The Possibility and Functionality of The Discourse on The Peak / Void Sufistic Experiences

Yıl 2014, Cilt: 14 Sayı: 1, 85 - 122, 10.11.2014

M. Mustafa Çakmaklıoğlu

Öz

In this essay, we tried to deal with on the problem of the possibility and functionality of expressing the peak/unitive-experiences. It is a fact that there are different kinds of mystical experiences that is analized many times by scholars. Especially many things about the zero or peak-mystic experiences has been written over many years. But as well as such nihilistic experinences, some most beautiful, blissful, positive and profound experiences also are quite remarkable. There are also quite important descriptions about the such vision-type experiences in sufi literature. Here the languages of this experiences are theophanical rather than theological. Although, detailed descriptions about such vision-type experiences are available in sufism and in mysticism arised from any other cultures and religions, the unitive experiences are universally acknowledged as ineffable. Most of the mystical literature which was written especially by analysts of mysticism focus on the such unitive experiences. The ways and means for expressing a sufistic experience differs according to the nature and extraordinariness of the experience, the personality and circumstances of the Sufis. The expression forms of the unitive experiences are paradoxical, symbolic and in the form of ecstatic ejaculations (shath) in general. Sufi discourse, with all different forms of its, would actually fail to directly and completely express the experience itself. Although this discourse can not replace the experience directly, while expressing all these spiritual experiences, on the one hand it is created an impression about it in human mind and on the other hand, attention is drawn to that which is bound to remain “inexpressible” for ever.

Anahtar Kelimeler

expression, ineffability, unitive experiences, vision-type experiences, Paradoxical language

Yoğun Tasavvufî Tecrübelere İlişkin Söylemin İmkânı ve İşlevselliği

Öz

Bu makalede, yoğun/vahdete dair tecrübelerin ifade edilme imkânı ve işlevi problemini ele almaya çalıştık. Araştırmacılar tarafından birçok kez tahlil edilen farklı türde mistik deneyimlerin olduğu bir gerçektir. Özellikle zirve ya da yoğun mistik tecrübeler hakkında uzun yıllar boyunca pek çok şey yazılmıştır. Ancak yokluk ve hiçlik duygusu veren bu tür tecrübelerin yanı sıra, mutlak güzelliğe ilişkin huzur ve zevk veren, pozitif derin tecrübeler de hayli dikkat çekicidir. Tasavvufi literatürde, bu gibi müşahedeye dayalı tecrübeler hakkında da oldukça önemli tasvirler vardır. Bu tür tecrübelere ilişkin dil, teolojik olmaktan çok görünür surette tecelliye (theophany) dayalıdır. Her ne kadar, tasavvufta ve diğer kültür ve dinlerden hemen her mistik gelenekte müşahedeye dayalı tecrübeler hakkında detaylı tasvirler mevcut bulunsa da vahdete ilişkin yoğun tecrübeler evrensel olarak ifade edilemez görülürler. Özellikle mistisizm üzerine uzmanlaşanlar tarafından yazılan mistik literatürün çoğu bu tür yoğun tecrübeler üzerine odaklanırlar. Tasavvufî bir tecrübeyi ifade etmedeki yol ve yöntemler, tecrübenin doğası ve olağanüstülüğü ile sufinin kişiliği ve haline göre değişir. Vahdete ilişkin tecrübelerin ifade formları genellikle sembolik, paradoksal ve şathiyâne, yani vecd halinde bir haykırış şeklindedir. Bütün farklı formlarıyla tasavvufî söylem aslında, bizzat tecrübenin kendisini doğrudan ve bütünüyle ifade etmede yetersizdir. Her ne kadar bu tarz bir söylem doğrudan tecrübenin yerini almasa da, bütün bu ruhani tecrübeler ifade edilirken, bir taraftan insan zihninde onun hakkında bir izlenim oluşturulur ve diğer taraftan da zorunlu olarak mütemadiyen “ifade edilemez” olarak kalana dikkat çekilir.

Anahtar Kelimeler

İfade etme, ifade edilemezlik, vahdet tecrübeleri, müşahedeye dayalı tecrübeler, paradoksal dil

Kaynakça

• Adonis, Sufizm ve Sürrealizm, çev. Nurullah Koltaş, (İnsan Yay.), İstanbul 2012.
• Addas, Claude, İbn Arabî: Kibrit-i Ahmer’in Peşinde, çev., Atila Ataman, (Gelenek Yay.), İstanbul 2003.
• Afîfî, Ebu’l-Alâ, Tasavvuf, çev: Ekrem Demirli-Abdullah Kartal, İslamda Mânevî Hayat, (İz Yay.), İstanbul 1996.
• Aksan, Doğan, Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim, (TDK. Yay.), Ankara 2000.
• __________, Anlam Bilimi ve Türk Anlambilimi (Ana Çizgileriyle), Ankara 1978.
• __________, Türkçenin Sözvarlığı, (Engin Yay.), Ankara 1996.
• Alston, William P. “Literal and Nonliteral in Reports of Mystical Experience”, Mysticism and Language, ed. Steven T. Katz, Oxford University Press, New York 1992.
• Aşkar, Mustafa, Tasavvuf Tarihi Literatürü, (İz Yay.), İstanbul 2006.
• Ateş, Süleyman, Cüneyd-i Bağdâdi, (Sönmez Neşriyat), İstanbul 1969.
• Avde, Emin Yusuf, Tecelliyâtü’ş-Şi’ri’s-Sûfî, Kırâetün fi’l-Ahvâl ve’l-Makâmât, (elMüessesetü’l-Arabiyye), Beyrut 2001.
• Azzâm, Muhammed Mustafa, el-Mustalahu’s-Sûfî Beyne’t-Tecrübe ve’t-Te’vîl, Rabat 2000.
• Bedevî, Abdurrahman, Şatahâtu’s-Sûfiyye, (Vekâletü’l-Matbûa), Kuveyt 1978.
• Bergson, Henri-Louis, Ahlak İle Dinin İki Kaynağı, çev. Mehmet Karasan, (MEB: Yay.), Ankara 1949.
• Buman, Waltraud, “Dil Felsefesi”, Günümüz Felsefe Disiplinleri, derleyen ve çeviren: Doğan Özlem, (İnkılâp Kitabevi), İstanbul 1997. el-Câbiri, Muhammed Abid, Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı, çev. Burhan KöroğluHasan Hacak-Ekrem Demirli, (Kitabevi Yay.), İstanbul 1999.
• Cevdet, Naci Hüseyin, el-Ma’rifetü’s-Sûfiyye, Dirâsetün Felsefiyyetün fî Müşkilati’l-Ma’rife, (Dârü’l-Cîl), Beyrut 1992.
• Chittick, William C., Tasavvuf, Kısa Bir Giriş, çev. Turan Koç, (İz Yay.), İstanbul, 2003.
• Çakmaklıoğlu, M. Mustafa, İbn Arabî’de Marifetin İfadesi, (İnsan Yay), İstanbul 2011.
• __________, “Klasiklerimiz/et-Tedbîrâtü’l-İlâhiyye fî Islâhı Memleketi’l-İnsâniyye”, Tasavvuf, yıl: 7, sayı: 17, temmuz-aralık 2006.
• __________, “Hâce Muhammed Lütfî’nin (Alvarlı Efe) Şiirlerinde Cemâl Müşahedesinin Yansımaları”, Gazi Osman Paşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, c. 8, sayı: 1, Tokat 2013.
• __________, “Hallâc’ın “Ene’l-Hakk” Sözü Bağlamında Mevlânâ’nın Şatahat Yorumu”, Tasavvuf, yıl: 6, sayı: 15, Ankara 2005.
• Dâye, Necmüddin, Mirsâdü’l-İbâd, Sûfîlerin Seyri, çev. Hakkı Uygur, (İlk Harf Yay.), İstanbul 2013.
• De Saussure, Ferdinand, Genel Dilbilim Dersleri, çev. Berke Vardar, (Multilingual Yay.), İstanbul 1998.
• Durand, Gilbert, Sembolik İmgelem, çev. Ayşe Meral, (İnsan YAY.), İstanbul 1998.
• Ebuzeyd, Nasr Hamid, Felsefetü’t-Te’vîl: Dirâsetün fî Te’vîli’l-Kur’ân inde Muhyiddin İbn Arabî, III. Baskı, (Darü’t-Tenvîr), Beyrut 1993.
• Emile, Boutroux, Tabiat Kanunlarının Zorunsuzluğu Hakkında, çev. Hilmi Ziya Ülken, (MEB. Yay.), Ankara 1947.
• Emre, M. Efdal, Niyâzî-i Mısrî Dîvânı ve Şerhi, (Gelenek Yay.), İstanbul 2012.
• Ernst, Carl W., Ruzbihan Baqlî, Mysticism and Rhetoric of Sainthood in Persian Sufism, (Curzon Press), Surrey 1996.
• Gale, Richard M. “Mysticism and Philosophy”, Contemporary Philosophy of Religion, Ed., Steven M. Cahn-David Shatz, (Oxford University Press), Oxford 1982.
• Göktürk, Akşit, Sözün Ötesi, Yazılar, (İnkılap Kitabevi), İstanbul 1989.
• Hakim, Suad, el-Mu’cemu’s-Sûfî, (Daru’n-Nedra), Beyrut 1981.
• __________, İbn Arabi ve Müvellidü Lügati Cedide, (Camiatü’d-Dirasât ve’n-Neşr), 1. Baskı, Beyrut 1991.
• Hallâc, Hüseyin b. Mansûr, Ahbâru Hallâc, ed. Louis Massignon, (Librairie Philosophique), Paris 1957.
• Hanefî, Hasan, Mine’l-Fenâ ile’l-Bekâ, Muhâveletün li İâdeti Binâi Ulûmi’t-Tasavvuf, I-II, (Dârü’l-Medâri’l-İslâmî), Bingazi 2009.
• Hollenback, Jess Byron, Mysticism, Experience, Response and Empowerment, (State University Press), Pennsylvania 1996.
• Hucvirî, Ali b. Osman Cüllâbî, Keşfu’l-Mahcûb, Hakikat Bilgisi, haz. Süleyman Uludağ, (Dergah Yay.), İstanbul 1996.
• Huxley, Aldous, Algı Kalıpları, çev. Mehmet Fehmi İmre, (İmge Yay.), Ankara 2003.
• Hüdâyî, Azîz Mahmûd, Vâkıât (I. cild), thk. Mustafa Bahadıroğlu, UÜSBE, (Basılmamış Doktora tezi), Bursa 2003.
• Izutsu, Toshihiko, “Aynü’l-Kudât Hemedânî’nin Düşüncesinde ‘Mistisizm’ Ve ‘ÇokAnlamlılık’ Dilsel Problemi”, İslam Mistik Düşüncesi Üzerine Makaleler, çev. Ramazan Ertürk, (Anka Yay.), İstanbul 2001.
• İbn Arabî, Muhyiddin, Meşâhidü Esrâri’l-Kudsiyye, Süleymâniye Ktp., Es’ad Efendi No: 36 __________, el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, hz. Ahmed Şemseddin, (Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye), Beyrut 1999.
• __________, el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, thk.: Osman Yahya-İbrahim Medkur, (el-Hey’etü’lMısrıyye), I-XIV, Kahire 1985.
• __________, Kitâbü’l-Mesail, Resâil içinde, thk.: Muhammed İzzet, (Mektebetü’tTevfikiyye), Kahire, tarihsiz. __________, et-Tedbîrâtü’l-İlahiyye, nşr. H. S. Nyberg, Kleinere Schriften Des Ibn Al-‘Arabî içinde, (E. J. Brill), Leiden 1919.
• __________, Zehairu’l-Â’lâk Şerhu Tercümâni’l-Eşvâk, hz. Halil İmran Mansur, (Dârü’lKütübi’l-İlmiyye), Beyrut 2000.
• James, William, The Varieties of Religious Experience, A Study in Human Nature (The Modern Library), New York 1929.
• Katz, Steven T. “Mystical Speech and Mystical Meaning”, Mysticism and Language, ed. Steven T. Katz, Oxford University Press, New York 1992.
• Kayaalp, İsâ, İletişim ve Dil, (TDV. Yay.), Ankara 1998. el-Kayserî, Dâvûd, Aşk Şarabı ve Hayat, Kasîde-i Hamriyye Şerhi, trc. Turan KoçMehmet Çetinkaya, (İnsan Yay.), İstanbul 2011.
• Kelâbâzî, Muhammed b. İshak Buhari, et-Ta’arruf li Mezheb-i Ehli’t-Tasavvuf, h: Mahmud Emin en-Nevâvî, (Mektebetü Külliyyâti’l-Ezheriyye), Kahire 1980.
• Kılıç, Mahmut Erol, Şeyh-i Ekber, İbn Arabî Düşüncesine Giriş, (Sufi Yay), İstanbul 2009.
• __________, Sûfî ve Şiir, Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası, (İnsan Yay.), İstanbul 2004.
• Kılıç, Sadık, “Kabe’deki Sembolizm Üzerine Bir Deneme”, İslam’da Sembolik Dil, (İnsan Yay.), İstanbul 1995.
• __________, Kur’an Sembolizmi, (Kılıç Yay.), Ankara 1991.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdulkerim b Hevâzin, er-Risaletü’l-Kuşeyriyye, h. Halil Mansur, (Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye) Beyrut 2001.
• Mahmud, Zeki Necib, “Tarikatü’r-Remz inde İbn Arabi fi Dîvanı ‘Tercümâni’l-Eşvâk’”, Kıyem mine’t-Türas içinde, (Darü’ş-Şürûk), Kahire 2000.
• Massignon, Louis, Essay on the Origins of the Technical Language of Islamic Mysticism, çev. Benjamin Clark, (University of Notre Dame Press), İndiana 1997.
• Matılal, Bımal Krıshna “Mysticism and Ineffability: Some Issues of Logic and Language”, Mysticism and Language, ed. Steven T. Katz, Oxford University Press, New York 19 Mevlâna, Celâleddin-i Rûmî, Fîhi Mâ Fîh, çev., Ahmed Avni Konuk, haz., Selçuk Eraydın, (İz Yay.), İstanbul 2003.
• __________, Dîvân-ı Kebîr, hz. Abdulbaki Gölpınarlı, (Kültür Bakanlığı Yay.), Ankara 2000.
• Myers, Gerald E., William James, His Life and Thought, (Yale University Press) London 19 Nasr, Seyyid Hüseyin, “Sufîlikte Şiirden Hikâyeye”, Tasavvufî Makaleler, çev. Sâdık Kılıç, (İnsan Yay.), İstanbul 2002. en-Nifferi, Muhammed b. Abdulcebbar b. Huseyin, Kitâbu’l-Mevâkıf, (Kitâbu’l-Muhâtabât ile birlikte) thk. Arthur J. Arbery, (Dârü’l-Kütübi’l-Mısrıyye), Kahire 1934.
• Nicholson, Reynold A., Fi’t-Tasavvufî’l-İslami, çev: Ebu’l-Alâ Afifi, İskenderiye 1946.
• __________, The Mystics of Islam, (Schocken Books), New York 1975.
• Palmer, Frank Robert, Semantik, Yeni Bir Anlambilim Projesi, çev. Ramazan Ertürk, (Kitâbiyât Yay.), Ankara 2001.
• Paper, Jordan, The Mystic Experience, A Descriptive and Comparative Analysis, (State University of New York Press), Albany, NY 2004.
• Ruzbihan Baqlî, The Unveiling Secrets, Diary of A Sufi Master, trans. Carl W. Ernst, (Parvardigar Press), Chapel Hill, 1997.
• Schimmel, Annemarie, Tanrı’nın Yeryüzündeki İşaretleri, çev. Ekrem Demirli, (Kabalcı Yay.), İstanbul 2004.
• __________, İslamın Mistik Boyutları, çev. Ergun Kocabıyık, (Kabalcı Yay.), İstanbul 19 Sells, Michael A., Mystical Languages of Unsayings, (The University of Chicago Press), Chicago, 1994.
• Serrâc, Ebu Nasr et-Tûsî, el-Luma’, thk. Abdulhalim Mahmud, (Mektebetü’s-Sekâfetü’dDîniyye), Kahire 2002.
• Stace, Walter T., Mistisizm ve Felsefe, çev., Abdullatif Tüzer (İnsan Yay.), İstanbul 2004.
• Sühreverdî, Ebu Hafs Ömer, Avârifu’l-Meârif, thk. Semîr Şems, (Dâru’s-Sâdır), Beyrut 20 Şebüsteri, Mahmud, Gülşen-i Râz, çev: Abdulbaki Gölpınarlı, (MEB. Yay.), İstanbul 1972. Tilimsânî, Afîfüddîn, Şerhu Mevâkifi’n-Nifferî, thk. Cemal Merzûkî, (Hey’etü’l-Mısriyye), Kahire 2000.
• Türer, Osman, Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi, (Ataç Yay.), İstanbul 2011.
• Uluç, Tahir, İbn Arabi’de Sembolizm, (İnsan Yay.), İstanbul 2009.
• Uludağ, Süleyman, İslam Düşüncesinin Yapısı, (Dergah Yay.), İstanbul 1985.
• Uygur, Nermi, Dilin Gücü, Denemeler, (Kabalcı Yay.), İstanbul 1994.
• Weil, Simon, “Okuma Kuramı Üzerine Bir Deneme” çev. S. Öncü, Felsefe Tartışmaları II. Kitap, İstanbul 1992.
• White, John, Aydınlanma Nedir ?, ed. John White, çev. Cengiz Erengil, (Ayna Yay.), İstanbul 2002.
• Wilcox, Lynn, Sufism ve Psikoloji, çev. Orhan Düz, (İnsan Yay.), İstanbul 2003.
• Yusuf, Sami Yusuf, Mukaddimetün Li’n-Nifferî, Dirâsetün fî Fikri ve Tasavvufi Muhammed b. Abdu’l-Cebbâr en-Nifferî, (Dâru’l-Yenâbî’), Şam 1997.
• Zerrûk, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed, Kavâidü’t-Tasavvuf, tsh. Muhammed Zehrâ en-Neccâr, (Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye), Kahire 1968. 