-317.
• el-Mes´ûdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Huseynî, Mürûci’z-Zeheb ve Me´adinü’l-Cevher, thk.: Muham-med Muhyiddîn Abdülhâmid, Matba´tü’s-Sa´de, Kahire 1964.
• en-Nesefî, Ebu’l-Mu´în Meymûn b. Muhammed, Tabsıratu’l-Edille fî Usûli’d-Din,tahk.: tahk.: Hüseyin Atay, Şaban Ali Düzgün, DİB Yayınları, Ankara 2003.
• Ünverdi, Veysi, ‘‘Mu´tezile’de Peygamberlerin İsmeti’’, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergi-si, Samsun 2017, c. XV, sayı: 1, ss. 71-111. Yar, Erkan, ‘‘Mucizenin İmkansızlığı’’ Nübüvvet ve Medeniyet –İslam Düşüncesinde Nübüvvet Algıları ve Medeniyet Tasavvurları, ed.: Abdulhamit Sinanoğlu-Recep Ardoğan, Kitap Dünyası Yayınları, İstanbul 2017, ss. 300-316.
• Yavuz, Yusuf Şevki Yavuz, ‘‘İ´câzü’l-Kur’ân’’, DİA, c. XXI, İstanbul 2000, ss. 403-406.
• Yerkazan, Hasan,’’Zemahşerî’nin Hadîsleri Te’vil Metodu’’, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Samsun 2017, c. XVII, sayı: 2, ss. 43-74.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer, Kitâbu’l-Minhâc fî Usûli’d-Dîn, nşr.: Sabine Schmidtke, Dâru’l-Arabiyyetü’l-Ulûm, 1. Baskı, Beyrut 1428/2007.
• --------, Esâsu’l-Belâğa, Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, Kahire 1923.
• --------, el-Keşşâf an Hakâiki Gavâmidi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl, tahk.: Muhammed Abdüsselâm Şâhîn, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 5. Baskı, Beyrut 2009.