Intertextuality in al-Ḳa‘bī’s Ḳabūl al-Akhbār and al-Rāmhurmuzī’s al-Muḥaddith al-Fāṣil

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 1, 569 - 599, 31.03.2025

Tunahan Erdoğan

https://doi.org/10.33415/daad.1577281

Öz

This study examines the relationship between Ḳabūl al-akhbār by al-Ḳa‘bī (d. 319/931), who was distinguished as a theologian, and al-Muḥaddith al-fāṣil by al-Rāmhurmuzī (d. 360/971), who considered himself an Ahl al-hadīth, based on intertextuality theory. According to the research, al-Ḳa‘bī’s primary aim in Ḳabūl al-akhbār is to show the Mu‘tazilite youth the contradictions, mistakes, and ignorance of Ahl al-Ḥadīth and the need to prioritize the negative thought against hadiths. His second aim was to equip them with the knowledge of the hadīths and hadīth narrators they were weak against so they would not be defeated and embarrassed in the face of their opponents. In contrast, al-Rāmhurmuzī’s primary aim in al-Muḥaddith al-fāṣil is to reject, respond to, and develop counter-criticisms against al-Ḳa‘bī’s allegations and criticisms against Ahl al-hadīth. His second aim is to equip the hadīth narrators with the wisdom of hadīths so they would not be defeated and embarrassed in the face of Ahl al-Ra’y. Accordingly, the two works are the product of the epistemological and methodological conflict between two schools of thought that conflicted with each other in the late third and mid-fourth centuries, on the one hand, and the effort to educate their members in their weaknesses, on the other. With these results, the study brings a different perspective to the researches on the reason for the composition of al-Muḥaddith al-fāṣil and its interlocutors within the framework of intertextuality theory.

Anahtar Kelimeler

Hadīth Methodology, al-Rāmhurmūzī, al-Muḥaddith al-Fāṣil, al-Ḳa‘bī, Ḳabūl al-Akhbār, İntertextuality

Ka‘bî’nin Kabûlü’l-Ahbâr’ı İle Râmhürmüzî’nin El-Muhaddisü’l-Fâsıl’ında Metinlerarasılık

Öz

Bu çalışma kelâmcı kimliğiyle temayüz etmiş Ka‘bî’nin (öl. 319/931) Ḳabûlü’l-aḫbâr’ı ile kendisini Ehl-i hadîsten kabul eden Râmhürmüzî’nin (öl. 360/971) el-Muḥaddis̱ü’l-fâṣıl’ı arasındaki ilişkiyi metinlerarasılık kuramı temelinde incelemektedir. Araştırmaya göre Ka‘bî’nin Ḳabûlü’l-aḫbâr’daki öncelikli amacı Mu‘tezilî gençlere Ehl-i hadîs’in çelişkilerini, hatalarını, cehaletlerini ve hadisler karşısında sû-i zannı öncelemeleri gerektiğini göstermektir. İkinci amacı ise zayıf oldukları hadisler ve râvîler konusunda onlara donanım kazandırarak hasımları karşısında mağlup ve mahcup olmamalarını sağlamaktır. Buna karşın Râmhürmüzî’nin el-Muḥaddis̱ü’l-fâṣıl’daki öncelikli amacı Ka‘bî’nin Ehl-i hadîs aleyhinde dile getirdiği iddiaları ve eleştirileri reddetmek, bunlara cevap vermek ve karşı eleştiriler geliştirmektir. İkinci amacı ise hadislerin dirâyeti konusunda râvîlere donanım kazandırarak onların Ehl-i re’y karşısında mağlup ve mahcup olmamalarını sağlamaktır. Buna göre iki eser, hicrî üçüncü asrın sonları ile dördüncü asrın ortalarında birbirleriyle çatışma halindeki iki düşünce ekolünün bir taraftan epistemolojik ve metodolojik çatışmasının, diğer taraftan kendi mensuplarını zayıf oldukları alanda eğitme çabasının ürünüdür. Çalışma bu sonuçlarıyla el-Muhaddisü’l-fâsıl’ın telif sebebi ve muhatapları hakkındaki araştırmalara metinlerarasılık kuramı çerçevesinde farklı bir bakış açısı kazandırmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hadis Usulü, Râmhürmüzî, el-Muhaddisü’l-Fâsıl, Ka‘bî, Ḳabûlü’l-Aḫbâr, Metinlerarasılık

Kaynakça

• Abdülkāhir, Ebû Mansûr. el-Farḳ beyne’l-fıraḳ ve beyânü’l-fırḳati’n-nâciye minhüm. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-âfâki’l-cedîde, 2. Basım, 1977.
• Alâî, Salahuddin Ebu Said. İs̱âratü’l-fevâidi’l-mecmûʿa fi’l-işârati ila’l-ferâidi’l-mesmûʿa. 2 Cilt. Medine: Mektebetü’l-ulûm ve’l-hikem, 1. Basım, 1425.
• Alınca, Hanife. “Metinlerarasılık: Tanım, Köken ve Kavramın Gelişim Süreci”. Socrates Journal of Interdisciplinary Social Studies 10/37 (2024), 92-102. https://doi.org/10.5281/zenodo.10500324
• Aydın, Osman. “Hadîs Usûlü Istılahlarının Tanımlanmasında Şiirle İstişhâdın Etkisi ‘Râmhürmüzî Örneği’”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49 (Aralık 2020), 467-496. https://doi.org/10.17120/omuifd.798879
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’l-müsnedü’ṣ-ṣaḥîḥu’l-muḫtasar min umûri Resûlillâh ṣallallāhü ʿaleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. thk. Muhammed Züheyr. 9 Cilt. y.y.: Dâru tavkı’n-necât, 1. Basım, 1422.
• Bulut, Feyza. “‘Metinlerarasılık’ Kavramının Kuramsal Çerçevesi”. Edebi Eleştiri Dergisi 2/1 (Nisan 2018), 1-19. https://doi.org/10.31465/eeder.397704
• Çelik, Taha. Ebu’l-Kasım el-Kaʿbî ve Kabûlü’l-ahbâr ve Maʿrifetü’r-Ricâl İsimli Eseri. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Ekiz, Tevfik. “Alımlama Estetiği mi Metinlerarasılık mı?” Ankara Üniversitesi Dil Ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 47/2 (2007), 119-127.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed. Maʿrifetü ʿulûmi’l-ḥadîs̱ ve kemmiyyetu ecnâsihî. Riyad: Mektebetü’l-ma’arif, 2. Basım, 1431.
• Hatiboğlu, İbrahim. “el-Muhaddisü’l-fâsıl”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 30/392-393. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/el-muhaddisul-fasil
• Hatiboğlu, İbrahim. “Râmhürmüzî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 34/447-448. İstanbul, 2007. https://islamansiklopedisi.org.tr/ramhurmuzi
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn. el-Mecmaʿu’l-müʾessis li’l-muʿcemi’l-müfehris. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-maʿrife, 1. Basım, 1413.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 10 Cilt. b.y.: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1. Basım, 2002.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed. Nüzhetü’n-naẓar şerḥu Nuḫbeti’l-fiker. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 4. Basım., 1434.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân mimmâ s̱ebete bi’n-naḳl evi’s-semâʿ ev es̱betehü’l-ʿayân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru sâdır, ts.
• Kâ‘bî, Ebü’l-Kāsım Abdullāh el-Belhî el-. Ḳabûlü’l-aḫbâr ve maʿrifetü’r-ricâl. thk. Hüseyin Hansu. 1 Cilt. İstanbul: Kuramer, 1. Basım, 1439.
• Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kādı’l-kudât. Fażlü’l-iʿtizâl ve Ṭabaḳātü’l-Muʿtezile. thk. Fuâd Seyyid. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fârâbî, 1. Basım, 1439.
• Korkmaz, Ferhat. “Metinlerarası İlişkilerin Klasik Retorikteki Kökeni Üzerine Bir Araştırma”. Hikmet - Akademik Edebiyat Dergisi Yıl 2017-Gelenek ve Postmodernizm (2017), 71-88.
• Köklü, Recep. “Râmhürmüzî ve el-Muhaddisü’l-Fâsıl Üzerine Bir İnceleme”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 23/1 (Mart 2023), 399-432. https://doi.org/10.33415/daad.1213211
• Küşük, Seyyid Ahmed Abdülhamîd. el-Hâkim Ebû Abdillâh en-Nîsâbûrî ve es̱eruhû fî ‘ulûmi’l-hadîs̱. Külliyyetü dâri’l-‘ulûm: Kâhire Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1982.
• Librande, Leonard T. Contrasts in Two Earliest Manuals of ’Ulūm al-Hadīth: The Beginnings of the Genre. Montreal: McGill University Institute of Islamic Studies, Doktora Tezi, 1977.
• Mahmûd, Abdülmecîd. el-İtticâhâtü’l-fıḳhiyye ‘inde aṣḥâbi’l-hadîs̱ fi’l-ḳarni’s̱-s̱âlis̱’i’l-hicrî. Mektebetü’l-Hâncî, 1399.
• Marangoz, Mehmet. Râmehürmüzî’nin Hadisçiliği. Sosyal Bilimler Enstitüsü: Akdeniz Üniversitesi, 2019.
• Râmhürmüzî, Ebû Muhammed İbn Hallâd el-Hasen el-Fârisî er-. el-Muḥaddis̱ü’l-fâṣıl beyne’r-râvî ve’l-vâʿî. thk. Muhammed Acâc el-Hatîb. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1. Basım, 1391.
• Snobar, Ahmad Abduljabbar. Mine’n-nebî ile’l-Buḫârî Dirâse fî ḥareketi rivâyeti’l-ḥadîs̱ ve naḳdihî fi’l-ḳurûni’s̱- s̱elâseti’l-ûlâ. Amman: Dâru’l-feth, 1. bs., 1443.
• Tosun, İzzet. Dirâyetü’l-hadîs İlmi’nin Doğuşu ve el-Muhaddisu’l-fâsıl. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1986.
• Yâfiî, Ebû Muhammed Afîfüddîn. Mirʿâtü’l-cenân ve ʿibretü’l-yaḳẓân fî maʿrifeti ḥavâdis̱i’z-zamân. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1417.
• Yâkūt el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn. Muʿcemü’l-büldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru sâdır, 2. Basım, 1995.
• Yâkūt el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn. Muʿcemü’l-üdebâʾ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1414.
• Yılmaz, Mehmet Fatih. “İlk Hadis Usulü Eserinde Râmhürmüzî’nin Fıkhü’l-Hadîs Denemesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (Haziran 2020), 369-404. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.683196
• Yücel, Ahmet. “İlk Hadis Usûlü Eserlerinin Yazıldığı İlmi Ortam”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 12 (2003), 241- 261.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. 25 Cilt. y.y.: Müessesetü’r-risâle, 3. Basım, 1405.