The problem with attributing al-Kāfiyah fī al-jadal to al-Juwaynī

Yıl 2021, Cilt: 32 Sayı: 1, 199 - 218, 16.06.2021

Mehmet Aktaş

Öz

In contemporary theology and fiqh studies, al-Kāfiyah fī al-jadal is a frequently cited reference book. While some argue that the work belongs to Imām al-Ḥaramayn Abū al-Maʿālī ʻAbd al-Malik ibn ʻAbd Allāh al-Juwaynī (d. 478/1085), this claim is doubted by others. When the book was first published by Fawqīyah Ḥusayn Maḥmūd (Cairo 1979), it was attributed to al-Juwaynī. However, an examination of the book’s content shows contradictions with the style and general views of the scholar. Similarly, Daniel Gimaret states that, due to several incompatibilities between al-Kāfiyah and Cüveynî’s other theological works, such as al-Shāmil fī uṣūl al-dīn and al-Irshād ilā qawāṭiʿ al-adillah fī uṣū l al-iʿtiqād, he cannot be the author of the book either. Definitions of certain concepts are at the forefront of these incompatibilities. This article, by referring to the works of al-Juwaynī, will comprehensively compare the opinions of the two sides of the controversy and introduce some additional reasons to support Gimaret’s position. When the points are considered together, it seems highly likely that the author of al-Kāfiyah was not al-Juwaynī but his teacher, Abū al-Qāsim al-Isfarāyīnī al-Isqāf (d. 452/1060).

Anahtar Kelimeler

al-Kāfiyah fī al-jadal, al-Juwaynī, al-Bāqillānī, Abū al-Qāsim al-Isfarāyīnī al-Isqāf, Fawqīyah Ḥusayn Maḥmūd, Daniel Gimaret

el-Kâfiye fi’l-cedel Adlı Eserin Cüveynî’ye Âidiyeti ve Nisbeti Sorunu

Öz

Çağdaş kelâm ve fıkıh çalışmalarında sıklıkla referans gösterilen ve muhtevasında İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn el-Cüveynî en-Nîsâbûrî’nin (ö. 478/1085) düşünce sistemine dair ipuçları aranmaya çalışılan el-Kâfiye fi’l-cedel adlı önemli eserin Cüveynî’ye âidiyeti konusunda kuşkular bulunmaktadır. İçerik bakımından incelendiğinde Cüveynî’nin üslûbuna ve genel görüşlerine aykırılık arz eden bu eser, ilk defa Fevkiye Hüseyin Mahmûd tarafından neşredilerek (Kahire 1979) Cüveynî’ye nisbet edilmiştir. Ancak Daniel Gimaret, Cüveynî’nin eş-Şâmil fî usûli’d-dîn ve el-İrşâd ilâ kavâtıi’l-edilleti fî usûli’l-i‘tikâd gibi kelâmî eserlerine dayanarak tespit ettiği birtakım uyuşmazlıklar sebebiyle, bu eserin ona ait olamayacağını belirtmektedir. Bu uyuşmazlıkların başında bazı kavramların tanımları yer almaktadır. Bu makalede geniş çapta Cüveynî’nin eserlerine müracaat edilerek bu konuda birbirine aykırı görüş serdeden iki tarafın düşünceleri kapsamlı şekilde mukayese edilecek ve Gimaret’in görüşünü destekleyecek şekilde bazı ilâve gerekçelerde bulunulacaktır. Söz konusu gerekçeler bir araya getirildiğinde el-Kâfiye’nin müellifinin Cüveynî’den ziyade onun hocası olan Ebü’l-Kâsım el-İsferâyînî el-İskâfî’nin (ö. 452/1060) olma ihtimali güçlenmektedir.

Anahtar Kelimeler

el-Kâfiye fi’l-cedel, Cüveynî, Bâkıllânî, Ebü’l-Kâsım el-İsferâyînî el-İskâfî

Kaynakça

• ABDÜLHAKÎM, Safvet Şahâte, Cühûdu Fevkıyye Hüseyin Mahmûd fî Fikri’l-İslâm, Minya Üniversitesi Dâru’l-ulûm Fakültesi Felsefe Bölümü, [Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi], Minya, 2018.
• AKTAŞ, Mehmet, Cüveynî’de Tanım Teorisi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü [Yayımlanmamış Doktora Tezi], İstanbul, 2020.
• AMIN WIDIGDO, Mohammad Syifa, Imām Al-Ḥaramayn al-Juwaynī on Jadal: Juridical and Theological Dialectic in the Fifth/Eleventh Century, Indiana University Department of Religious Studies, [Yayımlanmamış Doktora Tezi], Indiana 2016.
• ÂMİDÎ, Ebü’l-Hasan Seyfeddîn Ali b. Muhammed b. Sâlim, Ebkârü’l-efkâr, nşr. Ahmed Ferîd el-Müzîdî, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, I, Beyrut, 2002.
• CÜVEYNÎ [?], İmâmü’l-Harameyn, el-Kâfiye fi’l-cedel (içinde), nşr. Ahmed Abdurrâhîm-Tevfîk Ali Vehbe, Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, Kahire 2015.
• CÜVEYNÎ [?], İmâmü’l-Harameyn, el-Kâfiye fi’l-cedel (içinde), nşr. Halîl Mansûr, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1999.
• CÜVEYNÎ [?], İmâmü’l-Harameyn, el-Kâfiye fi’l-cedel, nşr. Fevkıyye Hüseyin Mahmûd, Îsâ el-Halebî al-Bâbî, Kahire, 1979.
• CÜVEYNÎ, İmâmü’l-Harameyn, el-Burhân fî usûli’l-fıkh, nşr. Abdülazim ed-Dîb, Câmiatü Katar, Doha 1978.
• CÜVEYNÎ, İmâmü’l-Harameyn, eş-Şâmil fi usûli’d-dîn, nşr. Ali Sâmî en-Neşşâr, Süheyr Muhammed Muhtâr, Faysal Bedir Avn, Münşeâtü’l-Maârif, İskenderiye, 1969.
• CÜVEYNÎ, İmâmü’l-Harameyn, eş-Şâmil fi usûli’d-dîn, nşr. Richard M. Frank, Müessese-i Mütâlaât-ı İslâmî Dânişgâh-ı McGill Şu‘be-i Tahran, Tahran, 1981.
• CÜVEYNÎ, İmâmü’l-Harameyn, et-Telhîs fî usûli'l-fıkh, nşr. Muhammed Hasan İsmail, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2003.
• CÜVEYNÎ, İmâmü’l-Harameyn, Kitâbü’l-İrşâd ilâ kavâtii’l-edille fî usûli’l-i‘tikâd, nşr. Muhammed Yûsuf Mûsâ, Mektebetü’l-Hancî Kahire, 1950.
• FRANK, Richard M., “The Aš‘arite Ontology: I Primary Entities”, Arabic Sciences and Philosophy 9, v. 2, 1999, pp. 163-231.
• GAZZÂLÎ, Ebû Hâmid, el-Müstasfâ min ilmi’l-usû (I-II), nşr. Muhammed Tâmir, Dârü’l-Hadîs, Kahire, 2011.
• GIMARET, Daniel, La doctrine d’al-Ash‘ari, Les Editions du Cerf, Paris, 1990.
• İBN ASÂKİR, Ebü’l-Kâsım Ali b. Hasan, Tebyînü kezibi’l-müfterî fîmâ nüsibe ile’l-İmâm Ebi’l-Ḥasan el-Eşʿarî, Dârü'l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1984.
• İBN KÂDÎ ŞÜHBE, Tabakâtü’l-fukahâi’ş-Şâfiiyye, nşr. Hâfız Abdülhalîm Hân, Âlemü’l-Kütüb, I, Beyrut, 1987.
• İBN KESÎR, Tabakâtü’l-fukahâi’ş-Şâfiiyyîn, nşr. Ahmed Ömer Hâşim-Muhammed Zeynühüm Muhammed Azeb, Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, I, Kahire 1993.
• İBN SALÂH, Tabakâtü’l-fukahâi’ş-Şâfiîyye, nşr. Muhyiddin Ali Necîb, Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, I, Beyrut 1992.
• İBNÜ’L-EMÎR, el-Kâmil fî usûli’d-dîn fî ihtisâri’ş-Şâmil fî usûli’d-dîn, nşr. Cemâl Abdünnâsır Abdülmün‘im, Dârü’s-Selâm, Kahire, 2010.
• KİYÂ el-HERRÂSÎ, Usûlü’d-dîn, Dârü’l-Kütübi’l- Mısriyye, Kelâm kısmı, nr. 290.
• SÜBKÎ, Tâceddin, Tabakâtü’ş-Şâfiiyyeti’l-kübrâ, nşr. Mahmûd Muhammed Tanâhî-Abdülfettâh Muhammed el-Hulv, Matbaatü Îsâ el-Bâbî el-Halebî, V, Kahire, 1964.
• TOPALOĞLU, Bekir, “eş-Şâmil”, DİA, İstanbul 2010, XXXVIII, 331-333.
• YURDAGÜR, Metin, Kelâm Tarihi: Ekoller-Şahıslar-Eserler, İFAV, İstanbul 2017.
• https://twitter.com/KHAZAINUL_KUTUB/status/1265095267319078912/Eri%C5%9Fim:%2009.11.2020.