Examination of Cultural Elements in Primary School Science Textbooks

Yıl 2021, Cilt: 19 Sayı: 42, 9 - 37, 25.12.2021

M. Fatih Güvendi

https://doi.org/10.34234/ded.895236

Öz

This research aims to determine the cultural elements in primary school science textbooks. In the research, document analysis, one of the qualitative research methods, was used. In the analysis of the data, the texts, stories, pictures, biographies, events, arts, tools, and structures in the science textbooks were subjected to content analysis. In the research, primary school 3rd and 4th-grade science textbooks were examined. The cultural elements in the textbooks are classified and tabulated under nine main headings. The research has shown that more cultural elements are included in the textbooks prepared by MEB Publications. It has been determined that the units “Let's Get to Know Our Planet” and “The Earth's Crust and the Movements of Our Earth” contain more cultural values. Contrary to the studies in the literature, it has been concluded that Turkish-Islamic scientists are given very little place in the textbooks. According to the results, it can be stated that the pictures and thoughts of Turkish-Islamic scientists can be given more place in primary school science textbooks. In addition, it has been suggested that the pictures and elements used in the textbooks should be chosen from the visuals reflecting the Turkish culture.

Anahtar Kelimeler

Science, Textbook, Culture, Cultural elements, Scientists

İlkokul Fen Bilimleri Ders Kitaplarında Yer Alan Kültürel Ögelerin İncelenmesi

Öz

Bu araştırmada, ilkokul fen bilimleri ders kitaplarında yer alan kültürel ögelerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada, nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi kullanılmıştır. Verilerin analizinde fen bilimleri ders kitaplarında yer alan metinler, hikâyeler, görseller, biyografiler, olaylar, sanatlar, aletler, yapılar içerik analizine tabi tutulmuştur. Araştırmada, ilkokul 3. ve 4. sınıf fen bilimleri ders kitapları incelenmiştir. Ders kitaplarında yer alan kültürel ögeler, dokuz ana başlıkta sınıflandırılmış ve tablolaştırılmıştır. Araştırmada, MEB Yayınlarının hazırladığı ders kitaplarında daha fazla kültürel ögelere yer verildiği, “Gezegenimizi Tanıyalım” ile “Yer Kabuğu ve Dünya’mızın Hareketleri” ünitelerinin kültürel değerleri daha fazla içerdiği, literatürdeki araştırmaların aksine Türk-İslam bilim insanlarına ders kitaplarında çok az yer verildiği sonucuna ulaşılmıştır. Ulaşılan sonuçlara göre ilkokul fen bilimleri ders kitaplarında Türk-İslam bilim insanlarının görsellerine ve düşüncelerine daha fazla yer verilebileceği, ders kitaplarında kullanılan görsellerin ve ögelerin seçiminde yereli yansıtan ve Türk kültürüne daha yakın görsellerin seçilmesi önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fen Bilimleri, Ders kitabı, Kültür, Kültürel ögeler, Bilim insanları

Kaynakça

• Acar, B. ve Yaman-Kasap, M. (2020). Review of the values in biology textbooks of secondary education. Sakarya University Journal of Education, 10(2), 336-349.
• Akyüz, Y. (2016). Eğitimin kültür ve uygarlıkları geliştirme ve yeni nesillere aktarma işlevi. Türkiye Eğitim Dergisi, 1(1), 1-18.
• Arslanoğlu, İ. (2015). Genel sosyoloji-ders notları. Ankara: Gazi.
• Ateş, S., İncirci, A., Karadeniz, O. ve Kapucubaş, M. (2018). Sosyal bilgiler ders kitaplarında eski Türkler: Türkiye ve Türkmenistan. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergi-si, 2(1), 70-85.
• Aybey, S. (2018). Ailenin dini değerleri aktarmadaki rolü ve bu süreçte dikkat edilmesi gere-ken ilkeler. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(2), 544-560.
• Baş, R. F. (2019). Fen bilgisi öğretmen adaylarının bilim tarihi algısına bilimin sultanları ser-gisinin etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilim-leri Enstitüsü.
• Bauman, Z. (2020). Eğitim üzerine. A. E. Pilgir (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bayburt, B. ve Çakırca, P. (2019). Türkiye’de ortaokul 5, 6 ve 7. Sınıf sosyal bilgiler program-larında bilim tarihi üzerine değerlendirme. VI. Yıldız Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyu-mu’da sunulan bildiri (12-13 Aralık).
• Bayraktar, S. (2015). Yeni Hitit 1 yabancılar için Türkçe ders kitabının kültür aktarımı açısın-dan incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Yabancı Dil Olarak Türkçe Araştırmaları Dergisi, 2, 7-23.
• Bayram, T. (2020). Kültür-insan ve çevre ilişkisinin bilim tarihi içindeki gelişimi ve çalışmaların arkeolojik potansiyeli. 8. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı II (Felsefe-Hukuk-İktisat-İletişim) içinde (ss. 89-99). İstanbul: İLEM.
• Bozdoğan, B., Şengül, Ü. ve Bozdoğan, A. E. (2013). Fen bilgisi öğretmen adaylarının bilim insanları hakkındaki bilgi düzeylerinin incelenmesi: Giresun Eğitim Fakültesi örneği. Karade-niz Sosyal Bilimler Dergisi, 5(9).
• Büyüköztürk, Ş. (2011). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Cushner, K., McClelland, A. ve Safford, P. (2000). Human diversity in education: An integra-tive approach. Boston: McGraw-Hill.
• Çengelci, T. (2012). Sosyal bilgiler öğretim programında somut olmayan kültürel mirasın yeri. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(1), 185-203.
• Çepni, S. (2007). Araştırma ve proje çalışmalarına giriş. Trabzon: Celepler Matbaacılık.
• Daşdemir, İ. ve Tekin, S. (2018). Sosyal bilgiler ders kitaplarında Türk-kültür öğelerinin kulla-nımı. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 18(1), 215-228.
• Demir, S. B. ve Akengin, H. (2014). Hikâyelerle sosyal bilgiler öğretimi (3. Baskı). Ankara: PEGEM Akademi.
• Demirel, Ö. (2003). Planlamadan değerlendirmeye öğretme sanatı. Ankara: PegemA Yayıncı-lık.
• Doğan, C. (2019). Kültürel olguların masallarda aktarımı ve çevirinin önemi. H. Asutay, E. Jable, D. Y. Ergin ve Ç. Karaoğlu-Bircan (Ed.). Çocuk ve gençlik yazınında çokkültürcülük içinde (ss. 29-36). Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları.
• Dönmez, C. ve Yeşilbursa, C. C. (2014). Kültürel miras eğitiminin öğrencilerin somut kültürel mirasa yönelik tutumlarına etkisi. İlköğretim Online, 13(2), 425-442.
• Drakopoulou, M., Skordoulis, C. ve Halkia, K. (2005). History of science in 20th century Greek science textbooks of primary education. Proceedings International History, Philosophy and Science Teaching Conference içinde (s. 12).
• Egüz, Ş. ve Kesten, A. (2012). Sosyal bilgiler dersinde müze ile eğitimin öğretmen ve öğrenci görüşlerine göre değerlendirilmesi: Samsun ili örneği. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Der-gisi, 13(1), 81-104.
• Ergin, D. Y. ve Çayak, S. (2019). Veli Beklentileri Ölçeği’nin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 46.
• Eroğlu, B. ve Yaldız, E. (2006). Kültür mirasının sürekliliği için anıtsal binaların yeniden kul-lanılması bağlamında Ermenek Tol Medrese. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 315-340.
• Erol, N. (2011). Toplumsal değişme ve eğitim: Temel ilişkiler, çelişkiler, tartışmalar. Gazi Aka-demik Bakış Dergisi, 5(9), 109-122.
• Fazlıoğlu, İ. (2004). İki ucu müphem bir köprü: Bilim ile tarih ya da bilim tarihi. Türkiye Araş-tırmaları Literatür Dergisi, 2(4), 9-27.
• Fer, S. (2019). Eğitimde program geliştirme. Ankara: PEGEM Akademi.
• Gadamer, H.G. (1988). On the circle of understanding hermeneutics versus science? J. M. Connolly ve T. Keutner (Çev.). Indiana: University of Notre Dame Press.
• Gökalp, Z. (2013). Kültür ve medeniyet: Türkleşmek, İslamlaşmak ve muasırlaşmak. Konya: Gençlik.
• Gökçe, B. (1990). Aile ve aile tipleri üzerine bir inceleme. B. Dikeçligil ve A. Çiğdem (Der.). Aile yazıları I, temel kavramlar yapı ve tarihi süreç içinde (ss. 205-223). Ankara: TC Başba-kanlık Aile Araştırma Kurumu.
• Görecek-Baybars, M. (2018). Fen bilgisi öğretmen adaylarının bilim insanı farkındalıklarının belirlenmesi. Trakya Eğitim Dergisi, 3(8), 564-577.
• Gretta, K. N. (2001). A critical analysis of multicultural education with special referance to the values issue in the South African context. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Güney Afrika Üniversitesi Eğitim Fakültesi.
• Güfta, H. ve Kan, M. (2011). İlköğretim 7. sınıf Türkçe ders kitabının dil ile ilgili kültür ögele-ri açısından incelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 239-256.
• Gün-Duru, E. (2013). Türk müzik kültürünün genel müzik eğitimine yansımaları. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(5), 587-96.
• Güngör, E. (1994). Kültür değişmesi ve milliyetçilik. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Gürel, D. ve Çetin, T. (2018). Sosyal bilgiler dersi ve kültür aktarımında edindiği rol üzerine bir inceleme. Anadolu Eğitim Liderliği ve Öğretim Dergisi, 6(2), 22-40.
• Gürses, A., Açıkyıldız, M., Bayrak, R., Yalçın, M. ve Doğar, Ç. (2004). Fen eğitimi: Kültürel bir bakış. Kastamonu Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 31-40.
• Güvenç, B. (2002). Kültürün ABC’si. (2. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Heine, S. J. (2008). Cultural psychology. New York: Norton
• İdin, Ş. ve Yalaki, Y. (2016). Türkiye’deki ortaokul fen bilimleri ders kitaplarında yer verilen Türk-İslam bilim insanlarının incelenmesi. Yaşadıkça Eğitim, 30(2), 37-52.
• İşeri, A. (2020). Küresel beceriler ve ders kitaplarına yansıması. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 18(1), 296-325.
• Kaplan, M. (2010). Kültür ve dil (26. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kardaş, S. ve Şahin, F. (2020). Bilimsel hikâyelerin 6. sınıf öğrencilerinin akademik başarıları-na ve bilimin doğasını anlamalarına etkisinin incelenmesi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 222-234.
• Karışan, D. (2017). Fen teknoloji toplum çevre (FTTÇ) öğretimi. M. P. Demirci-Güler (Ed.). Fen bilimleri öğretimi içinde (ss. 76-89). Ankara: PEGEM Akademi.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
• Koçyiğit, A. ve Pektaş, M. (2017). Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarındaki okuma parçaları-nın bilim tarihi kullanımı açısından incelenmesi. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 6(1), 185 – 199.
• Kongar, E. (1982). Kültür üzerine. İstanbul: Çağdaş Yayınları.
• Kotluk, N. (2018). Kültürel değerlere duyarlı eğitime ilişkin öğretmenlerin öz-yeterlik algıları-nın ve görüşlerinin incelenmesi. Yayımlanmamış doktora tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Kotluk, N. ve Kocakaya, S. (2018). Türkiye için alternatif bir anlayış: Kültürel değerlere du-yarlı eğitim. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 749-789.
• Laçin-Şimşek, C. (2009). Fen ve teknoloji dersi öğretim programları ve ders kitapları bilim tarihinden ne kadar ve nasıl yararlanıyor? İlköğretim Online, 8(1), 129-145.
• Laçin-Şimşek, C. (2011a). Science and technology teachers’ situation of integrating history of science into their lessons. International Online Journal of Educational Sciences, 3(2), 707-742.
• Laçin-Şimşek, C. (2011b). Fen ve teknoloji dersi öğretim programı ve kitaplarında Türk-İslam bilginlerine yer verilme durumu. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 8(4), 154-168.
• MEB. (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı. http://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201812103847686-SOS-YAL%20B%C4%B0LG%C4%B0LER%20%C3%96%C4%9ERET%C4%B0M%20PROGRAMI%20.pdf adresinden 11.10.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Meydan, A. ve Akkuş, A. (2014). Sosyal bilgiler öğretiminde müze gezilerinin tarihi ve kültü-rel değerlerin kazandırılmasındaki önemi. Marmara Coğrafya Dergisi, 29, 402-422.
• Oğuz, (2011). Toplum bilimlerinde kültür kavramı. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 28(2), 123-139.
• Özdemir, N. (2019). Kuşaklararasılık ve kültürel değişme. Çocuk ve Medeniyet, 1, 125- 149.
• Özgüven, İ. E. (1994). Psikolojik testler. Ankara: Yeni Doğuş Matbaası.
• Özkan-Köse, P. ve Yüksel, A. L. (2019). 5, 6, 7 ve 8. sınıf müzik ders kitaplarının somut ol-mayan kültürel miras öğeleri bakımından incelenmesi. Art-e Sanat Dergisi, 12, 125-149.
• Öztürk, C., Keskin, S. C. ve Otluoğlu, R. (2014). Sosyal bilgiler öğretiminde edebî ürünler ve yazılı materyaller (6. Baskı). Ankara: PEGEM Akademi.
• Pass, S., White, J., Owens, E. ve Weir, J. (2006). Bringing cultures into the classroom: An ın-vitation to families. Social Studies and the Young Learner, 19(2), 16-18.
• Pehlivan, A. ve Kolaç, E. (2016). Açık-örgün eğitim sosyal bilgiler ders kitapları ve öğretim programında somut olmayan kültürel miras ögeleri. Turkish Studies, 11(19), 655-670.
• Safran, M. (2008). Sosyal bilgiler öğretimine bakış. B. Tay ve A. Öcal (Ed.). Özel öğretim yön-temleriyle sosyal bilgiler öğretimi içinde (ss. 2-16). Ankara: PEGEM Akademi.
• Sağ, Ç. (2018). İlkokul sosyal bilgiler dersinde somut olmayan kültürel miras eğitimine yönelik etkinlik temelli bir eylem araştırması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Bartın: Bartın Üni-versitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Sarıtaş, D. (2020). Güncel fen bilimleri öğretim programının bilim-kültür-bilim tarihi ilişkisi açısından incelenmesi ve uygun bir ilişki için kuramsal öneriler. Eğitimde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 3(1), 28-38.
• Selanik-Ay, T. ve Korkmaz, Ç. (2017). Sosyal bilgiler programında yer alan değerler ve kültü-rel ögeler bağlamında “Küçük Hezarfen” çizgi filmi. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 8(2), 49-62.
• Sönmez, Ö. F. (2014). Atasözlerinin sosyal bilgiler programındaki değerler açısından incelen-mesi. Zeıtschrıft Für Dıe Welt Der Türken, 6(2), 101-115.
• Sülün, A. ve Balkı, N. (2008). Türkiye’de fen ve teknoloji eğitimi ve kültür. Erzincan Üniver-sitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1(1), 85-98.
• Şahin, F. T. ve Kalburan, F. N. C. (2009). Aile eğitim programları ve etkililiği: Dünyada neler uygulanıyor? Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(25), 1-12.
• Şahin, M. (2019). Kültür değişimleri ve eğitim. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 5(3), 458-466.
• TDK. (2020). “Kültür”. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Topçu, N. (2013). Yarınki Türkiye. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Toran, M. ve Özgen, Z. (2018). Okul öncesi eğitimde aile katılımı: Öğretmenler ne düşünüyor, ne yapıyor? Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 6(3), 229-245.
• Turhan, M. (2002). Kültür değişmeleri-sosyal psikoloji bakımından bir tetkik. İstanbul: Çamlı-ca.
• Türkyılmaz, D. (2013). Somut olmayan kültürel miras çalışmaları bağlamında TÜRKSOY böl-gesel seminerlerine ilişkin bir değerlendirme. Milli Folklor Dergisi, 100, 40-49.
• Tylor, S. B. (1920). Primitive culture. Londra: John Murray.
• Ulum, Ö. G. ve Bada, E. (2016). Cultural elements in EFL course books. Gaziantep Üniversi-tesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), 15-26.
• UNESCO. (1982). Mexico city declaration on cultural policies. http://portal.unesco.org/culture/en/files/12762/11295421661mexico_en.pdf/mexico_en.pdf adresinden 10.10.2020 tarihinde erişilmiştir.
• UNESCO. (2020). What is intangible cultural heritage? https://ich.unesco.org/en/what-is-intangible-heritage-00003 adresinden 10.10.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Ültanır, G. (2003). Eğitim ve kültür ilişkisi-eğitimde kültürün hangi boyutlarının genç kuşakla-ra aktarılacağı kaygısı. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(23), 3291-309.
• Ünlüer, G. (2018). Sosyal bilgiler dersinde kültür öğretiminde türkülerden yararlanma. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 581-594.
• Ünveren-Kapanadze, D. (2018). Dil ve kültür aktarımında işlevsel bir araç olarak ders kitapla-rı: Türkçe ders kitapları örneği. Turkish Studies Educational Sciences, 13(27), 1575-1592.
• Varış, F. (1994). Eğitimde program geliştirme teori ve teknikleri. Ankara: Alkım Kitapçılık Yayıncılık.
• Yalaki, Y. (2014). Türkiye’de fen, teknoloji, toplum, çevre (FTTÇ) eğitimi ne durumda? Cito Eğitim: Kuram ve Uygulama, 26, 27-36.