The Term Of Had/Definition In Arabic Linguistic Thinking And Ar-Rummani’s “Al-Hudud”

Yıl 2005, Cilt: 5 Sayı: 3, 53 - 69, 01.06.2005

Mehmet Şirin Çıkar

Öz

ar-Rummâni occupies a very important place in Arabic grammar works. He was closely interested in Greek logic, and wanted to apply what he had learnt to the other religious sciences, notably to the linguistics works. So, he was blamed. “al-Hudud” is one of his books that shows us his interest in logic. He emphasized that some terms which were used in grammar needed to be defined and so he decided to define some of them. So, in terms of both its content and method, the book is the first among the Arabic grammar works.

Anahtar Kelimeler

ar-Rummani, language, grammer, had/definition

Arap Dilbilim Çalışmalarında “Had/Tanım” Terimi Ve Er-Rummânî’nin “El-Hudud” Adlı Eseri

Öz

Ebu’l-Hasen Ali b. İsa er-Rummânî Arap dili çalışmalarında önemli bir yer tutmaktadır. Mu’tezili bir kelamcı olan er-Rummânî, mantık ilmiyle yakından ilgilenmiş, bu ilimden elde ettiği birikimi uğraştığı diğer dini ilimlere uygulamak istemiş ve bu yüzden yerilmiştir. er-Rummânî’nin bu özelliğini en fazla öne çıkaran eserlerinden birisi de el-Hudud adlı eseridir. Nahiv ilminde kullanılan bazı terimlerin tanımlanmaya ihtiyaç duyduğunu belirtmiş ve bu ihtiyacı gidermeye çalışmıştır. Eser, Arap dil çalışmalarında, gerek içerik ve gerekse metot bakımından bir ilktir.

Anahtar Kelimeler

er-Rummânî, dil, nahiv, had/hudud

Kaynakça

• Akarsu, Felsefe Terimleri Sözlüğü, İnkılap Kitabevi, Bedia, İstanbul 1988, 4. Baskı.
• Aristotales, İkinci Analitikler, çev. H. R. Atademir, MEB Yay. İstanbul 1989.1
• Çelebi, Katib, Keşfu’z-zunûn, tah. Ş. Yaltkaya, R. Bilge, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1971.
• Ebu’l-Bekâ, el-Kulliyât, tahk.: A. Derviş, M. el-Mısri, Müessesetu’r- Risale, Beyrut 1993, 2. Baskı.
• ed-Dumeyri, Ramazan Ahmed, Şerhu Kitabi Sibeveyh li Ebi’ Hasen er- Rummânî, Matba’atu’s-Sa’ade, Kahire 1988.
• el-‘Umri, Ahmed Cemal, Mefhumu’l-i’cazi’l-Kur’an hatta’l-karni’s-sadis el-hicrî, Daru’l-Me’arif, Kahire 1982. el-Bacî, Ebu’l-Velid Süleyman b. Halef, Kitabu’l-hudud fi’l- usûl, tah.: Nezih Hammad, Müessesetu’z-Ze’bî, Beyrut 1983. el-Curcani,
• eş-Şerif Ali b. Muhammed, et-Ta’rifat, Daru’s- Surur, Beyrut, ts.
• el-Cuveynî, el-Kifaye fi’l-Cedel, tah.: F. H. Mahmud, İsa el-Babi el- Halebi Matbaası, Kahire 1979.
• el-Enbari, Ebu’l-Berekat, Nuzhetu’l-elibbâ fi tabakâti’l-udebâ, tah.: M. Ebu’l-Fadl İbrahim, el-Mektebetu’l-‘Asriyye, Beyrut 2003. el-Fâkihî, Cemaluddin Abdullah, Şerhu’l-hududu’n-nahviyye, tah.: M. T. el-İbrahim, Daru’n-Nefais, Beyrut 1996.
• el-Fârabî, Ebu Nasr, el-Elfazu’l-musta’mele fi’l-mantık, tah.: Muhsin Mehdi, Daru’l-Maşrık, Beyrut 1968.
• el-Ferrâ, Ebu Zekeriya Yahya b. Ziyad, Me’ani’l-Kur’an, Alemu’l- Kutub, Beyrut 1983., 3. Baskı.
• el-Firuzabâdî, Muhammed b. Yakub, el-Bulğetu fi teracimi eimmeti’n- nahv ve’l-luğa, tah. :Muhammed el-Mısrî, Cem’iyyetu İhyai’t- Turasi’l-İslami, Kuveyt 1407.
• el-Hamevi, Mu’cemu’l-udebâ, Daru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, Yakut, Beyrut 1991.
• el-İşbilî, İbn Usfur, el-Mukarrib, tah. A. Abdussettar el-Cevari – Ab- dullah el-Ceburi, Yayınevi Yok, 1981.
• el-İşbili, İbn Usfur el-Mukarrib ve me’ahu musulu’l-mukarrib, tah.: Adil Abdulmevcut – Ali M. Mu’avved, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1998.
• el-İşbilî, İbn Usfur, Şerhu Cumeli’z-Zeccacî, tah. Sahib Ebu Cennah, Vizaretu’l-Evkaf ve’ş-Şu’unu’d-Diniyye, Bağdat 1980.
• el-Kıftî, İnbahu’r-ruvât ‘ala enbahi’n-nuhât, tah.: M. Ebu’l- Fadl İbrahim, Daru’l-Kutubi’l-Mısriyye, Kahire 1955.
• el-Luğavi, Ebu’t-Tayyib, Meratibu’n-Nahviyyin, tah.: M. Azb, Daru’l- Afaki’l-Arabiyye, Kahire 2003.
• el-Mubarek, Mazin, er-Rummânî en-nahvî fi dav’i şerhihi liKitabi Sibeveyhi, Daru’l-Kitabi’l-Lubnani, Beyrut 1960.
• el-Muberred, Ebu’l-Abbas Muhammed b. Yezid, el-Muktedab, tah.: M. A. Udeyme, Alemu’l-Kutub, Beyrut 1963.
• Emiroğlu,İbrahim, Klasik Mantığa Giriş, Elis Yay. Ankara 2004.
• er-Rummânî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsa, el-Hudud fi’n-nahv, Köprülü Ktp. 1393.
• er-Rummânî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsa, Risaletâni fi’l-luğa, tah.: İbrahim es-Samerraî, Daru’l-Fikr li’n-Neşr ve’t-Tavzi’, Amman 1984.
• er-Rummânî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsa, el-Hudud fi’n-nahv (Resail fi’n- nahv ve’l-luğa’nın içinde) tah.: Mustafa Cevad- Yusuf Yakup Meskuni, Müessesetu’l-Amme li’s-Sehafeti ve’t-Tiba’eti, Bağ- da 1969.
• er-Rummânî, Şerhu Kitabi Sibeveyhi, Damat İbrahim Paşa 1047.
• es-Suyûtî, Cemaluddun, Buğyetu’l-vu‘ât fi tabakâti’l-lugaviyyîn ve’n- nuhât, tah.: M. Ebu’l-Fadl İbrahim, Mektebetu’l-‘Asriyye, Beyrut ts.
• et-Teftazanî, Sa’du’d-Din,
• Risaletu’l-Hudud, tah.: ve yay.:
• Abdu’l-Fettah Ebu Ğudde, Adva el-Şeri’a, c. 15, Riyad 1404.
• et-Tehanevi, M. b. Ala, Keşşafu ıstılahâti’l-funûn, Daru Sadr, Beyrut, ts.,1
• et-Tevhidî, Ebu Hayyan, el-İmta’ ve’l-muânese, tah.: A. Emin, A. Zeyn, el-Mektebetu’l-‘Asriyye, Beyrut, ts.
• ez-Zeccacî, Ebu’l-Kasım, el-İdâh fi ‘ileli’n-nahv, tah.: Mazin Mübarek, Daru’n-Nefais, Kum 1363 h., 2. Baskı.
• ez-Zerkeşi, Bedruddin M. b. Bahadır b. Abdullah, (ö.794 h.), el- Bahru’l-muhit fi usûli’l-fıkh, yay.: A. Abdullah el-‘Ânî, Vizaretu’l-Evkaf ve’ş-Şuunu’l-İslamiyye, Kuveyt 1992, 2. Baskı..
• Huseyn, Abdulkadir, Eseru’n-nuhât fi’l-bahsi’l-belağî, Daru Garib li’t- Tiba’e ve’n-Neşr ve’t-Tevzi’, Kahire 1998.
• İbnu’n-Nedim, el-Fihrist, tah. İbrahim Ramazan, Daru’l-Ma’rife, Bey- rut 1994.
• Mert, Muhittin, “Kelamcıların Tanım Kuramları”, Kelam Araştırmala- rı, Yıl 1 Sayı 2, 2003. Özlem,
• Doğan, Mantık, İnkılap, 4. Baskı, İstanbul 1999.
• Selam, M. Zeglul –Halefullah, Muhammed, Selasu Resâil fi
• i’cazi’l-Kur’an, Daru’l-Me’arif, Kahire, ts., 4. Baskı. Sibeveyh,
• el-Kitab, tah.: A. Harun, Mektebetu’l-Hanci, Mısır 1977.
• Tüske, Laszlo, ‘Belağat’ta er-Rummânî’, çev.: İ. Demir, M. Kaya, Ata- türk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 19, Yıl 2003.