Türkiye’de Aile Arabuluculuğu Üzerine Çalışmalar: Eleştirel Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 35 , 33 - 54, 28.02.2025

Hatice Kübra Kahya

https://doi.org/10.26650/di.2024.35.1561079

Öz

Türkiye’de aile arabuluculuğuna ilişkin düzenlemeler, 2012 yılında yürürlüğe giren Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu ile birlikte yasal bir çerçeveye kavuşmuştur. HUAK’ın yürürlüğe girmesinden bu yana, aile hukuku alanına özel ve etkin bir arabuluculuk mevzuatının geliştirilmesi yönünde çalışmalar sürmektedir. Bu makale, aile arabuluculuğuna ilişkin mevcut öğretideki farklı yaklaşımları ele almaktadır. Türk aile hukukuna hakim ilkeler, aile arabuluculuğu müessesesine elverişli uyuşmazlık alanını oldukça sınırlar. Mali uyuşmazlıklar haricindeki neredeyse hiçbir aile uyuşmazlığı arabuluculuğa elverişli değildir. Bu sınırlılığı gidermek adına, öğretide, arabuluculuğa engel şiddete ilişkin kanun yorumunun fiziksel ve cinsel şiddetle sınırlı dar bir çerçevede yapılması gibi farklı fikirler ortaya atıldığı gibi aile arabuluculuğuna zorunlu dava şartı arabuluculuk modelinin getirilmesinin savunulduğu da görülür. Aile arabuluculuğunda, mahkeme içi-mahkeme dışı arabuluculuk sistemlerinden hangisinin benimseneceği noktasında baskın kanaat, mahkeme temelli arabuluculuk modelinden yanadır. Bazı öğreti yazarları, daha etkili olacağı gerekçesiyle bir terapist veya sosyal bilimler-davranış bilimleri alanında uzman bir kişinin yer aldığı eş arabuluculuk sistemini benimser. Bu makale, çoğunluğu Müslüman bireylerden oluşan Türkiye’de, İslam aile arabuluculuğu pratiğine yer açan, din adamlarının sürece dahil olabileceği ve taraflara İslam hukuku prensipleri çerçevesinde öneride bulunabileceği değerlendirici ve eş arabuluculuk modelinin daha etkili olabileceğini savunur. Bu noktada sulh ve tahkim kurumlarını içeren daha etkin bir arabuluculuk sürecinin geliştirilebilmesi için İslam ülkelerinin farklı pratiklerinin de dikkate alınmasını önerir.

Anahtar Kelimeler

Aile hukuku, arabuluculuk, sulh, tahkim, İslam hukuku

Studies on Family Mediation in Türkiye: A Critical Analysis

Öz

The regulations concerning family mediation in Türkiye were granted a legal framework with the enactment of Law on Mediation in Civil Disputes in 2012. Since the enforcement of this law, many studies have been conducted to develop a specific and effective mediation law on family law disputes. This article examines the various approaches in the existing literature on family mediation. The principles governing Turkish family law significantly restrict the scope of disputes that are suitable for mediation. Aside from the ones including financial issues, almost no family law dispute is considered applicable to mediation. To address this limitation, some scholars have proposed a restrictive interpretation of the legal provisions on domestic violence as an impediment to mediation, limiting the concept to physical and sexual violence. Others argue for the introduction of mandatory mediation as a precondition for litigation in family disputes. The prevailing opinion favors a court-based model over an out-of-court mediation system. Some scholars advocate for co-mediation systems that include a therapist or an expert in social and behavioral sciences, arguing that this approach would be more effective. This article also argues that a more effective model in Türkiye -where most of the population is Muslim- should incorporate Islamic family mediation practices. In this model, religious leaders could participate in the mediation process and provide guidance to the parties based on principles of Islamic law. It also highlights that by considering existing practices in various Islamic countries, a more effective mediation process could be developed that integrates the institutions of sulh (reconciliation) and tahkim (arbitration).

Anahtar Kelimeler

Family law, mediation, reconciliation, arbitration, tahkīm, Islamic law

Kaynakça

• Aile Mahkemelerinde Alternatif Uyuşmazlık Çözümü Mekanizmalarının Kullanımına İlişkin Öneriler Raporu, 2022 https://rm.coe.int/kapsaml-degerlendirme-raporu-web-/1680aa5f5c (Son erişim: 2.10.2024). google scholar
• Akkaya, Tolga. “Boşanma Davasında Alınabilecek Geçici Hukuki Korumalar veya Hakimin Müdahalesi Yoluyla Çocuğun Korunması Kapsamında Zorunlu Arabuluculuk ve Boşanma Süreci (Aile) Danışmanlığı.” Ankara Barosu Dergisi. 4 (2014): 24-61. google scholar
• Altıntaş, Mehtap Şahin. “Aile Hukukundan Doğan Uyuşmazlıkların Arabuluculuğa Elverişliliği.” Medeni Hukuk Dergisi 1. 2 (2024): 137-78. google scholar
• Bartel, Barry C. “Med-Arb as a Distinct Method of Dispute Resolution: History, Analysis, and Potential.” Willamette Law Review 27. 3(1991): 661-92. google scholar
• Bayraktar, Muratcan. “Alman ve Türk Hukuk Sistemlerinde Arabuluculuk Düzenlemelerine Genel Bakış.” İstanbul Barosu Dergisi 89. 4 (2015): 151-172. google scholar
• Berg, Adriane G. “The Attorney as Divorce Mediator.” Mediation Quarterly. 2 (1983): 21-28. google scholar
• Bilgin, Kübra. “İngiltere’de Müslüman Tahkim Heyeti ve Aile Hukuku Uygulamaları” (Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, 2022). google scholar
• Bozdağ, Gonca Gülfem. “Arabuluculuk ve Arabuluculuğun Ebeveynler Arasındaki Uluslararası İhtilaflarda Uygulanabilirliği.” Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 20. 1 (2016): 101-136. google scholar
• Börü, Levent. ‘‘Aile Arabuluculuğu Konusunda Güncel Gelişmeler.’’ içinde II. Uluslararası Kadın ve Hukuk Sempozyumu II (Türkiye Barolar Birliği Yayınları, 2019). google scholar
• Börü, Levent. “Kadına Karşı Şiddette Arabuluculuk Kurumuna Karşı Bazı Değerlendirmeler.” Türkiye Barolar Birliği Dergisi. Özel Sayı (2017): 173-198. google scholar
• Coşkun, Nihal. Aile Arabuluculuğu (On İki Levha Yayıncılık, 2023). google scholar
• Cusairi, Rafidah Mohamad. The Application of Islamic Shari’ah to the Muslim Minority Living in the Uk: A Comparative Study on Family Mediation Between English Law and Faith-Based Med-Arb at Shari’ah Councils (Glasgow Caledonian University, 2013). google scholar
• Çelik, Mubin Burak. “Türk Hukuku’nda İslam Hukuku ile Karşılaştırmalı Olarak Aile Arabuluculuğu” (Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2024). google scholar
• Çelik, Mubin Burak. “Modern Hukuk Sistemlerinde Aile Arabuluculuğu.” ASBÜ Hukuk Fakültesi Dergisi. 2 (2023): 1009-1057. google scholar
• Dağlıoğlu, Duygu. “Aile Hukukuna İlişkin Uyuşmazlıklarda Arabuluculuk.” ASBÜ Hukuk Fakültesi Dergisi. 2 (2020): 551-587. google scholar
• Demir, Gül İpek. “Karşılaştırmalı Hukukta Aile Arabuluculuğu” (Yüksek lisans tezi, İzmir Ekonomi Üniversitesi, 2022). google scholar
• Demir, Şamil. “Arabuluculuk ile Aile İçi Şiddet ve Uzlaşmaya Tabi Suçların İlişkisi.” Ankara Barosu Dergisi. (2014/2): 211-228. google scholar
• Demircioğlu, Huriye Reyhan. “Aile Hukuku Uyuşmazlıkları Bakımından 6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nun Uygulanabilirliği.” Adalet Akademisi Dergisi. 23 (2015): 45-84; google scholar
• Doğru, Zeynep. “Malezya Örneğinde İslam Aile Hukukunda Arabuluculuk Uygulamaları” (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2020). google scholar
• Donohue, William vd., “Models of Divorce Mediation.” Family and Conciliation Courts Review. 27 (1989): 37-46. google scholar
• Duran, Süleyman. “Türk Aile Hukukundan Doğan Uyuşmazlıklarda Arabuluculuk” (Yüksek Lisans Tezi, İzmir Ekonomi Üniversitesi, 2022). google scholar
• Emery, Robert E. Renegotiating Family Relationships: Divorce, Child Custody, and Mediation (Guilford Press, 2012). google scholar
• Emery, Robert E. Aile İlişkilerini Tekrar Gözden Geçirmek: Boşanma, Velayet ve Arabuluculuk, çev. Filiz Bolat (CK Yayınevi, 2019). google scholar
• Roberts, Marian. Mediation in Family Disputes: Principles of Practice (Routledge, 2020). google scholar
• Roberts, Marian. Aile Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk: Uygulama Esasları. çev. ed. Abbas Türnüklü (Nobel Akademik Yayıncılık, 2020). google scholar
• Fırat, Erhan. “Aile Arabuluculuğu” (Doktora tezi, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, 2021). google scholar
• Fırat, Erhan. “Aile Arabuluculuğu.” Türkiye Adalet Akademisi Dergisi. 49 (2022): 371-388. google scholar
• Filiz, Orhan. “Türkiye’de Aile Mahkemeleri Uygulaması ve Uygulamanın Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma.” Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi 25. 25 (2011): 73-96. google scholar
• Folberg, Jay. “A Mediation Overview: History and Dimensions of Practice.” Mediation Quarterly. 1 (1983): 3-13. google scholar
• Güler, Beyhan Kaplan. Boşanmanın Hukuki Sonuçlarında Arabuluculuk (Sümer Kitapevi, 2014). google scholar
• Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Uygulamalarının Geliştirilmesi Projesi Nihai Veri Araştırması Raporu. 12.06.2017. https://rm.coe.int/mediation/168075fa4c (Son erişim 27.9.2024). google scholar
• Kaşdibi, Ahmet. “İslam Aile Hukukunda Şiddetli Geçimsizlik ve Aile Arabuluculuğu” (Doktora tezi, Karabük Üniversitesi, 2022). google scholar
• Kavasoğlu, Abdurrahman; Gündoğdu, Tansu. “Aile Arabuluculuğunun Tarihi Gelişimi ve Ülkemizdeki Mevzuat Açısından Değerlendirilmesi.” SDÜHFD 11. 2 (2021): 771-789. google scholar
• Kuncak, Fulya. “Suudi Arabistan’da Aile Arabulucu-Hakemliği Uygulamaları” (Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, 2022). google scholar
• Özbek, Mustafa. ‘‘Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin ‘‘Aile Arabuluculuğu’’ Konulu Tavsiye Kararı.’’ Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 7. 2 (2005): 71-102. google scholar
• Özbek, Mustafa Serdar. “Arabuluculuk ile Tahkim Yöntemlerinin Kesişme Bölgesi: Arabuluculuk-Tahkim.” Yargıtay Dergisi 43. 1 (2017): 15-106; google scholar
• Özdoğan, Ayça vd. Aile ve Miras Hukukunda Uzman Arabuluculuk, ed. Şükran Şipka vd. (Adalet Bakanliği Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü Arabuluculuk Daire Başkanliği, 2020). google scholar
• Özmumcu, Seda. Uzak Doğu’da Arabuluculuk Anlayışı ile Türk Hukuk Sisteminde Arabuluculuk Kurumuna Genel Bir Bakış (On İki Levha Yayincilik, t.y.). google scholar
• Şen, Bülent. Boşanma Arabuluculuğu (Nobel Akademik Yayincilik, 2015). google scholar
• Şimşek, Erdem. “Aile Hukuku’na İlişkin Uyuşmazliklarin Çözümü İçin Düzenlenmesi Gereken, Ayri Bir Arabuluculuk Kanunu ile İlgili Değerlendirme.” içinde Arabuluculuğun Geliştirilmesi Uluslararası Sempozyumu, ed. Ersin Erdoğan (Pozitif Matbaacilik, 2019), 57-78. google scholar
• Tarman, Zeynep Derya. “Tarafsiz Bir Üçüncü Kişi Ayni Uyuşmazlikta Hem Hakem Hem De Arabulucu Olabilir Mi?” Legal Hukuk Dergisi 86. 8 (2010): 463-471. google scholar
• Temel, Ahmet. “İslam Aile Hukukundaki Arabulucu-Hakemlik Uygulamasinin Türkiye’de Aile Arabuluculuğuna Muhtemel Katkilari.” Darulfunun İlahiyat 30. 2 (2019): 311-336. google scholar
• Tunçel, Kübra Acer. “Aile Hukuku Uyuşmazliklarinda Arabuluculuk” (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Yildirim Beyazit Üniversitesi, 2023). google scholar
• TÜİK: Evlilik İstatistikleri, 2018. google scholar
• Yeşilirmak, Ali. “Uyuşmazliklarin Arabuluculuk ve Tahkim Yollannin Birlikte Kullanilarak Çözümü (Med-Arb).” içinde Arabuluculuğun Geliştirilmesi Uluslararası Sempozyumu. ed. Ersin Erdoğan (Pozitif Matbaacilik, 2019), 181-188. google scholar
• Yildiz, Pervin. “Türk Hukukunda Aile Arabuluculuğuna İlişkin Gelişmeler.” içinde Arabuluculuğun Geliştirilmesi Uluslararası Sempozyumu. ed. Ersin Erdoğan (Pozitif Matbaacilik, 2019), 33-52. google scholar
• Yilmaz, İbrahim. “İslâm Aile Hukukunda Boşanmalari Önleyici Bir Tedbir Olarak Tahkîm Müessesesine Hukuki İşlerlik Kazandirilmasi”. Turkish Studies 12. 10 (2017): 329-360. google scholar
• “Arabuluculuk Dosya Sayisi 4 Milyonu Aşti.” https://www.adalet.gov.tr/arabuluculuk-dosya-sayisi-4-milyonu-asti (Son erişim: 3 Ekim 2024). google scholar
• “Kira Uyuşmazliklarinda 76 Bin 780 Dosyadan 32 Bin 78’i Anlaşma ile Sonuçlandi.” https:// www.adalet.gov.tr/kira-uyusmazliklarinda-76-bin-780-dosyadan-32-bin-78-i-anlasma-ile-sonuclandi#:~:text=“1%20Eylül%20tarihinden%20itibaren%20başlattiğimiz,dostane%20bir%20 şekilde%20uyuşmazliği%20çözdüler (Son erişim: 3 Ekim 2024). google scholar
• Aile Mahkemelerinin Kuruluş Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanun. https://www.mevzuat. gov.tr/mevzuatmetin/1.5.4787.pdf (Son erişim: 4 Ekim 2024). google scholar
• Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.6325. pdf (Son erişim: 4 Ekim 2024). google scholar