The Commentators on the Quran Having the Nisbah “Kafawi” in the Ottoman Empire and Their Works: A Literature Research

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 2, 519 - 546, 30.09.2019

Süleyman Gür

https://doi.org/10.33415/daad.557370

Öz

Kafa (Kefe) which is in Crimea had fallen under the hegemony of Ottoman Empire in the period of Mehmet the Conqueror in 1475 and had stayed 308 years under the Ottoman until by the occupation of Russia. Many schools and madrasah had been founded in this period. The students who had the first education in these institutions had gone to the other centers of scholarship in the Ottoman territory for high education. They had engaged in services of religion and state in different positions of the empire after finishing their education. In additon to this, especially of these who belonged to the class of ilmiyyah had also labored with the compilation both in their hometowns and in the locations they went. Some of these compilations have stood as printed and most of them as manuscripts in different libraries in Turkey. As for some of them, there is a possibility for them had got loss in Kafa (Kefe) which had fallen into ruin after the Russian occupation. Today, there are some people and work based academic researches done about the authors from Kafa. But there is no research about the science of tafsir. In this article, it is aimed to make a contribution to the legacy of the exegesis of the Ottoman period by making a study in this area which is thought to be a virgin.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Kafa, tafsir, interpreter, manuscript

OSMANLI DÖNEMİNDE YETİŞEN “KEFEVΔ NİSBELİ MÜFESSİRLER VE ESERLERİ: BİR LİTERATÜR İNCELEMESİ

Öz

Kırım yarımadasında bulunan Kefe, 1475 yılında, Fatih Sultan Mehmed döneminde Osmanlı hakimiyetine girmiş olup 1783 Rus işgaline kadar 308 yıl boyunca Osmanlı idaresinde kalmıştır. Bu zaman zarfında şehirde çok sayıda mektep ve medrese kurulmuş, bu müesseselerde ilk tahsillerini yapan öğrenciler, daha sonra yüksek tahsil için İstanbul başta olmak üzere, Osmanlı coğrafyasının diğer ilim merkezlerine gitmişlerdir. Tahsillerini tamamladıktan sonra da Osmanlı devletinin önemli kademelerinde din ve devlet hizmetleri ile meşgul olmuşlardır. Buna ilaveten, özellikle ilmiye sınıfına mensup olanlar, gerek gittikleri yerlerde gerekse kendi memleketlerinde eser telifi ile de uğraşmışlardır. Bu teliflerin bir kısmı matbu olarak, büyük çoğunluğu ise yazmalar halinde günümüze ulaşmış olup söz konusu eserler Türkiye’deki farklı kütüphanelerde bulunmaktadırlar. Bir kısmının ise Rus işgalinden sonra tamamen harabeye dönen Kefe’de zayi olmuş olma ihtimali bulunmaktadır. Kefeli müelliflerin telif ettikleri eserlerle ilgili günümüzde şahıs ve eser merkezli bazı akademik çalışmalar yapılmıştır. Ancak tefsir ilmine dair herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Bu makalede bakir olduğu düşünülen bu alanda bir çalışma yapılarak Osmanlı dönemi tefsir mirasına bir katkıda bulunulması amaçlanmıştır. Bu maksatla önce kütüphane katalogları ve kaynaklar taranarak Kefeli müelliflerin telif ettikleri eserler tespit edilmiş ardından tefsirle ilgili olan dokuz eser ve onların müellifleri incelenmiştir. İncelenen eserlerin bir kısmının âyet tefsirleri, geri kalanların ise hâşiye türü çalışmalar olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Kefe, tefsir, müfessir, yazma eser

Kaynakça

• Akpınar, Cemil. “Kefevî Hüseyin Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 186-188. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Aydın, Erol. Ebû’l-Bekā’nın el-Külliyyât’ındaki Hadislerin Tahrîc Ve Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, 2009.
• Atâî, Nevʿizâde. Hadâiku’l-hakāik fî tekmileti’ş-Şekāik (Şekāik-ı Nuʿmaniye ve Zeyilleri içinde). Haz. Abdülkadir Özcan. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Aksoyak, İsmail Hakkı. “Kefevî, Hüseyin”. Erişim: 10 Haziran 2018. http://www.turkedebîyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=213.
• Bâdî Efendi, Ahmed. Riyâz-ı Belde-i Edirne: 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edirne’si. Haz. Niyazi Adıgüzel-Raşit Gündoğdu. 5 Cilt (1-1, 1-2, 2-1, 2-2, 3). Edirne: Trakya Üniversitesi Ya-yınları, 2014.
• Bağdâdî, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifin esmaü’l-müellifin ve âsâru’l-musannifîn. Tsh. Kilisli Rifat Bilge-İbnülemin Mahmûd Kemâl İnal. 2 Cilt. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Ya-yınları, 1951.
• Bakırcı, Selami. “Ukberî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 66-67. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Bal, Mustafa. Muhammed bin Mustafa Akkirmânî ve İtikâdî Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi. Gümüşhane Üniversitesi, 2017.
• Bıyık, Ömer. Osmanlı Yönetiminde Kırım (1600-1774). Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, 2007.
• Bilge, Mustafa L. “Akkirman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 269-270. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Bozyiğit, Ahmet. Akkirmânî’nin Felsefî Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi, 2006.
• Bursalı, Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Bursalı, Mehmed Tahir. İdâre-i Osmâniye Zamanında Yetişen Kırım Müellifleri. İstanbul: Mat-baa-i Orhaniye, 1335.
• Çiçek, M. Halil. Ebû’l-Bekā el-Kefevî’nin Küllîyâtı’nda Tefsir ve Kur’an İlimleri. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 1992.
• Donuk, Suat. “Feyzî-i Kefevî’nin Manzum Kırk Hadis Tercümesi.” Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi 5/11 (2018): 47-69.
• Evliya Çelebi. Seyahatname. Haz. Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
• Habeşî, Abdullah Muhammed. Câmiʿu’ş-şürûh ve’l-havâşî: Muʿcemü şâmili’l-esmâi’l-kütübi’l-meşrûha fi’t-türâsi’l-İslâmî ve beyânü şürûhihâ. 3 Cilt. Ebûzabî: el-Mecmaʿu’s-sekafî, 1425/ 2004.
• İnalcık, Halil. “Kırım”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 450-458. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Muʿcemu’l-müellifîn. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1993.
• Kılıç, Hulusi. “Ebü’l-Beka el-Kefevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 298. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Komisyon. El-fihrisü’ş-şâmil li’t-türâsi’l-Arabiyyi’l-İslâmiyyi’l-mahdûd mahdûdâtu’t-tefsîr ve ʿulûmuhu. 9 Cilt. Ammân: Müessesetü âli’l-beyt, 1987.
• Kütükoğlu, Bekir. “Murad III”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 172-176. İstan-bul: TDV Yayınları, 2006.
• Maden, Şükrü. Tefsirde Hâşiye Geleneği ve Şeyhzâde’nin Envârü’t-Tenzîl Hâşiyesi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• Okur, Kaşif Hamdi. “Bir Osmanlı Fakîhinin Gözüyle Osmanlı Fukahâsı: Kefevi’nin Ketâib’i Üzerine Bir Değerlendirme.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 12/23 (2014): 361-377.
• Öz, Mustafa. “Kazâbâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 120-121. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Özkan, Ömer. “Osmanlı Döneminde Bir Edebî Muhît Olarak Kefe (Feodosia)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8 (Haziran 2015): 295-301.
• Öztürk, Yücel. “Kefe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 182-184. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Pehlivan, Necmettin. “Muhammed Kefevî ve Risâle Fi’l-Âdâb’ı”. Felsefe Dünyası 56 (2012/2): 322-333.
• Süreyyâ, Mehmed. Sicill-i Osmânî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye. Haz. Ali Aktan - Abdülkadir Yuvalı - Mustafa Keskin. 5 Cilt (I-IV/ıı). İstanbul: Sebil Yayınıevi, 1995.
• Tanman, M. Baha. “Mehmed I Medresesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28: 394-395. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Türk, Ahmet. Kırım Hanlığı’nda İslâmîyet. Doğu Avrupa Türk Mirasının Son Kalesi Kırım İçinde. Ed. Yücel Öztürk. 123-150. İstanbul: 2015.
• Vassaf, Osmanzâde Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ. 5 Cilt. Haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz. İstanbul: Kitabevi, 2015.
• Yerkazan, Hasan. “Abdurrahman b. el-Hâc Ebû Bekir el-Kefevî’nin Mecmûa-i Hutbe İsimli Eserinde Hadîs Kullanımı.” Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/12 (2018): 372-393.
• Yıldız, Sâkıb. “Akkirmânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 270. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Yüksel, Ahmet–Karademir, Zafer. “Ulema, Göç Ve Devlet: Kırım Harbinden Sonra Osmanlı Ülkesine Göç Eden Ulemanın İskânına Dair Bazı Bilgiler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 52/1 (2012): 169-190.