YÜKSEK DENETİM KURUMLARININ BAĞIMSIZLIĞI VE TARAFSIZLIĞI

Yıl 2025, Sayı: 32, 77 - 95, 16.02.2025

Murat İnce , Coşkun Can Aktan

https://doi.org/10.58348/denetisim.1594884

Öz

Yüksek Denetim Kurumları (YDK'lar), kamu gelirlerinin ve harcamalarının denetiminden sorumlu ulusal kuruluşlardır. Kamu yönetiminde performansın iyileştirilmesinde, hesap verebilirliğin sağlanmasında, şeffaflığın arttırılmasında, israf ve verimsizlikle mücadelede, yolsuzlukların ortadan kaldırılmasında, kamu güveninin temininde ve güvenilirliğin tesis edilmesinde ve kamu kaynaklarının değer ve fayda yaratacak şekilde kullanılmasında YDK’lar çok önemli görev ve fonksiyonlara sahiptirler. Bu kurumlar ancak hükümetten ve siyasi otoriteden bağımsız olmaları ve dış etkilere karşı korunmaları durumunda görevlerini etkin bir şekilde yerine getirebilirler. YDK’lar görev ve fonksiyonlarını yerine getirebilmek için mutlaka bağımsızlık ve tarafsızlık ilkeleri dahilinde çalışmalıdırlar. Bu itibarla, YDK’ların iç ve dış bağımsızlığının, operasyonel ve fonksiyonel bağımsızlığının anayasal ve yasal düzeyde güvence altına alınması fevkalade önem taşımaktadır. Bu çalışma, kapsamlı bir literatür taramasına dayalı akademik bir araştırmadır. Uluslararası iyi yönetim ve iyi denetim ilkelerini özetlemekte ve dünyada YDK’ların bağımsızlık yönünden ne durumda olduğuna dair betimleyici ve aynı zamanda eleştirel bir analiz çerçevesi ortaya koymayı amaçlamaktadır. Anılan çerçeve, bu çalışmaya özgü olarak geliştirilen kavramsal modellerle de desteklenmektedir. Çalışma sonucunda, YDK başkan ve üyelerinin seçim ve atanmasına dair kuralların mutlaka gözden geçirilmesi gerektiği vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yüksek Denetim Kurumları, Sayıştay, Yüksek Denetim Kurumlarının Bağımsızlığı, Yüksek Denetim Kurumlarının Tarafsızlık ve Yansızlığı

INDEPENDENCE AND IMPARTIALITY OF SUPREME AUDIT INSTITUTIONS

Öz

Supreme Audit Institutions (SAIs) are national institutions responsible for auditing public revenues and expenditures. SAIs have very important duties and functions in improving performance in public administration, ensuring accountability, increasing transparency, combating waste and inefficiency, eliminating corruption, ensuring public trust and establishing reliability, and using public resources in a way that creates value and benefit. These institutions can only effectively fulfill their duties if they are independent from the government and political authority and protected against external influences. In order to fulfill their duties and functions, SAIs must work within the principles of independence and impartiality. In this respect, it is of utmost importance that the internal and external independence, operational and functional independence of SAIs are secured at constitutional and legal levels. The present study is an academic investigation based on an extensive literature review. It summarises the principles of international good governance and of good auditing, and it sets out to provide a descriptive and critical analysis framework regarding the status of SAIs in the world in terms of independence. This framework is also informed by conceptual models developed specifically for this study. As a result of the study, it is emphasized that the rules regarding the election and appointment of the president and members of the SAI must be reviewed.

Anahtar Kelimeler

Supreme Audit Institutions, Court of Accounts, Independence of Supreme Audit Institutions, Impartiality and Neutrality of Supreme Audit Institutions

Kaynakça

• Astin, A. E. (1985). Cicero and the Censorship. Classical Philology, 80(3), pp. 233–239.
• Aydoğmuş, Ö. (2021). Yüksek Denetim Kurumları Bağımsızlık Endeksi: 2021 Küresel Sentez Raporu. Sayıştay Dergisi, 32 (122), ss.163-169.
• Blume L. & Voigt S. (2011). Does Organizational Design Of Supreme Audit Institutions Matter? A Cross-Country Assessment. Eurepean Journal of Political Economy. 27(2), pp. 215–229.
• Cicero, M. T. (1856). The Orations of Marcus Tullius Cicero. Çev. C. D. Yonge, B. A. London. Henry G. Bohn, York Street, Covent Garden, London H.G. Bohn. https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Cic.%20Clu.%2046.129&lang=original
• Cicero, M. T. (2021). Yükümlülükler Üzerine. (Çev. C. Çevik), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Cicero, M. T. (2016). Yasalar Üzerine. (Çev. C. Çevik), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Clench B. (2010). Auditing the Auditors – International Standards To Hold Supreme Audit Institutions To Account. March 2010 Number: 238, U4 Expert Answer. Erişim: https://fr.scribd.com/document/351779985/ Auditing-the-Auditors. Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• Committee of Ministers of the Council of Europe, (2010). COE Recommendation: Judges, Independence, Efficiency and Responsibilities, Doc. CM/Rec(2010)12 (2010).
• Cordery C.J & Hay D. (2019). Supreme Audit Institutions and Public Value: Demonstrating Relevance. Financial Acc & Man. 2019; 35: 128–142. https://doi.org/10.1111/faam.12185
• Department for International Development (DFID), (2014). Characteristics of Different External Audit Systems. Erişim: https://parlamericas.org/uploads/documents/DfID_Characteristics_of_Different_SAIs.pdf, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• Doan, V. A., & Nguyen, H. X. (2023). Factors Influencing The Independence of Public-Sector Auditor: A Literature Revıew. International Journal of Auditing and Accounting Studies, ISSN: 2582-3272, Volume 5; Number 2; 2023: pp. 165-181, https://DOI: 10.47509/IJAAS. 2023.v05i02.02, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• Dye, K. M., & Stapenhurst, R. (1998). Pillars of integrity: the importance of supreme audit institutions in curbing corruption. Washington, DC: Economic development institute of the World Bank.
• Hayo, B. & S. Voigt, (2007). Explaining De Facto Judicial Independence. 27 International Review of Law and Economics (2007) 269, at pp. 270.
• İşgüden Kılıç, B.; Kuş, T. & Çalış, N. (2015). Kurumsal Yönetim Bağlamında Denetim Faaliyetlerinin ve Denetleyenlerin Tarafsızlık ve Bağımsızlıklarının Değerlendirilmesi. Eurasian Academy of Sciences Social Sciences Journal, DOI: https://doi.org/10.17740/eas.soc.2015‐V6-8
• İşten, İ. (2014). Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 13(2), ss. 285-313.
• Macdonald, R. A. & H. L. Kong, (2012). Judicial Independence as a Constitutional Virtue. in Michel Rosenfeld, and András Sajó (eds), The Oxford Handbook of Comparative Constitutional Law (2012; online edn, Oxford Academic, 21 Nov. 2012).
• IDI (2023). Global SAI Stocktaking Report. Erişim: https://gsr.idi.no/, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• INTOSAI (2019). Code of Ethics. Erişim: https://www.intosai.org/fileadmin/downloads/documents/open_access/ISSAI_100_to_400/issai_130/ISSAI_130_EN.pdf, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• INTOSAI-P 1 (2019). The Lima Declaration. Erişim: https://www.issai.org/pronouncements/intosai-p-1-the-lima-declaration/, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024 INTOSAI-P 10 (2019). Mexico Declaration on SAI Independence. Erişim: https://www.issai.org/pronouncements/intosai-p-10-mexico-declaration-on-sai-independence/, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• INTOSAI-P 12 (2019). The Value and Benefits of Supreme Audit Institutions – making a difference to the lives of citizens. Erişim: https://www.issai.org/pronouncements/intosai-p-12-the-value-and-benefits-of-supreme-audit-institutions-making-a-difference-to-the-lives-of-citizens/, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• INTOSAI-P 50 (2019). Principles of Jurisdictional Activities of SAIs. Vienna, Austria: INTOSAI. Erişim: https://www.issai.org/pronouncements/intosai-p-50-principles-of-jurisdictional-activities-of-sais/, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• INTOSAI GUID 9030 (2019). Good Practices Related to SAI Independence. Erişim: https://www.issai.org/pronouncements/guid-9030-good-practices-related-to-sai-independence/, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• İnce, M. (2017). Supreme Audit Institutions: A Vanishing Mediator for Democracy? International Public Management Review, 18(1), 59–76. Available at: Erişim: https://ipmr.net/index.php/ipmr/article/view/309, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• Kontogeorga, G. (2021). Supreme Audit Institutions. In: Marciano, A., Ramello, G.B. (eds) Encyclopedia of Law and Economics. Springer, New York, NY. Erişim: https://doi.org/10.1007/978-1-4614-7883-6_728-2, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• Köse, H. Ö. (2007). Dünyada ve Türkiye'de Yüksek Denetim. (2. Baskı). 145 Kuruluş Yıldönümü Yayınları, 2007, Ankara.
• Köse, H. Ö. (2020). Yüksek Denetim Kurumlarının Yargısal İşlevleri ve INTOSAI Standartlarında Yargının Temel İlkeleri. Sayıştay Dergisi (117), 9-38.
• Lubet, S. (1997). Judicial Independence and Independent Judges. Hofstra Law Review, Vol. 25: Iss. 3, Article 3. Erişim: https://scholarlycommons.law.hofstra.edu/hlr/vol25/iss3/3, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• Miller, G. (2024). Overview of the different models of SAIs and focus on the jurisdictional model. International Journal Of Government Auditing. Q2 2024. Erişim: https://intosaijournal.org/journal-entry/overview-of-the-different-models-of-sais-and-focus-on-the-jurisdictional-model/, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• Modona, G.N. vd., (2010). Report on the Independence of the Judicial System, Part I: The Independence of Judges. Venice Commission Report CDL-AD (2010)004 (2010), at 3.
• Nikos V. (2019). The Independence of The European Court of Auditors. Common Market Law Review, Issue 3, pp. 667-701, https://kluwerlawonline.com/journalarticle/Common+Market+Law+Review/56.3/COLA2019052, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• Papayannis, D.M. (2016). Independence, Impartiality And Neutrality in Legal Adjudication. Issues in Contemporary Jurisprudence. 2016:28. pp.33-52.
• Reiter, S. & Williams, P.F. (2004). The Philosophy and Rhetoric of Auditor Independence Concepts. Business Ethics Quarterly, 14(3):355-376. doi:10.5840/beq200414329
• OECD (2014). Partners For Good Governance: Mapping The Role of Supreme Audit Institutions. Phase One: Analytical Framework, Paris: OECD.
• OECD (2016). Supreme Audit Institutions and Good Governance: Oversight, Insight and Foresight. OECD Public Governance Reviews. OECD Publishing, Paris. Erişim: http://dx.doi.org/10.1787/9789264263871-en, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• SAI Independence (2024). What are Supreme Audit Institutions? Erişim: https://sirc.idi.no/about/what-are-sais, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• SAI PMF (2022). Supreme Audit Institutions Performance Measurement Framework. Erişim: https://www.idi.no/work-streams/well-governed-sais/sai-pmf, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• Saki, H. (2013). Yüksek Denetim Kurumları Performans Değerlendirme Çerçevesi (SAI PMF). Sayıştay Dergisi. (90), ss.153-158.
• Stapenhurst, R. & J. Titsworth (2001). Features and Functions of Supreme Audit Institutions. PREM Notes, no. 59. Public Sector Washington, D.C.: World Bank Group. Erişim: http://documents.worldbank.org/curated/en/213671468124188306/Features-and-functions-of-supreme-audit-institutions, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• Streim, H. (1994). Agency problems in the legal political system and supreme auditing institutions. Eur J Law Econ 1, 177–191. https://doi.org/10.1007/BF01552469, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024. Tarwacka, A. (2024). The Censors as Guardians of Public and Family Life in the Roman Republic. London: Rotledge.
• The World Bank (2001). Features and Functions of Supreme Audit Institutions. Erişim: https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports/documentdetail/213671468124188306/features-and-functions-of-supreme-audit-institutions, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• The World Bank (2021). Supreme Audit Institutions Independence Index 2021 Global Synthesis Report. EFI Insight-Governance. Washington, DC: World Bank, Erişim: https://documents1.worldbank.org/curated/en/885041626769025475/pdf/Supreme-Audit-Institutions-Independence-Index-2021-Global-Synthesis-Report.pdf, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• United Nations Office on Drugs and Crime (2006). Access To Justice The Independence, Impartiality and Integrity of the Judiciary Criminal Justice Assessment Toolkit. Erişim: https://www.unodc.org/documents/justice-and-prison-reform/cjat_eng/2_Independence_Impartiality_Integrity_of_Judiciary.pdf, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• United Nations Office on Drugs and Crime (2022). Overview of Supreme Audit Institution (SAI) Models. Erişim: https://www.unodc.org/documents/corruption/G20-Anti-Corruption-Resources/Thematic-Areas/Public-Sector-Integrity-and-Transparency/Overview_of_Supreme_Audit_Institution_SAI_Models_2022.pdf, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024.
• Wynne, A. (2002). Independence of Auditors-General. Home Auditing SA, Vol. 2002, No. 22, 2002https://hdl.handle.net/10520/AJA10289003_9, Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024. Yalçın, S. (2017). Yüksek Denetim Kurumlarının Kurumsal Yapısı ve Mali Performans. (1. Baskı), Sayıştay Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• İnternet Kaynakları
• T.C. Sayıştay Başkanlığı, Kamu Kesimi Standartları https://www.sayistay.gov.tr/pages/89-kamu-kesimi-standartlari (Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024)
• The International Standards of Supreme Audit Institutions (ISSAI). https://www.issai.org/professional-pronouncements/ (Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024)
• INTOSAI Development Initiative. https://www.idi.no/ (Erişim Tarihi: 30 Kasım 2024)