Hac İbadetinin Bireysel Çıktıları Üzerine Tecrübî Bir Araştırma

Yıl 2023, Cilt: 34 Sayı: 1, 189 - 210, 24.07.2023

Faruk Karaca

https://doi.org/10.26650/di.2023.34.1.1198336

Öz

İnanan-inanılan ilişkisini düzenleyen davranışlar dizisi olarak anlaşılabilecek olan ibadetler bütün dinlerin ortaklaşa başvurduğu temel dini pratikler olarak dikkat çekmektedir. Temel amacı dindar şuuru inanılan Varlık ile doldurmak olan ibadetlerde zaman, miktar, sıra, mekan, sembolik anlam ve unsurlar gibi şekli unsurlar vaz’i olup, bu özellikler ibadetlerin objektif boyutunu oluşturmaktadır. İslami ibadetler içinde şekli unsurlar açısından ön plana çıkan ibadetlerin başında hac gelmektedir. Hac ibadeti kutsanmış bir zaman ve mekânda icra edilmesinin yanında ibadet psikolojisini olumlu yönde etkileyen birçok biçimsel unsura sahiptir. Bunlar arasında icrası için gerekli olan zamanın görece uzun olması, diğer ibadetlere oranla nispeten uzun bir hazırlık evresi gerektirmesi, daha yüksek bir motivasyonla icra edilmesi ve son derece büyük bir kalabalıkla birlikte icra edilmesi haccın ilk akla gelen ayırıcı özellikleridir. Diğer ibadetlerin de neredeyse tamamının hacla birlikte icra ediliyor olması, hacca İslami ibadetleri bir araya toplayan bir “ibadet seti” niteliği kazandırmaktadır. Bütün bunlar hac ibadetinin birey üzerindeki etki potansiyelini yükseltmektedir. Haccın icracısına “hacı” adında yeni bir unvan kazandırması ise haccın özellikle ibadet sonrası süreğen etkisini artırma konusunda ayırıcı özelliğe sahiptir. Çalışmada hac ibadetinin sahip olduğu çok boyutlu etki potansiyeli tecrübi veriler ışığında ele alınmış, beklenildiği gibi hac ibadetini icra eden bireylerde yüksek düzeyde süreğen pozitif etkiler ürettiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din, İbadet, İbadet Psikolojisi, Hac, Hac Psikolojisi

Experiential Research on the Individual Outcomes of Hajj Worship

Öz

Worship can be understood as the set of behaviors regulating the relationship between the believer and the believed and draws attention as a common basic religious practice all religions apply. Worship involves formal elements such as time, quantity, order, place, and symbolic meaning, the main purpose of which is to fill the worshipper’s religious consciousness with that which is being believed; these features constitute the objective dimension of worship. The Hajj is one of the most prominent forms of Islamic worship in terms of formal elements. In addition to being performed at a blessed time and place, the pilgrimage also contains many formal elements that positively affect the psychology of worship. Among the first distinguishing features of the pilgrimage are the relatively long time required for its performance, the relatively long preparation period required compared to other prayers, and its performance with a higher motivation and an extremely large crowd. The fact that almost all other forms of worships are performed together with the pilgrimage provides the Hajj with set of forms of worship that unite Islamic worship. All these increase the potential impact the Hajj can have on the individual. Those who perform the pilgrimage gain the new title of haji, which has a distinctive feature in increasing the long-term effect of the pilgrimage, especially after it finishes. This study discusses the potential multidimensional effects the Hajj has as a form of worship in light of empirical data and, as expected, has concluded the Hajj to produce high levels of longterm positive effects on the individuals who’ve performed it.

Anahtar Kelimeler

Religion, Worship, Psychology of Worship, Psychology of Hajj

Kaynakça

• Bakhtiari, M., Arani, A. M., Karamkhani, M., Khubestani, M. S., & Mohammadi, H. (2017). Investigating the relationship between hajj pilgrimage and mental health among Sharif University of Technology students. Journal of Research on Religion & Health, 3(2), 78-87. google scholar
• Bayyiğit, M. (1998). Sosyo-Kültürel Yönleriyle Türkiye’de Hac Olayı, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. google scholar
• Buharî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail, (tarihsiz). es-Sahîh, İstanbul: el-Mektebetül’l-İslâmîyye. Certel, H. (2003). Hacda Strese Yol Açan Sebepler, Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 12, 199-213. Clingingsmith, D., Khwaja, A. I., & Kremer, M. (2009). Estimating the impact of the Hajj: Religion and tolerance in Islam’s global gathering. The Quarterly Journal of Economics, 124 (3), 1133-1170. Civil, Z. (2003). Din Sosyolojisi Açısından Hac. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. google scholar
• Doğan, E.B. (2010). Hacı Adaylarına Verilen Eğitim Seminerlerinin Yeterliliği, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Y. Lisans Tezi. google scholar
• Erul, B. ve Keleş, E. (2008). Haccı Anlamak, (6. Baskı). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. google scholar
• Gecioğlu, (2019). Hac İbadetinin Bireysel Dinî Yaşayış Üzerindeki Etkileri: Bir Tipleme Denemesi, Bilimname. 37. 243-287. google scholar
• Gültekin, S. (2012). Adım Adım Hac ve Umre, İstanbul: Beşir Kitabevi. google scholar
• Günay. Ü. (1999). Erzurum ve Çevre Köylerde Dini Hayat, İstanbul: Dergah Yayınları. google scholar
• Güven, M. (2019). Narsizim, alçakgönüllülük ve dindarlık ilişkisiErzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi. google scholar
• Hood, R. W. , Spilka, B., Hunsberger, B. & Gorsuch, R. (1996). The Psychology of Religion. The Guilford Press, New York. google scholar
• Hökelekli, H. (1993). Din Psikolojisi, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. google scholar
• İslamoğlu, M. (1998). Hac Risalesi, İstanbul: Düşün Yayıncılık. google scholar
• Karaca. F. (2000). Ölüm Psikolojisi, İstanbul: Beyan Yayınları. google scholar
• Karaca. F. (2015). Din Psikolojisi, Trabzon: Eser Ofset. google scholar
• Karaca. F. (2016). Dini Gelişim Psikolojisi, Trabzon: Eser Ofset. google scholar
• Karaca, F. (2017). “Hac Etkileri Ölçeği”, Din Değerler ve Sağlık, Ed. Hökelekli, H. İstanbul: Dem Yayınları, 555-566. google scholar
• Kayıklık, H., (2006), “Bireysel Dindarlığın Boyutları ve İnanç-Davranış Etkileşimi”, İslâmî Araştırmalar Dergisi (Din Psikolojisi Özel Sayısı), C:19. S:3. s. 491-499. google scholar
• Kısakürek, N. F. (2000). Hac’dan Çizgiler, Renkler ve Sesler, İstanbul: Haccegan Yayınları. google scholar
• Koca, F. (1999). İslam’da ibadet, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19. 240-246. google scholar
• Koç, M. (2013a). Hac Psikolojisi I: İngiltereli Türk Diaspora Hacıları Üzerine Nitel Bir Durum Çalışması, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1, XV, 27, 49-74. google scholar
• Koç, M. (2013b). Hac Psikolojisi II: İngiltereli Türk Diaspora Hacıları Üzerine Nitel Bir Durum Çalışması, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, -2, XV, 28, 193-222. google scholar
• Koç, M. 2005. Din Psikolojisi Açısından Ergenlik Döneminde Dua ve İbadet Psikolojisinin Gelişimi, EKEVAkademi Dergisi. 9. 25. 75-88. google scholar
• Köktaş, M. E. (1993). Türkiye’de Dini Hayat, İstanbul: İşaret Yayınları. google scholar
• Kurt, A. (1987). Haccın Hikmetleri. Diyanet Dergisi, 43 (3), 47-52. google scholar
• Maheshwari, S., & Singh, P. (2009). Psychological well-being and pilgrimage: Religiosity, happiness and life satisfaction of Ardh-Kumbh Mela pilgrims (Kalpvasis) at Prayag, India. Asian Journal of Social Psychology, 12(4), 285-292. google scholar
• Ok, Ü. (2011). “Dini Tutum Ölçeği: Ölçek Geliştirme ve Geçerlilik Çalışması, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8/2, 528-549. google scholar
• Onay, A. (2006). Hac Yapan Kişilerin Hacdan Sonraki Dini Tutumları, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 14. 1-23. google scholar
• Özdemir, A. (2012). Hac, İstanbul: Timaş Yayınları. google scholar
• Paloutzian, R.F. (1996). Invitation to the Psychology of Religion. London: Allyn and Bacon. Second Edition. google scholar
• Pandya, S. (2015). Pilgrimage and devotion to the divine mother: Mental wellbeing of devotees of Mata Vaishno Devi. Mental Health, Religion & Culture, 18(9), 726-737. google scholar
• Peker, H. (2000). Din Psikolojisi, Samsun: Aksiseda Matbaası. google scholar
• Şahin, H. (2006). Toplumsal İlişkiler Açısından Hac İbadetinin Analizi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Y. Lisans Tezi. google scholar
• Şen, N. (2003). Hac İbadetinin Psiko-sosyalDeğeri, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Y. Lisans Çalışması. google scholar
• Taplamacıoğlu, M. (1962). Yaşlara Göre Dinî Yaşayışın Şiddet ve Kesafeti Üzerine Bir Anket, Ankara Ü. İFD, 10, 140-151. google scholar
• Tekin, H. (2006). Hac Fıkhı, İstanbul: Aşiyan Yayınları. google scholar
• Tewari, S., Khan, S., Hopkins, N., Srinivasan, N., & Reicher, S. (2012). Participation in mass gatherings can benefit well-being: Longitudinal and control data from a North Indian Hindu pilgrimage event. PLOS ONE, 7(10): e47291. google scholar
• Uludağ, S. (1999). “ibadet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul : Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları , 19: 247. google scholar
• Warfield, H. A., Baker, S. B., & Foxx, S. B. P. (2014). The therapeutic value of pilgrimage: A grounded theory study. Mental Health, Religion & Culture, 17(8), 860-875. google scholar
• Yadigar, A. (2004). Hac Günlüğü, İstanbul: Zafer Yayınları. google scholar
• Yalçınkaya, E. (2011). Hac Psikolojisi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Y. Lisans Tezi. google scholar