The Claim of Islām’s Expansion Through Violence: Historical Origins of the Debate and Mutakallimūn’s Response

Yıl 2025, Cilt: 36 Sayı: 2, 337 - 366, 26.08.2025

Özkan Şimşek

https://doi.org/10.26650/di.2025.36.2.1666831

Öz

This article examines anti-Islamic claims regarding the role of violence in the spread of Islām, traces the roots of these claims in Christian polemical literature and analyzes the counterarguments developed by Mutakallimūn. Some groups attempt to explain the geographical expansion of Islām solely through military conquest and forced conversion. The origin of this approach can be traced back to some Christian apologists from the late 7th and the beginning of the 8th centuries. Therefore, this study aims to investigate the aforementioned claim through Christian sources. Furthermore, it analyzes the counterarguments put forth by Muslim theologians in a comparative and chronological manner. In addition, the study considers a claim made by Abū Ḥāmid al-Ghazālī (d. 505/1111) that resembles Christian assertions, showing that while his stance may appear similar, it was grounded in a distinct epistemological framework and did not attribute a decisive role to theological activity in the process of Islam’s expansion. It is observed that al-Ghazālī’s approach was subjected to a critical evaluation by the Muʿtazilites in the context of the necessity of rational inference (istidlāl), and Mu‘tazilī scholars opposed the idea that Islām was spread by the sword. The article demonstrates the multifaceted nature of the spread of Islām, which cannot be reduced to a single cause, emphasising the role of rational inference and persuasion methods, while contextualising military conquest within the geopolitical framework of the classical Islamic world.

Anahtar Kelimeler

Kalām , Spread of Islām , Christianity , Mutakallimūn , Sword , Reasoning

Etik Beyan

This article is the revised and partially modified version of the unpublished paper titled “The Factor of the Sword in the Spread of Islam through the Eyes of the Mutakallimūn”, which was delivered orally at Fırst Internatıonal Occıdentalısm Symposıum The “Other” in Islamic Civilization on October 21-23, 2022.

İslâm’ın Şiddet Yoluyla Yayıldığı İddiası: Tartışmanın Tarihsel Kökenleri ve Kelâmcıların Savunusu

Öz

Bu makale, İslâm’ın yayılmasında şiddetin rolüne dair İslâm karşıtı iddiaları, Hıristiyan polemik literatüründeki kökenini ve kelâmcıların geliştirdiği karşı argümanları tarihsel bağlamda incelemektedir. Kimi kesimler, İslâm’ın farklı bölgelere yayılmasını sadece askerî güç ve zorlama ile açıklamaya çalışılmaktadır. Bu yaklaşımın kökeni, VII. yüzyıl sonu ile VIII. yüzyıl başlarında yaşayan bazı Hıristiyan apolojistlere dayanmaktadır. Bundan ötürü çalışma bu iddiayı Hristiyan literatürü üzerinden incelemeyi amaçlamaktadır. Bununla birlikte Müslüman kelâm âlimleri tarafından öne sürülen karşı argümanlar da karşılaştırmalı ve kronolojik olarak analiz edilmektedir. Diğer taraftan çalışmada Ebû Hâmid el-Gazzâlî (ö. 505/1111) tarafından öne sürülen ve Hıristiyan iddialarına benzeyen bir iddiayı ele almakta, onun yaklaşımının ilk bakışta benzer görünse de farklı bir epistemolojik çerçeveye dayandığını ve İslâm’ın yayılma sürecinde kelâmî faaliyetlere belirleyici bir rol atfetmediğini göstermektedir. Gazzâlî’nin yaklaşımının Muʿtezile tarafından istidlâlin gerekliliği bağlamında eleştiriye tabi tutulduğu ve Gazzâlî’yi eleştiren bazı Muʿtezilî âlimlerin İslâm’ın kılıç ile yayıldığı düşüncesine karşı çıktıkları görülmektedir. Makale, İslâm’ın yayılmasının tek bir sebebe indirgenemeyecek kadar çok yönlü olduğunu gösterirken bu süreçte farklı etkenlerle birlikte istidlâl ve ikna yöntemlerinin etkisini vurgulamakta, fetih olgusunun klasik İslâm dünyasının jeopolitik bağlamında değerlendirilmesi gerektiğini savunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm , İslâm’ın Yayılışı , Hıristiyanlık , Kelâmcılar , Kılıç , İstidlâl

Etik Beyan

Bu makale 21-23 Ekim 2022 tarihinde Uluslararası Oksidentalizm Sempozyumu-I İslam Medeniyetinde “Öteki” adlı sempozyumda sözlü olarak sunulan ancak tam metni yayımlanmayan “Mütekellimûnun Gözünden İslam’ın Yayılışında Kılıç Faktörü” başlıklı tebliğin içeriği geliştirilerek ve kısmen değiştirilerek üretilmiş hâlidir.

Kaynakça

• Âmirî, Ebü’l-Hasan Muhammed b. Yusuf en-Nisâbûrî. el-İ'lâm bi-menâkıbi’l-İslâm. thk. Ahmed Abdülhamid Gurab. Riyad: Darü’l-Asale li’s-Sekâfe, 1988. google scholar
• Arnold, Thomas Walker. The Preaching of Islam: A History of the Propagation of the Muslim Faith. London, 1913. google scholar
• Aydın, Fuat. “Batı’nın İslam Anlayışının Doğulu Kökenleri ya da Abdülmesih İshak el-Kindî’nin Risâle’sinin Serencamı”. Osmanlılar ve Avrupa. ed. Seyfi Kenan. İstanbul: İsam Yayınları, 2010. google scholar
• Aykaç, Meryem Beyza. XIX. Yüzyıl Oryantalizmi ve Siyer William Muir’in Siyeri Örnekliğinde. Kahramanmaraş: Samer, 2020. google scholar
• Basrî, Ammar. Kitâbü’l-Burhân Apologie et controverses. thk. Michel Hayek. Beyrut: Dârü’l-Meşrik, 1986. google scholar
• Bertaina, David. Buluş Ibn Raja’: The FatimidEgyptian Convert Who Shaped Christian Views of Islam. Leiden Boston: Brill, 2022. google scholar
• Bûlus ibn Recâ’. “Kitâbü’l-Vâdih”. thk. David Bertaina. Arabic Christianity. Leiden Boston: Brill, 2022. google scholar
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî târihi’l-Arab kable’l-İslâm. Beyrut: Dârüs-Sâkî, 2001. google scholar
• Cleveland, William L. A History of the Modern Middle East. New York: Routledge, 2018. google scholar
• Cucarella, Diego R. Sarrio. Muslim-Christian Polemics across the Mediterranean: The Splendid Replies of Shihab al-Dın al-Qamfi. Leiden and Boston: Brill, 2015. google scholar
• el-Cüşemî, Hâkim. et-Tehzîb fî’-tefsîr. thk. Abdurrahman b. Süleyman es-Sâlimî. Beyrut-Kâhire: Dârü’l-Kitâbi’l-Lübnânî-Dârü’l-Kitâbi’l-Mısrî, 2019. Basım, 2019. google scholar
• Çelik, Siren. “The Emperor, the Sultan and the Scholar: The Portrayal of the Ottomans in the Dialogue with a Persian of Manuel II Palaiologos”. Byzantine and Modern Greek Studies 41/2 (Ekim 2017), 208-228. https://doi.org/10.1017/byz.2017.12 google scholar
• Daş, Mustafa. “XIV. Asırda Dinler Arası İletişim: Bizans İmparatoru II. Manuel Palaiologos ve Hacı Bayram Veli’nin Ankara’da Yaptıkları Tartışma”. XI. ve XVIII. Yüzyıllar İslâm-Türk Medeniyeti ve Avrupa Sempozyumu. 85-92. İstanbul: İsam Yayınları, 2006. google scholar
• El-Moursi, Mohamed. ThePhenomenon of ReligionAccording toAbu al-Hasan al- Amin. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2018. google scholar
• Gazmînî, Necmüddîn ez-Zâhidî. er-Risâletü’n-nâsıriyye. thk. Muhammed el-Mısrî. Kuveyt: Merkezi’l-Mahtutât ve’t-Turâs, 1994. google scholar
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-İktisâd fi’l-i‘tikâd: İtikadda Orta Yol. çev. Osman Demir. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012. google scholar
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Kelâm ve halk: İlcâmü’l-avâm an ilmi’l-kelâm. google scholar
• çev. Mahmut Kaya - M. Cüneyt Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018. google scholar
• Geanakoplos, Deno J. “Bizans İmparatorluğu’nda Kilise ve Devlet: Sezaropapizm Sorununu Yeniden Düşünmek”. çev. Mustafa Alican. Tarih Okulu Dergisi 2011/IX (01 Aralık 2010). google scholar
• Griffith, Sidney H. The Church in the Shadow of the Mosque: Christians and Muslims in the World of Islam. Princeton: Princeton University Press, 2012. google scholar
• Hazrecî, Ahmed b. Abdüssamed. Mekâmi’ü’s-Sulbân. thk. Abdülmecid el-Şerefî. Tunus: Merkezü’d-Dirâsât ve’l-buhus, 1975. google scholar
• Huneyn b. İshâk. “Risâle”. Une correspondance Islamo-chretienne entre Ibn al-Munağğim, Hunayn IbnIshâq et QustâIbnLüqâ. thk. Khalil Samir - Paul Nwyia. Turnhout: Brepols Publishers, 1981. google scholar
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed el-Mağribî. Mukaddime. thk. Mustafa Şeyh Mustafa. Şam: Müessesetu’r-Risâle Naşirun, 2016. google scholar
• İbnü’l-Melâhimî, Rüknüddîn Mahmûd b. Muhammed el-Hârezmî. Kitâbü’l-Mu 'temedfî usûli’d-dîn. thk. Wilferd Madelung. Tahran: Mirâs-i Mektûb, 2012. google scholar
• İbnü’l-Melâhimî, Rüknüddîn Mahmûd b. Muhammed el-Harezmî. Kitâbü’l-Fâ'ik f usûli ’d-dîn. thk. Madelung, Wilferd-Martin McDermott. Tahran: Iranian Institute of Philosophy - Institüte of Islamic Studies, 2007. google scholar
• Işık, Hidayet. Amiri’ye Göre Islam ve Öteki Dinler. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006. google scholar
• İbn Cemâa, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. İbrâhîm. Tahrîru’l-ahkâm fî tedbîri ehli’l-Islâm. thk. Fuad Abdülmün‘im Ahmed. Doha: Dârü’s-Sekâfe, 1408. google scholar
• İbnü’t-Tıktakâ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. Tabâtabâ. el-Fahrî fi’l-âdâbi’s-sultâniyye ve’d-düveli’l-Islâmiyye. thk. Abdülkadir Muhammed Mâyû. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1997. google scholar
• İskâfî, el-Hatîb. Lütfü ’t-tedbirfi siyâseti ’l-mülûk. thk. Ahmed Abdülbâkı. Bağdad-Kahire: Mektebetü’l-Müsennâ-Mektebetü’l-Hâncî, 1964. google scholar
• İzzetî, Ebulfazl. Islâm’ın Yayılış Tarihine Giriş. çev. Cahit Koytak. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2024. google scholar
• Kâdî Abdülcebbâr. Tesbîtu delâili’n-nübüvve: Mucizelerle Hz. Peygamber’in Hayatı. ed. Hüseyin Hansu. çev. Ömer Aydın M. Şerif Eroğlu. İstanbul: TYEKB, 2017. google scholar
• Kalın, İbrahim. “İslam, Şiddet ve Barış: Temel Kaynaklara Bakış”. Akıl ve Erdem : Türkiye’nin Toplumsal Muhayyilesi. İstanbul: Küre Yayınları, 2013. google scholar
• Karâfî, Şihâbüddîn. Kitabü’l-Ecvibeti’l-fâhira ’ani’l-es’ileti’l-fâcira. thk. Bekir Zekî Avaz. Kâhire: y.y., 1407. google scholar
• Kaymaz, Yunus. “Büyük Constantinus’un Hıristiyanlığı Meselesi”. SAUIFD 16/29 (06 Temmuz 2014), 213-213. https://doi.org/10.17335/sakaifd.219851 google scholar
• Kefevî, Mahmûd b. Süleyman el-Hanefî. Ketâibu a’lâmi’l-ahyâr min fukahâi mezhebi’n-Nu’mâni’l-muhtâr. thk. Saffet Köse. İstanbul : Mektebetü’l-İrşad, 2017. google scholar
• Kennedy, Hugh. “Was Islam Spread by the Sword?: The Early Muslim Conquests Revisited”. New Haven: Yale University, 2008. https://rps.macmillan.yale.edu/sites/default/files/files/kennedy.pdf Koloğlu, Orhan Şener. Mu 'tezile’nin Felsefe Eleştirisi: Harezmli Mu 'tezdi İbnü’l-Melâhimî’nin Felsefeye Reddiyesi. Bursa: Emin Yayınları, 2010. google scholar
• Kureşî, Yahya b. Hasan. Minhâcü’l-müttakîn fî ilmî kelâm. thk. Abdurrahman b. Hüseyin Şâyim el-Müeyyidî. San’a: Mektebetü Ehl-i Beyt, 1435. google scholar
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-İ’lâm bimâ fî dîni’n-nasârâ mine’l-fesâd ve’l-evhâm ve izhâri mehâsini dîni’l-İslâm. thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. Kahire: Dârü’t-Türâsi’l-Arabi, 1980. google scholar
• Lewis, Bernard. Tarihte Araplar. çev. Hakkı Dursun Yıldız. İstanbul: Ağaç Kitabevi, 2009. google scholar
• Madelung, Wilferd. “The Westward Migration of Hanafı Scholars From Central Asia in the 11th to 13th Centuries”. AÜİFD XLIII/2 (2002), 41-55. google scholar
• Manuel II Paleologus. “Dialogues with a Learned Moslem”. çev. Roger Pearse. 2009. Erişim 01 Haziran 2025. https://www.tertullian.org/fathers/manuel_paleologus_dialogue7_trans.htm google scholar
• Mikhail, Wageeh Y F. Ammar Al-Başn’s Kitab al-Burhan: A Topical and Theological Analysis of Arabic Christian Theology in the Ninth Century. University of Birmingham, PhD, 2013. https:// etheses.bham.ac.uk/id/eprint/4162/ google scholar
• The Apology ofal-Kindy, The Court OfAl Mâıûn. çev. Sir William Muir. London: Society for the Promotion of Christian Knowledge, 1887. google scholar
• Munir, Hassam. “Did Islam Spread by the Sword? A Critical Look at Forced Conversions”. Yaqeen Institute for Islamic Research, Erişim 01 Nisan 2025. https://yaqeeninstitute.org/read/paper/did-islam-spread-by-the-sword-a-critical-look-at-forced-conversions google scholar
• Potz, Richard. “Cuius Regio, Eius Religio”. Boston: Brill, 2015. https://doi.org/10.1163/2352-0272_emho_SIM_018148 google scholar
• Reynolds, Gabriel Said. A Muslim Theologian in the Sectarian Milieu: Abd al-Jabbar and the Critique of Christian Orgins. Boston: Brill, 2004. google scholar
• Rumî, Süleyman b. Abdullah b. Salih. Da’vetü’l-Müsliıîn li’n-Nasâra fî Asri’l-Hurûbi’-Salibîyye. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, ts. google scholar
• Shihadeh, Ayman. “Psychology and Ethical Epistemology: An Ash'arı Debate with Mu'tazilı Ethical Realism, 11th-12th C.” 21/2 (31 Aralık 2021), 81-102. https://doi.org/10.5617/jais.9573 google scholar
• Soage, Ana Belen. “The Muslim Reaction to Pope Benedict XVI’s Regensburg Address”. Totalitarian Moveıents and Political Religions 8/1 (Mart 2007), 137-143. https://doi. org/10.1080/14690760601121697 google scholar
• Şimşek, Özkan. Geç Dönem Mu 'tezile Kelâmında Yöntem. İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024. google scholar
• Zirikli, Hayreddin. el-A'lâm: Kâmûsü terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-'Arab ve’l-müsta'rebîn ve’l-müsteşrikm. Beyrut: Daru’l-İlmi li’l-Melâyin, 2002. google scholar
• ‘Ansî, Abdullah b. Zeyd b. Ahmed. el-Mehaccelü'l-beyza fî usüli ’-dîn. MS Munich, Bayerische Staatsbibliothek, 1286. Erişim 02 Temmuz 2022. google scholar
• “Faith, Reason and the University Memories and Reflections”. Erişim 06 Ağustos 2022. https:// l24.im/A5YiDV google scholar