Dârülfünun İlahiyat Fakültesi’nde Din Felsefesi: Mustafa Şekip Tunç’un Yöntemi ve Katkıları

Yıl 2025, Cilt: 36 Sayı: ‘Darulfunun İlahiyat’, 303 - 328, 30.06.2025

Hande Nur Bozbuğa

https://doi.org/10.26650/di.2025.36.1.1576374

Öz

Dârülfünun İlahiyat Fakültesi, Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinde modern eğitim sistemi ile İslâm bilim geleneğini birleştirmeyi amaçlayan bir yükseköğretim kurumudur. Bu fakülte dinî ve felsefî tartışmaları bilimsel bir zeminde ele almayı hedefleyen bir yaklaşım benimser. Bu makale, Mustafa Şekip Tunç’un (öl. 1958) fakültede verdiği din felsefesi derslerindeki metodolojisini ve katkılarını incelemektedir. Dârülfünun’da din felsefesi dersleri Cumhuriyet döneminden itibaren vardır ve 1926-1933 yılları arasında bu dersi Tunç okutur. Tunç’un bu derslerinde kullanmak için hazırladığı Felsefe-i Din adlı eseri, Türkiye’de din felsefesi alanındaki ilk eserdir. Bir Din Felsefesine Doğru adlı eseri ise bazı dergilerde yayımlanan makalelerinin derlemesinden oluşan önemli bir çalışmadır. Tunç, dinî konuların ancak felsefî bir zeminde değerlendirilmesi gerektiğini savunur ve kendine özgü bir felsefî metodoloji geliştirir. Bu metodolojisinde Henri Bergson’un (öl. 1941) sezgiciliğinden etkilenen Tunç, rasyonel ve sezgisel bir yöntem geliştirerek din felsefesine önemli bir katkıda bulunur. Tunç’ta akıl ve sezginin uyumu, felsefe ve psikolojinin etkileşimi çerçevesinde gerçekleşir. Dolayısıyla ona göre psikoloji, din felsefesine önemli katkılar sağlayan bir alandır. Onun psikoloji ve felsefe arasında kurduğu bu etkileşim, eserlerinde yer verdiği dinî şuur, dinî duygu, tekâmül, oluş ve hayat hamlesi gibi kavramlarda somut olarak görülebilir. Tunç, bu kavramlar üzerinden ontoloji ve epistemoloji tartışmalarına katkıda bulunmaktadır. Bu makalede Tunç’un din felsefesindeki metodolojisi, görüşlerinin oluşmasında etkili olan kaynaklar ve din felsefesinde ele aldığı Tanrı’nın varlığının delilleri, ilâhî sıfatlar ve dinî tecrübe gibi konular ana hatlarıyla incelenmektedir. Sonuç olarak Tunç, Cumhuriyet döneminde bir yükseköğretim kurumunda din felsefesi dersleri vermiş ve özgün bir felsefî metodolojiyle bu alana katkı sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Felsefesi , Dârülfünun İlahiyat Fakültesi , Mustafa Şekip Tunç , Bir Din Felsefesine Doğru , Sezgi

Philosophy of Religion in the Faculty of Theology of Dārūlfūnun: The Method and Contributions of Mustafa Şekip Tunç

Öz

The Faculty of Theology of Dārūlfūnun is a higher education institution that combines the modern education system with the Islamic scientific tradition in Republican Turkey. This faculty adopted an approach that addressed religious and philosophical issues on a scientific basis. This article examines the methodology and contributions of Mustafa Şekip Tunç (d. 1958) in the philosophy of religion courses he taught at the faculty. Philosophy of religion courses in Dārūlfūnun has been available since the Republican period, and Tunç taught this course between 1926 and 1933. Tunç’s Felsefe-i Din, which he prepared for use in these courses, was the first work in the field of philosophy of religion in Türkiye. His Bir Din Felsefesine Doğru is an important work that is a compilation of his articles published in some journals. Tunç argues that religious issues should only be evaluated on a philosophical ground and develops a unique philosophical methodology. Influenced by Henri Bergson’s (d. 1941) intuitionism in his philosophical methodology, Tunç makes an important contribution to the philosophy of religion by developing a rational and intuitive method. In Tunç, the harmony of reason and intuition occurs within the framework of the interaction between philosophy and psychology. Therefore, according to him, psychology is a field that makes important contributions to the philosophy of religion. The interaction he established between psychology and philosophy can be seen concretely in the concepts such as religious consciousness, religious feeling, tekāmul and élan vital that he includes in his works. Tunç contributes to the debates on ontology and epistemology through these concepts. In this article, Tunç’s methodology in the philosophy of religion, the sources that influenced the formation of his views, and the topics he deals with in his philosophy of religion such as the proofs of God’s existence, the relationship between religion and philosophy, divine attributes and religious experience are examined in outline. As a result, Tunç taught the philosophy of religion at a higher education institution during the Republican period and contributed to this field with an original methodology.

Anahtar Kelimeler

Philosophy of Religion , Dārūlfūnun Faculty of Theology , Mustafa Şekip Tunç , Bir Din Felsefesine Doğru , Intuition

Kaynakça

• Alper, Ömer Mahir. “Dârülfünun İlahiyat Fakültesinde Felsefe Eğitimi”. İstanbul’un Fethi ve İstanbul Üniversitesi’nin Kuruluşunun 550. Yılı Sempozyumu (24 Aralık 2003). İstanbul: y.y., 2004, 139-166. google scholar
• Alpyağıl, Recep (der.). Evrim ve Tasarım: Gelen-eksel ve Çağdaş Çağdaş Metinler Seçkisi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013. google scholar
• Alpyağıl, Recep (der.). Gelen-eksel ve Çağdaş Metinlerle Din Felsefesine Dair Okumalar 1. İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Baskı, 2014. google scholar
• Alpyağıl, Recep (der.). Türkiye’de Bir Felsefe Gelen-ek-i Kurmaya Çalışmak: Feylesof Simalardan Seçme Metinler 2. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011. google scholar
• Arıcan, M. Kazım. “Din, Psikoloji ve Felsefe: Mustafa Şekip Tunç’ta Din Felsefesi Din Psikolojisi İlişkisi”. EKEV Akademi Dergisi 28 (2006), 127-142. google scholar
• Aydar, Hidayet. “Darulfünun İlahiyat Fakültesinden İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesine”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1999), 297-311. google scholar
• Aydar, Hidayet. “Dârülfünûn İlahiyat Fakültesi ve Türk Kültür Hayatına Katkıları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (2012), 23-43. google scholar
• Aydın, Mehmet S. Din Felsefesi. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi, 13. Baskı, 2014. google scholar
• Ayni, Mehmet Ali. Darülfünun Tarihi. İstanbul: Yeni Matbaa, 1927. google scholar
• Ayer, Alfred Jules. Language, Truth and Logic. London: Penguin Books, 1990. google scholar
• Bayrakdar, Mehmet. Din Felsefesine Giriş. Ankara: Eskiyeni, 2012. google scholar
• Bayrakdar, Mehmet. İslâm’da Evrimci Yaratılış Teorisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1987. google scholar
• Bergson, Henri. Yaratıcı Tekâmül. çev. Mustafa Şekip Tunç. Ankara: M.E.B. Yayınları, 1947. google scholar
• Bolay, Süleyman Hayri. Tanzimat’tan Günümüze Türk Düşünürleri: Cumhuriyet’ten Günümüze Bilimsel ve Felsefî Düşünce Temsilcileri. 7 cilt. 4-A/2073-2116. Ankara: Nobel, 2015. google scholar
• Collins, Francis C. Tanrı’nın Dili: Bilim Tanrı İnancıyla Uzlaşabilir mi?. çev. Harutyun Parlak. İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 2009. google scholar
• Dağ, Kifayet. İstanbul Darülfünun İlahiyat Fakültesinde Felsefe Çalışmaları. Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022. google scholar
• Dalkılıç, Bayram. “Türkiye’de İlahiyat Fakültelerinde Din Felsefesi”, Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 2/1 (2009), 281-292. google scholar
• Dölen, Emre. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Darülfünun’da İlâhiyat Öğretimi”. Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu: 18-19 Kasım 2009 Tebliğleri. 105-123. İstanbul: Ada Ofset, 2010. google scholar
• Er, Hamit. “Darülfünun İlahiyat Fakültesi ve Dergisi Hakkında Yeni Bir Değerlendirme”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 16 (2005), 69-100. google scholar
• Er, Hamit. İstanbul Darülfünûnu İlâhiyat Fakültesi Mecmuası: Hoca ve Yazarları. İstanbul: İslam Medeniyeti Vakfı, 1993. google scholar
• Fârâbî. el-Medînetü’l-fâzıla. nşr. Albert N. Nader. Beyrut: y.y., 1986. google scholar
• Gündoğan, Ali Osman. Bergson. İstanbul: Say Yayınları, 2007. google scholar
• İbn Sînâ. el-Mebde’ ve’l-me‘âd. nşr. Abdullah Nûrânî. Tahran: İntişârât-ı müessese-i mütâlaât-ı İslâmî, 1363/1943. google scholar
• İzmirli, İsmail Hakkı. Muhtasar Felsefe-i Ûlâ. nşr. Eşref Hudrî. İstanbul: Hukuk Matbaası, 1329/1911. google scholar
• İzmirli, İsmail Hakkı. Muhtasar Mâ ba‘de’t-tabîa. İstanbul: y.y., t.y. google scholar
• Kafadar, Osman. Türkiye’de Kültürel Dönüşümler ve Felsefe Eğitimi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2000. google scholar
• Kant, Immanuel. Critique of 'PüreReason. trans. and ed. by Paul Guyer - Allen W. Wood. Cambridge: Cambridge University Press, 2000. google scholar
• Kaya, M. Cüneyt. “Mehmet Emin Erişirgil: Bergsonculuktan Pragmatizme Bir Dârülfünûn Hocası”. Kütadgübilig 18 (2010), 129-180. google scholar
• Mollaer, Fırat. “Mustafa Şekip Tunç”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/382-383. İstanbul: TDV Yayınları, 2012. google scholar
• Öcal, Mustafa. “Darul-fünûn İlâhiyat Fakültesinin Öğretim Süresi Ders Programı ve Mezuniyet Belgesi Örnekleri”. Dârülfünûn İlâhiyat Sempozyümü: 18-19 Kasım 2009 Tebliğleri. 183-205. İstanbul: Ada Ofset, 2010 google scholar
• Spencer, Herbert. İlk Sebepler II. çev. Selmin Evrim. İstanbul: M.E.B., 1947. google scholar
• Tunç, Mustafa Şekip. Bir Din Felsefesine Doğrü. İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1959. google scholar
• Tunç, Mustafa Şekip. Felsefe Dersleri: Rühiyat. İstanbul: Maarif Vekaleti Neşriyatı, 1340/1924. google scholar
• Tunç, Mustafa Şekip. “Hakiki Hürriyet (İçtimaiyat, Siyaset ve Ekoller)”. Dergâh 1/3 (1921), 8-10. google scholar
• Tunç, Mustafa Şekip. “Hayat Yapısı (İnceleme)”. Büyük Doğü 2 (1945). google scholar
• Tunç, Mustafa Şekip. “Memlekette On Senelik Felsefe”. Varlık 8 (1933), 20-21. google scholar
• Tunç, Mustafa Şekip. “Müşahhas İnsan ve Bünyesi (Konferans)”. Bilgi 76 (1953), 5-8. google scholar
• Tunç, Mustafa Şekip. “Ruh nerede? IV: Ruh, Beden, Sanat (İnceleme)”. Büyük Doğu 8/7 (1954). google scholar
• Tunç, Mustafa Şekip. “Sanatın İç Yüzü (Sanat Yazıları)”. Dergâh 1/1 (1921), 3-5. google scholar
• Tüzer, Abdüllatif. “Dini Tecrübe, İbadet ve Dua”. Din Felsefesi. ed. Latif Tokat. Ankara: BİLAY, 2018. google scholar
• Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2013. google scholar
• Ülken, Hilmi Ziya. Türk Tefekkürü Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 3. Baskı, 2007. google scholar
• Ünver, Metin - Sarıkaya, Hüseyin. Üç Devir Bir Fakülte: Türkiye’nin İlk İlahiyat Fakültesinin Tarihi (1900-1933). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınevi, 2022. google scholar
• Wittgenstein, Ludwig. Felsefi Soruşturmalar. çev. Haluk Barışcan. İstanbul: Metis, 4. Baskı, 2017. google scholar
• Yıldız, Yakup. Mustafa Şekip Tunç ve Felsefi Görüşleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010. google scholar
• Yıldız, Yakup. “Mustafa Şekip Tunç ve Türk Felsefesindeki Yeri”. Kutadgubilig: Felsefe-Bilim Araştırmaları 19 (2011), 11-51. google scholar