BİRGİLİ MEHMED EFENDİ’NİN KİŞİLİĞİ ÜZERİNE PSİKOLOJİK BİR ANALİZ

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 2, 365 - 393, 30.09.2019

Özer Çetin

Öz

Bu araştırmada arşiv tarama yöntemi kullanılarak dışadönüklük ve içedönüklük boyutları bakımından Birgili Mehmed Efendi’nin kişiliği üzerine psikolojik bir analiz yapılmıştır. Araştırmanın amacı, Birgili Mehmed Efendinin kişiliğinin anlaşılmasına katkıda bulunmaktır. Algı konusunda yapılan psikolojik çalışmalar kişilik türünün algıyı etkilediğini ortaya çıkarmıştır. Bu bağlamda araştırmanın bulguları Birgili Mehmed Efendi’nin dini algı ve yorumlarının daha iyi anlaşılmasına ışık tutacaktır. Araştırmada Birgili Mehmed Efendi’nin kişiliğinin içe dönük boyutunun güçlü buna karşılık dışadönük boyutunun zayıf olduğu sonucuna varılmıştır. Birgili Mehmed Efendi’nin içe dönük kişiliğine uygun tercihler yapması onun başarısının sırrını oluşturmuştur. Birgi’de kargaşadan uzak ilim ve ibadet odaklı bir hayat tarzını seçmesi hayatını daha verimli kıldığı gibi yaşaması muhtemel olumsuzluklardan korumuştur.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Birgili Mehmed Efendi, Kişilik, Dışadönüklük, İçedönüklük

A Psychological Analysis on The Personality of Birgili Mehmed Efendi

Öz

In this research, a psychological analysis was made on Birgili Mehmed Efendi’s personality in terms of the dimensions of extraversion and introversion of personality by using the archive search method. The aim of the research is to contribute to the understanding Birgili Mehmed Efendi's personality. Psychological studies on perception revealed that personality type affects perception. In this context, the findings of the study will shed light on Birgili Mehmed Efendi's religious perceptions and interpretations. In this research, it was concluded that the introversion dimension of the Birgili Mehmed Efendi’s personality was strong, but the extroversion dimension was weak. The choice of the appropriate Mehmed Efendi in accordance with his introvert personality formed the secret of his successes in life. Choosing a lifestyle that is focused on science and worship away from chaos in Birgi has made his life more productive and protects him from possible negativities.

Kaynakça

• Akpınar, M. Raşit.‘‘Osmanlı Toplumunda Selefi Düşüncenin Tipik Bir Temsilcisi Olarak Kadı-zadeliler’’. İlahiyat Akademi. 1/2 (2015):303-315.
• Balcı, Ali. Sosyal Bilimlerde Araştırma. Ankara: Pegem A Yayınları, 2001.
• Arslan, A. Turan. ‘‘İmam Birgivî ve Günlük Hayatı’’. İlim ve Sanat Dergisi. 19.(Mayıs Haziran 1998): 52-57.
• Arslan, A. Turan. ‘‘İmam Birgivi'nin (929-981h/1523-1573) Bir Mektubu’’, İlmi Araştırmalar 5, (1997): 61-74.
• Bilici, Faruk. ‘‘Birgi Mehmed Efendi'nin Koruyucu Meleği: Ataullah Efendi Osmanlı Ulemasının Dayanışması’’. Osmanlı Dünyasında Bilim Ve Eğitim, Milletlerarası Kongresi Tebliğle-ri, (İstanbul 12-15 Nisan 1999). Haz. Hidayet Yavuz. 249-265. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırmaları Merkezi, IRCICA, 2001.
• Birgili Mehmed Efendi. Nûru’l-Ahyâ ve Tuhfet’ül- Emvât, Ali Emiri, nr,786, 69a-69b, Beyazıd Kütüphanesi.
• Birgili Mehmed Efendi. Risâle fi’l- Musahafa, Şehid Ali Paşa, nr. 2728, 141b. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Birgili Mehmed Efendi. Mektûb, Yazma Bağışlar, nr.1269, 230b-231b, Süleymaniye Kütüphanesi.
• Birgili Mehmed Efendi, Şerhu Şurûti’s-Salât, nr. 1031, 113b 114a, Süleymaniye Kütüphanesi.
• Birgili Mehmed Efendi, Et-Tarikatü’l Muhammediyye ve’Siratü’l- Ahmediyye, İstanbul: Elhâc Hüseyin Efendi Matbaası,1309.
• Birgili, Mehmed Efendi. ‘‘Ahvâlü Eftâli’l Müslimin’’. Resâil-i Birgivî, İstanbul:Esad Efendi Matbası, tsz.
• Birgivî Mehmed Efendi. Birgivî Vasiyetnâmesi. Sadeleştiren Ahmet Ersin Yücel. İstanbul: Bedir Yayınları, tsz.
• Bullock, W. A.-Gilliland, K. ‘‘Eysenck’s arousal theory of introversion-extraversion:A Conver-ging measures investigion’’, Journal of Personality and Social psychology. 64 (1993):113-123.
• Burger, Jerry M. Kişilik. Trc. İnan Deniz Ergüvan Sarıoğlu. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2006.
• Campbell, J. B. ‘‘Differential relationships of extraversion, impulsivity, and sociability to stay habits’’. Journal of Research in Personality.(1983):308-314.
• Cicarelli, Saundra K.-White, J. Noland, Psikoloji. Trc. ed. Deniz Nafia Şahin. Ankara: Nobel Yayınları, 2016.
• Cervone, Daniel-Pervın, Lawrence A. Kişilik Kuramları. Trc. Ed. Mustafa Baloğlu. Ankara: Nobel Yayınları, 2016.
• Çağrıcı, Mustafa. ‘‘Gazzali'nin İhya'sı ile Birgivi'nin 'Tarikat-ı Muhammediyyesi'nin Mukayese-si’’. İslami Araştırmalar Dergisi, 13/ 3-4( 2000): 473-478.
• Derin, Sümeyye. ‘‘Analitik Psikoloji: C. Jung’’, Kişilik Kuramları. Ed. Dilek Gençtanırım Kurt, Evrim Çetinkaya-Yıldız.104-147. Ankara: Pegem Yayınları 2017
• Dumlu, Emrullah, “XVI. Yüzyıl Osmanlı Uleması Arasında Para Vakıfları Etrafında Cereyan Eden Tartısmalar (Ebussuûd, İbn Kemal- Çivizâde, Birgivî)”, İLTED, 44(Erzurum 2015/2): 303-337.
• Düzenli, Yaşar. ‘‘Balıkesir'li Bir Osmanlı Aydını: İmam Birgivî’’. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3/4 (2000): 228-247.
• Eysenck, H. J.-Eysenck, S. B. G. Manuel For the Eysenck Personality Inventory, San Diago: CA: Educational and Industrial Testing Sevice,1968.
• Floderus, Myrhed Birgitta–Pedersen, Nancy-Ramuson Ingred, ‘‘Assesment of heritabilitydity of personality, based on a shortform of the Eysenck Personality Inventory:a study of 12,898 twin pairs.’’ Behavior Genetics. 10(1980): 153-162.
• Fordham, Frieda. Jung Psikolojsinin Anahatları. Trc. Aslan Yalçıner. İstanbul:Say Yayınları, 1983.
• Geen, R. G. ‘‘Preferred stimutilation levels in introverts, and extraverts: Effects on arousal and performance’’, Journal of Personality and Social Psychology. 46 (1984): 1303-1312. Gençtan, Engin. Psikanaliz ve Sonrası. 9. Baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2000.
• Gerring, Richard J.-Zimbardo, Philip G. Psikoloji ve Yaşam. Çeviri Gamze Sart, Ankara: Nobel Yayınları, 2015.
• Gray, J. A. ‘‘Perspectives on anxiety and impulsivitiy. A. Commerntary’’. Journal of Research in Personality, 21 (1987): 493-509.
• İlgürel, Mücteba, ‘‘Balıkesir’’. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5:12-14. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Lekesiz, M. Hulusi, XVI Yüzyıl Osmanlı Düzenindeki Değişimin Tasfiyeci(Püritanist) Bir Eleşti-risi: Birgivî Mehmed Efendi ve Fikirleri. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi,1997.
• Lucas, Richard E.-Diener, Ed-Grob, Alexander-Suh, Eunkook M.- Shao, Liang ‘‘Cross-cultural evidence for the fundamental features of extraversion’’, Journal of Personality and So-cal Pyschology.79(2000):1039-1056.
• Feist, Jess- Feist, Gregory J., Theories of Personality, Sixth Edition, New York: McgrowHill, 2006.
• Katip Çelebi, Mizanü'l-Hakk fi İhtiyaril Hakk. Hazırlıyan: Orhan Şaik Gökyay. İstanbul:1972.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Araştırma Eğitim Danışmanlık Ltd., 1994.
• Kılıçaslan Çelikkol, Ayşe, ‘‘Gelişimle ilgili Temel Kavramlar’’. 33-57,Gelişim Psikolojisi. 5. Baskı. Ed. Hatice Ergin, Armağan Yıldız, Ankara: Nobel yayınları, 2014.
• Martı, Huriye. Birgivî Mehmed Efendi. 2. Baskı. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Martı, Huriye-Ürkmez, Ahmed. ‘‘XVI. Asır Osmanlısında Bir Âlimin Kaleminden Siyaset Eleşti-risi: Birgivî ve Zühru’l-Mülûk Adlı Eserinin Tercümesi’’, ÇÜİFD, 15/2(2015):1-28.
• Mehmet Ali Ayni. Türk Ahlakçıları. İstanbul:1939.
• Morris, Charles G. Psikolojiyi Anlamak. Trc. Ed. H. Belgin Ayvaşık, Melike Sayıl, Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları, 2002.
• Parladır, Halil Saim, ‘‘When Folk Religion Meets Orthodoxy: The Case of Imam Birgivi’’, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15/1 ( Haziran 2014):65-86.
• Pedersen, N. L.-Plomin, R.-McClearn, G.E- Friberg, L. ‘‘Neuroticism, extravesion, and related traits in adult twins reared apart and reared together’’. Journal of Personality and Social Psychology. 55(1988):950-957.
• Poltnik, Rod. Psikoloji’ye Giriş. Trc. Tamer Geniş. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2009.
• Rose, R. J.-Koskenvuo, M.-Kaprio, J.-Sarna, S. ‘‘Shared genes, shared experiences, and simila-rity of personality: date from 14,288 adult Finnish co-twins’’. Journal of Personality and Social Psychology. 54.(1988):161-171.
• Schultz, Duane P.-Schultz, Sydney Ellen. Modern Psikoloji Tarihi. Çeviri Yasemin Aslay. İstan-bul: Kaknüs Yayınları, 2007.
• Smith, Edward E.-Fredrickson, Barbara-Bem, Dary L.-Loftus Geoffrey R.- Hoeksema, Susan Nolen Psikolojiye Giriş, Çeviri Editörleri Öznur Öncül, Deniz Ferhatoğlu. Anka-ra:Arkadaş Yayınevi. 2011.
• Stelmack, R. M. ‘‘Biological Bases of extraversion: Pyschophysiological evidence’’, Journal of Personality, 58, (1990):293-311.
• Stevens, Anthony. Jung. I. Baskı, Trc. Ayda Çayır. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1999.
• Swickert, R. J-Gilliland, K.‘‘Relationship between the brainstem auditory evoked response and extra-version, impulsivity, and sociability’’. Journal of Resarch, in Personality, 32 (1998) :314-330.
• Şahin, Ekrem Sedat. ‘‘Ayırıcı Özellikler Kuramı:G. Allport, R. Cattell, P.T. Costa ve R.R. McCrea’’,480-525 Kişilik Kuramları. Ed. Dilek Gençtanırım Kurt, Evrim Çetinkaya-Yıldız. Ankara: Pegem Yayınları, 2017.
• Toplu Demirtaş, Ezgi. ‘‘Kişilik ve Kişiliğin Temel Kavramları’’, Kişilik Kuramları.2-31, Ed. Dilek Gençtanırım Kurt, Evrim Çetinkaya-Yıldız,. Ankara: Pegem Yayınları 2017.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı. Karesi Meşâhiri. 2.Baskı. Haz. Mehmet Sarı-Ahmet Karaman. Balıkesir: Petek Ofset, 1999.
• Weiten, Wayne- Yost, Hammer, Elizabeth-S. Dunn, Dana. Psikoloji Ve Çağdaş Yaşam. Trc. Ed. Ebru İkiz. Ankara:Nobel Yayınları, 2016.
• Yazgan İnanç, Banu- Yerlikaya, Esef Ercüment. Kişilik Kuramları.7. Baskı. Ankara: Pegem Yayınları, 2013.
• Yüksel, Emrullah, ‘‘Mehmet Birgivi (929-981/1523-1573)’’. Atatürk Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi, 2, (Ankara, 1997):175-185.