Shaykh al-Islām’s Dream Is Coming True: From Evkaf Bank to Vakif Participation Bank, Establishing a Bank with a Cash Waqf

Yıl 2023, , 1 - 31, 24.07.2023

Hatice Kübra Kahya

https://doi.org/10.26650/di.2023.34.1.1194418

Öz

Vakif Participation Bank was established in 2015 as a joint stock company with capital from the mazbūt awqaf under the full management and representation of the T.R Directorate General of Foundations and the Bayezid II, Mahmut I, Mahmut II, and Murat Pasha Foundations. Establishing a bank with a cash waqf [foundation] was essentially the dream of the sheikh al-Islam and the Awqaf Minister of the Second Constitutional Era, Mustafa Hayri Efendi. In 1914, he achieved this dream to a certain extent by getting Parliament to pass Evkaf Bankası Kanunu (Evkaf Bank Law). However, the outbreak of World War I impeded the de facto establishment of this bank. His dream partially came true with the establishment of Vakiflar Bank in 1954, then more fully with the establishment of Vakif Participation Bank in 2015 through the amount received from the treasury in exchange for the waqf shares in Vakiflar Bank. This article will tell the tales of these three different banks from three different worlds that aimed to establish a bank with a cash waqf by revolving around the legal institutions of cash waqf, usury, and istibdal [exchange].

Anahtar Kelimeler

Cash Waqf, Evkaf Bank, Vakiflar Bank, Vakif Participation Bank, Usury, istibdal

Şeyhülislamın Gerçekleşen Rüyası: Evkaf Bankası’ndan Vakıf Katılım’a Para Vakfıyla Banka Kurma

Öz

Vakıf Katılım Bankası, sermayesinin tamamı Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından idare ve temsil edilen mazbut vakıflar ile II. Bayezid Vakfı, I. Mahmut Vakfı, II. Mahmut Vakfı ve Murat Paşa Vakfı’na ait bir anonim şirket olarak 2015 yılında kuruldu. Para vakfı ile banka kurma, esasen Osmanlı Devleti’nin II. Meşrutiyet dönemi Şeyhülislamı ve Evkaf Nâzırı Mustafa Hayri Efendi’nin hayaliydi. 1914 yılında Evkaf Bankası Kanunu’nun parlamentodan geçmesiyle bu hayali bir oranda gerçekleşmişti de. Ancak başlayan I. Cihan Harbi, bu hayali yarım bırakmış, bankanın fiili manada kurulmasına mâni olmuştu. Bu hayal, Cumhuriyet döneminde, ilk olarak 1954 yılında kurulan Vakıflar Bankası ve nihayet 2015 yılında Vakıflar Bankası’ndaki vakıf hisselerin Hazine’ye devri ve karşılığında alınan meblağla Vakıf Katılım Bankası’nın kurulmasıyla gerçek oldu. Yeni kurulan bankayla o ana kadar faizle işletilen vakıf paralar artık Hayri Efendi’nin hayal ettiği gibi faizsiz işletilecekti. Bu makalede para vakfıyla banka kurmak isteyen bu üç ayrı dünyanın bu üç ayrı bankasının hikayesi, para vakfı, faiz/riba ve istibdal kurumları merkezinde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

para vakfı, Evkaf Bankası, Vakıflar Bankası, Vakıf Katılım, riba, istibdal

Kaynakça

• Eserler/Works google scholar
• Akyıldız, Ali. ‘‘İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin İlginç Bir Uygulaması: Vakıf Olarak Kurulan Millî Şirketler’’. Uluslararası Osmanlı Tarihi Sempozyumu (8-10 Nisan 1999) Bildirileri. yay. haz. Turan Gökçe. İzmir 2000. google scholar
• Akyıldız, Ali. ‘‘İttihatçıların Vakıf Sermaye ile Kurduğu Millî Ekmekçi Anonim Şirketi ve Faaliyetleri’’. Prof. Dr. Mübahat S. Kütükoğlu’na Armağan. ed. Zeynep Tarım Ertuğ. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2006. google scholar
• Bakanlar Kurulu Kararı, 2015/7440. google scholar
• Berber, Mehmet Akif. ‘‘From Interest to Usury: The Transformation of Murabaha in the Late Ottoman Empire’’. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, Şehir Üniversitesi SBE, 2014. google scholar
• Bulut, Mehmet; Korkut, Cem. ‘‘A Comparison Between Ottoman Cash Waqfs (CWs) and Modern Interest-Free Financial Institutions’’. Vakıflar Dergisi, sy 46 (Aralık 2016). google scholar
• Erdem, Sami. ‘‘An Entirely Different Bank’’. Middle East Business and Banking 5, sy 5 (1986). google scholar
• Hasan Ferid. Osmanlı’da Para ve Finansal Kredi: Bankacılık. haz. Mehmet Hakan Sağlam, İstanbul: Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü, 2008. google scholar
• İbn Abidin, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvaz, Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003/1423. google scholar
• İpşirli, Mehmet, ‘‘Mehmed Esad Efendi’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 28, Ankara 2003. google scholar
• İpşirli, Mehmet, ‘‘Mustafa Hayri Efendi’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 17, İstanbul 1998. google scholar
• Kahya, Hatice Kübra. ‘‘İstibdal Uygulamaları Işığında Osmanlı Vakıf Hukukunun Dönüşümü’’. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE, 2021. google scholar
• Mustafa Hayri Efendi. Şeyhülislam Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi’nin Meşrutiyet, Büyük Harp ve Mütareke Günlükleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015. google scholar
• Kaya, Süleyman. ‘‘XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Nazari ve Tatbiki Olarak Karz İşlemleri’’. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, 2007. google scholar
• Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/12/20171224-22.htm, son erişim tarihi: 21.08.2022. google scholar
• Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabul Edilmesine Dair Kanun, https://www.resmigazete.gov.tr/ eskiler/2018/03/20180308M1-12.htm, son erişim tarihi: 21.08.2022. google scholar
• Özcan, Tahsin. Osmanlı Para Vakıfları Kanûnî Dönemi Üsküdar Örneği. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2003. google scholar
• Özcan, Tahsin. Vakıf Medeniyeti ve Para Vakıfları. İstanbul: Türkiye Finans Katılım Bankası Kültür Yayınları, 2010. google scholar
• Özsaraç, Yakup. ‘‘Vakıflarda Anakronizm: Para Vakıfları Üzerinden Bir Değerlendirme’’. Süleyman Demirel İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 16, sy 2 (Nisan 2021). google scholar
• Öztürk, Nazif. Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995. google scholar
• Quataert, Donald. ‘‘Gelişim Açmazı: 1888-1908 Osmanlı Türkiyesi’nde Ziraat Bankası ve Ziraat Reformu’’. çev. Salih Kış. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. sy 29 (Aralık 2011). google scholar
• Şahin, Enis (ed.). VakıfBank Tarihi 1954-2019. İstanbul: Değişim Yayınları, İstanbul 2020. google scholar
• Taşkınoğlu, Mehmet. ‘‘Mustafa Fevzi (Sarhan) Son Şer‘iye ve Evkaf Vekili, Manisa Milletvekili’’. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi 11, sy 3 (Aralık 2013). google scholar
• Tuncer, Gökçen. ‘‘VakıfBank’ın Kamudan Kamuya Geçmesi Ne Anlama Geliyor?’’. https://www. indyturk.com/node/99781/ekonomi%CC%87/vak%C4%B1fbank%E2%80%99%C4%B1n-kamudan-kamuya-ge%C3%A7mesi-ne-anlama-geliyor. son erişim tarihi: 21.08.2022. google scholar
• Ustaoğlu, Zehra Betül. ‘‘Osmanlı Toplumunda Faizsiz Finans Arayışları’’. Faiz Meselesi: Tarihte Örnek Uygulamalar. der. Murat Ustaoğlu-Ahmet İncekara, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2020. google scholar
• ‘‘Vakıfbank ile İlgili Çok Önemli Açıklama’’. http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/vakifbank-ile-ilgili-cok-onemli-aciklama-40448538. son erişim tarihi: 21.08.2022. google scholar
• ‘‘Vakıfbank Operasyonu İslam Hukukuna Aykırı’’. http://www.radikal.com.tr/ekonomi/vakifbank-operasyonu-islam-hukukuna-aykiri-1104047/. son erişim tarihi: 15.10.2012. google scholar
• Vakıflar Kanunu. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5737.pdf. son erişim tarihi: 21.08.2022. google scholar
• (Yazır), Mehmed Hamdi. İrşâdü’l-ahlâf fî ahkâmi’l-evkâf. İstanbul: Matbaa-i Ahmed Kamil, 1330. https://cdn.vgm.gov.tr/mevzuat/2762-sayili-vakiflar-kanunu-mulga.pdf. son erişim tarihi: 21.08.2022. https://www.vakifkatilim.com.tr/tr/hakkimizda/yatirimci-iliskileri/kurumsal-bilgiler/ortaklik-yapisi, son erişim tarihi: 3.1.2023. google scholar
• https://www.vgm.gov.tr/kurumsal/tarihce/vakif-deyimleri-ve-terimleri-sozlugu. son erişim tarihi: 15.08.2022. google scholar
• https://vakifkatilim.com.tr/tr/hakkimizda/vakif-katilimi-taniyin/organizasyon-yapisi/danisma-komitesi, son erişim tarihi: 30.12.2022. google scholar
• Arşiv Belgeleri/ Archive Documents google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO), 4260/31980. google scholar
• BOA, Dahiliye Şifre Kalemi (DH.ŞFR), 429/5. google scholar
• BOA, Dahiliye Umur-ı Mahalliye ve Vilayat Müdürlüğü (DH.UMVM), 77/17. google scholar
• BOA, Meclis-i Vâlâ (MV), 185/31. google scholar
• BOA, MV, 234/47. google scholar
• BOA, MV, 234/50. google scholar
• BOA, Şura-yı Devlet (ŞD), 199/9. google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Kararlar Daire Başkanlığı, 30-18-1-2/121-111-7. google scholar
• BCA, Muamelat Genel Müdürlüğü, 30-10-0-0/3-15-12. google scholar
• Meşihat Arşivi (MA), Fetvâhâne-i Âlî Tezkire Defterleri (FTD), 374/238. google scholar
• MA, FTD, 378/24, 40. google scholar
• MA, FTD, 382/5. google scholar
• MA, FTD, 383/121. google scholar
• MA, FTD, 386/106, 125. google scholar
• MA, FTD, 389/3, 64. google scholar
• MA, FTD, 395/42. google scholar
• Resmi Yayınlar/ Official Publications google scholar
• Ceride-i İlmiyye, 7:55, 29 Şubat 1336. google scholar
• Düstur 6, 2. Tertip. google scholar
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC) 2, D. 3, İç. S. 1, 28 Haziran 1330. google scholar
• MMZC 1, D. 3, İç. S. 1, 10 Kanunuevvel 1330. google scholar
• Meclis-i Âyan Zabıt Ceridesi 1. D. 3, İç. S. 2, 16 Teşrinisâni 1331. google scholar
• Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye. Dersaadet: Selanik Matbaası, 1328. google scholar
• T.B.M.M. Tutanak Dergisi 27. D. 9, T. 4, 6.1.1954. google scholar
• T.B.M.M. Tutanak Dergisi 27. D. 9, T. 4, 11.1.1954. google scholar
• T.B.M.M. Tutanak Dergisi 27. D. 9, T. 4, 8.1.1954. google scholar
• T.B.M.M. Zabıt Ceridesi 2. D. 2, İç. S. 1, 26.9.1339. google scholar
• T.B.M.M. Zabıt Ceridesi 23. D. 2, İç. S. 3, 29.3.1926. google scholar
• T.C. Resmî Gazete. sy 3027 (13 Haziran 1935). google scholar
• T.C. Resmî Gazete, sy 8608 (15 Ocak 1954). google scholar
• T.C. Resmî Gazete, sy 26800 (20 Şubat 2008). google scholar