Gösterge Birlikteliklerinin Anlamlı Dizgelere Dönüşümünü “Alımlama” Kavramı ve R. Barthes’ın Göstergebilimsel Serüveni Işığında Tartışmak

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 5, 118 - 151, 15.12.2022

Engin Özdemir

https://doi.org/10.5281/zenodo.7422801

Öz

Fransız göstergebilimci Roland Barthes’ın yapısalcılıktan post-yapısalcılığa doğru seyreden göstergebilimsel serüveni, metinlerin anlam üretme dinamiklerini açıklamada kurucu zeminin farklılaşmasına neden olan “anlamlılığın kaynağı ve dayanağı” sorununun ve dolayısıyla gösterge birlikteliklerinin anlamlı dizgelere dönüşme sürecinin gözlemlenebilmesine uygun bir düzlem sunar. Yapısalcılığın ilkeleriyle yola çıkan Barthes, kendi kuramsal ve entelektüel yolculuğunda ilerledikçe yapısalcılığın sınırlarını zorlamaya başlar; ondan büsbütün kopmadan dışına çıkmayı dener. Barthes’ın serüveni boyunca metinlerarasılığın giderek önemini artırması, anlamlandırma etkinliğinde anlam-landıran tarafı öne çıkaran bir bakış açısına duyulan ihtiyacı hissedilir kılar. Söz konusu gereksinime karşılık vermenin sonuçlarını gözlemlemek niyetiyle bu makalede Barthes’ın serüveni, yapısalcı dil biliminden felsefî hermeneutiğe uzanan çeşitli referans noktaları bağlamında tartışılmış, bu kapsamda Barthes’ın yapısalcı gösterge bilimi örnekçesi (1966), “alımlama” ve “alımlayıcı” kavramları ışığında yeniden yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

dilbilim, yapısalcı göstergebilim, alımlama, metin yapılandırma, roland barthes

Kaynakça

• Altınörs, A. (2003). Dil Felsefesine Giriş, İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• Altınörs, A. (2010). Bir İdeal Dil Projesi Olarak Characteristica Universalis, Felsefe Dünyası, S.51, s.67-78.
• Aydemir, Ö. K. (2021). Türkçenin Anlamlandırma Kökleri ve Gelişim Edinci Üzerine Dilbilim Odaklı Kuramsal Sorgulamalar, İçinde- Türkçeye Saygı: Prof. Dr. Hacı Ömer Karpuz’a Armağan (Ed. Özgür Kasım Aydemir, İdris Nebi Uysal, Fatih Öztürk), Konya: Palet Yayınları, s.105-126.
• Barthes, R. (1986). Göstergebilim İlkeleri (Çev. Mehmet Rifat-Sema Rifat), İstanbul: Sözce Yayınları.
• Barthes, R.(1993). Göstergebilimsel Serüven (Çev. Mehmet Rifat-Sema Rifat), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Barthes, R.(2016). S/Z (Çev. Sündüz Öztürk Kasar), İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Bayrav, S. (1998). Filolojinin Oluşumu, İstanbul: Multilingual.
• Cevizci, A. (1999). Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Çetişli, İ. (2016). Batı Edebiyatında Edebî Akımlar, Ankara: Akçağ Yayınları.
• De Saussure, F. (1976). Genel Dilbilim Dersleri-1 (Çev. Berke Vardar), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eagleton, T. (2005). Literary Theory – An Introduction, Blackwell Publishing.
• Eco, U. (1991). Alımlama Göstergebilimi (Çev. Sema Rifat), İstanbul: Düzlem Yayınları.
• Eco, U. (2021). Yorum ve Aşırı Yorum (Çev. Kemal Atakay), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gadamer, H. G. (2008). Hakikat ve Yöntem-1, (Çev. Hüsamettin Arslan, İsmail Yavuzcan), İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Gadamer, H. G. (2009). Hakikat ve Yöntem-2, (Çev. Hüsamettin Arslan, İsmail Yavuzcan), İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Harris R., Talbot J. T. (2018). Dil Bilimi Düşününde Dönüm Noktaları I (Çev. Eser E. Taylan, Cem Taylan), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Heidegger, M. (2020). Varlık ve Zaman (Çev. K. Harun Ökten), İstanbul: Alfa.
• Kıran, Z. (1986). Dilbilim Akımları, Ankara: Onur Yabancı Diller Kit. ve Yay. Merkezi.
• Martinet, A. (1985). İşlevsel Genel Dilbilim (Çev. Berke Vardar), Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.
• Ong, W. J. (2010). Sözlü ve Yazılı Kültür – Sözün Teknolojileşmesi, (Çev. Sema Postacıoğlu Banon), İstanbul: Metis Yayınları.
• Özdemir, E. (2021). Dilin İnsani Değerle Olan İlişkisini Gadamer’in Dünya ve Çevre Ayrımında Okumak: Türkçe Üzerinden Bir Değerlendirme, İçinde- Türkçeye Saygı: Prof. Dr. Hacı Ömer Karpuz’a Armağan (Ed. Özgür Kasım Aydemir, İdris Nebi Uysal, Fatih Öztürk), Konya: Palet Yayınları, s.357-372.
• Palmer, R. E. (2015). Hermenötik, (Çev. İbrahim Görener), İstanbul: Düşün Yayıncılık.
• Rifat, M. (2017). XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları – 1, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Rifat, M. (2018). Homo Semioticus ve Genel Göstergebilim Sorunları, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Rifat, M. (2019). Göstergebilimin ABC’si, İstanbul: Say Yayınları.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual.
• Yücel, T. (2020). Yapısalcılık, İstanbul: Can Yayınları.
• Zeyrek, D. (1991). Göstergebilim, Söylem Çözümlemesi ve Anlatı İncelemesi, Dilbilim Araştırmaları, C.2, s.105-112.