INFORMATION AND COMMUNICATION IN THE INTERNAL CONTROL SYSTEM: THE ROLE AND INTEGRATION OF WHISTLEBLOWING

Yıl 2025, Sayı: 33, 108 - 126, 03.09.2025

Burçak Kiziltan Işik

Öz

Businesses lose 5% of their annual revenue to internal fraud. Companies need robust defense systems to enhance efficiency and build trust, primarily by detecting and preventing fraud. These systems include internal control as the first line of defense, quality control as the second, and internal auditing as the third. Increasing competition and evolving technology make managing businesses more challenging. Therefore, establishing control and audit mechanisms with a proactive approach is essential to prevent potential irregularities. Studies and international organizations emphasize the importance of involving all stakeholders, especially employees, in these processes. They highlight the need to improve communication channels between employees and management, as well as control mechanisms, to engage stakeholders effectively. In this context, whistleblowing mechanisms are recognized as vital tools to improve information and communication channels. Whistleblowing involves reporting unethical or illegal behavior to internal or external authorities to stop such conduct. This study explores the concept of whistleblowing, reporting processes, and its role in the information and communication system, a key part of internal control. As a result, companies can incorporate employee insights into internal control processes through an effective whistleblowing system, gather both positive and negative feedback, and develop preventive control strategies. Based on national and international regulations and academic research, the study discusses how to build an effective whistleblowing system within a conceptual framework. This system aims to help prevent fraud, boost employee productivity, and ensure internal control mechanisms perform effectively while providing sufficient assurance.

Anahtar Kelimeler

Information and Communication , Whistleblowing , Internal Control , Whistleblowing System , Legal Assurance

İÇ KONTROL SİSTEMİNDE BİLGİ VE İLETİŞİM: BİLGİ UÇURMANIN RÖLÜ VE ENTEGRASYONU

Öz

İşletmeler her yıl gelirlerinin %5’ini kendi içlerinde yaşanan suistimaller nedeniyle kaybetmektedirler. Başta suistimallerin tespiti ve önlenmesi olmak üzere, işletmelerdeki verimliliğin artırılması, güvenin sağlanması için işletmelerde güçlü savunma hatlarının olması önem taşımaktadır. Bu savunma hatlarında iç kontrol birinci savunma hattı, kalite kontrol ikinci savunma hattı ve iç denetim üçüncü savunma hattını oluşturmaktadır. Rekabet ve teknolojide yaşanan değişimler işletmelerin yönetilmesini gitgide zorlaştırmaktadır, bu nedenle işletmelerde tepkisel bir yaklaşımla kontrol ve denetim mekanizmalarının oluşturulması gerçekleşebilecek aykırılıkların önlenmesi açısından önem taşımaktadır. Bunun sağlanabilmesi amacıyla çalışmalar ve uluslararası kuruluşlar işletmedeki çalışanlar başta olmak üzere tüm paydaşların bu süreçlere dahil edilmesi gerektiğini vurgulamaktadırlar. Söz konusu çalışmalar, işletmelerde paydaşların sürece etkin biçimde dahil edilebilmesi için, çalışanlar ile yönetim ve denetim mekanizmaları arasındaki bilgi ve iletişim kanallarının güçlendirilmesinin gerekliliğine dikkat çekmektedir. Bu bağlamda, bilgi ve iletişim kanallarının etkinliğini artırmada, bilgi ifşası (whistleblowing) mekanizmasının önemli bir araç olarak kullanılabileceği belirtilmektedir. Bilgi uçurma en basit anlamıyla etik ve ahlak dışı davranışların sona ermesi için işletme içi veya dışındaki otoritelere bu eylemlerin bildirilmesidir. Bu çalışma, bilgi uçurma kavramını, ihbar süreçlerini ve iç kontrol sisteminin temel bileşenlerinden olan bilgi ve iletişim sürecinde bilgi uçurmanın nasıl bir rol oynadığını incelemektedir. Böylelikle işletmeler çalışanların bilgilerini etkin bir ihbar mekanizmasıyla iç kontrol süreçlerine entegre ederek hem olumlu hem de olumsuz geri bildirimleri toplayabilir ve önleyici bir kontrol stratejisi geliştirebilir. Ulusal ve uluslararası düzenlemeler ile akademik literatürde elde edilen bulgular doğrultusunda, işletmelerde etkin bir ihbar sisteminin oluşturulması kavramsal bir çerçevede ele alınmıştır. Bu sistemin, işletmelerde suistimallerin önlenmesine, çalışan verimliliğinin artırılmasına ve iç kontrol mekanizmalarının öngörülen işlevlerini yerine getirerek makul düzeyde güvence sağlamasına katkı sunması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bilgi ve İletişim , Bilgi Uçurma , İç Kontrol , İhbar Sistemi , Yasal Güvence

Kaynakça

• Adawiyah, R., Kuntadi, C., & Pramukty, R. (2023). Literature review: Pengaruh pengendalian internal, whistleblowing system, dan audit internal terhadap pencegahan kecurangan [Literature review: The effect of internal control, whistleblowing system, and internal audit on fraud prevention] [Article in Indonesian]. Jurnal Economina, 2 (6), 1331–1342. https://doi.org/10.55681/economina.v2i6.606
• Akın, M. (2024). Whistleblowing. In V. Bayram & A. Özkanan (Eds.), Örgütsel davranış. Özgür Yayınları. https://doi.org/10.58830/ozgur.pub599.c2578
• Aktan, C. C. (2015). Organizasyonlarda yanlış uygulamalara karşı bir sivil erdem, ahlaki tepki ve vicdani red davranışı: Whistleblowing. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 7 (2), 19-36.
• Akyel, R. (2010). Türkiye’de iç kontrol kavramı, unsurları ve etkinliğinin değerlendirilmesi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 17 (1), 83-97.
• Al-Ahdal, W. M., Alsamhi, M. H., Tabash, M. I., & Farhan, N. H. S. (2020). The impact of corporate governance on the financial performance of Indian and GCC-listed firms: An empirical investigation. Research in International Business and Finance, (51), 101083.
• Alp, M. (2013). Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Heinisch/Almanya kararı ışığında whistleblowing (işçinin ifşa ve ihbarı) ve iş ilişkisinde ifade özgürlüğü. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15, 385–422.
• Amani Moghanjoughi, F., & Durmuş, N.C. (2019). İç Kontrol Sisteminin Etkinliğinin Faaliyet Denetimi Sürecindeki Etkisi, International Social Sciences Studies Journal, 5 (41): 4280-4290
• Atılgan, A., & Koç, E. (2019). Whistleblowing: Türkiye’den iki örnek olay. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (41), 380-389.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. (2008). Case of Guja v. Moldova (Başvuru No. 14277/04). HUDOC. Erişim Tarihi: 28.01.2025, https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-85016
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. (2011). Case of Heinisch v. Germany (Başvuru No. 28274/08). HUDOC Erişim Tarihi: 28.01.2025, https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-105777
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. (2023). Case of Halet v. Luxembourg (Başvuru No. 21884/18). HUDOC. Erişim Tarihi: 28.01.2025, https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-227783
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. (2019). İçtihadı araştırmak ve anlamak. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2025, https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/CLIP_Finding_understanding_case_law_TUR
• Aydın, U. (2002). İş hukuku açısından işçinin bilgi uçurması (whistleblowing). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (2), 79–100.
• Baljija, S. K., & Min, K. S. (2023). Evaluating the effectiveness of whistleblower protection: A new index. Data & Policy, 5, e28.
• Bouville, M. (2008). Whistle-blowing and morality. Journal of Business Ethics, 81, 579–585.
• Cemaloğlu, N., & Akyürek, M. İ. (2017). Örgütlerde whistleblowing (bilgi uçurma). Turkish Journal of Educational Studies, 4 (3).
• Committee of Sponsoring Organizations of the Treadway Commission (COSO). (2013). Internal control—Integrated framework. COSO.
• Cömert, N. (2013). Denetim süreci ve iç kontrol. M. Erdoğan (Ed.), Denetim içinde (ss. 46–76). T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Çetinkaya, F. F., & Altıntaş, M. (2021). Whistleblowing (erdemli raporlama) ve mantar yönetim arasındaki ilişki. Fırat University Journal of Social Sciences, 31(2), 781–793. https://doi.org/10.18069/firatsbed.815157
• Çiğdem, S. (2013). Büro yönetiminde whistleblowing ve etik ilişkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (18), 93–109.
• Demir, K. (2024). İşçinin ifade özgürlüğü ile işverenin menfaatleri arasındaki denge ve misillemeye karşı koruma (Dede/Türkiye kararı bağlamında bir değerlendirme). Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, (2), 89–128.
• Demirbaş, M. (2005). İç kontrol ve iç denetim faaliyetlerinin kapsamında meydana gelen değişmeler. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (7), 167–188.
• Dozier, J. B., & Miceli, M. P. (1985). Potential predictors of whistle-blowing: A prosocial behavior perspective. Academy of Management Review, 10 (4), 823–836.
• Erdost Çolak, H. E., & Genç, E. (2018). Öncülleri ve sonuçları bağlamında “whistleblowing: Sorun bildirme”. Muhasebe ve Denetime Bakış, 18 (55), 41–58.
• Esen, E., & Kaplan, H. A. (2012). İşletmelerde ahlaki olmayan davranışların duyurulması (whistleblowing). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14 (2), 33-52.
• European Parliament and Council Directive (EU) 2019/1937 of 23 October 2019 on protecting persons who report breaches of Union law. (2019). Official Journal of the European Union, L 305, 17–56. Erişim Tarihi: 08.01.2025, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/TR/TXT/?uri=CELEX:32019L1937.
• Giang, H. T., & Dung, L. T. (2022). The effect of internal corporate social responsibility practices on firm performance: the mediating role of employee intrapreneurial behaviour. Review of Managerial Science, 16 (4), 1035-1061.
• Graham, L. E. (2008). Internal controls: Guidance for private, government, and nonprofit entities (2nd ed.). John Wiley & Sons.
• Güner, M. F. (2009). Kamu idarelerinin etkin yönetiminde iç kontrol uygulamalarının rolü. Maliye Dergisi, 157, 183-195.
• Kapucu, G., & Kocatepe, M. (2022). İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’nin Halet vs. Lüksemburg kararı: Vergi hukukunda bilgi sızdırma (whistleblowing). Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12 (2), 1451–1487. https://doi.org/10.52273/sduhfd..1175286
• Karkacier, A. (2023). Kurumsal yönetim bağlamında iç denetim ve bilgi ifşası ilişkisi. Enderun, 7 (2), 293-312.
• Kennett, D., Downs, A., & Durler, M. G. (2011). Accounting students' intent to blow the whistle on corporate fraudulent financial reporting: an experiment. International Journal of Business and Social Science, 2 (14).
• Konyalı, G. (2021). Uluslararası hukukta ihbarcılık kavramı ve ihbarcıların korunması. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12 (1), 412-428.
• Köse, E., & Bekci, İ. (2019). 1992-2013 COSO modeli: İç kontrol-entegre çerçevesi. Uluslararası İşletme, Ekonomi ve Yönetim Perspektifleri Dergisi, 1 (7), 12-23.
• Kuang, Y. F., Lee, G., & Qin, B. (2020). Whistleblowing allegations, audit fees, and internal control deficiencies. Contemporary Accounting Research, 38 (1), 32-62.
• Kurnaz, N., Ercan, C., & Kestane, A. (2018). Muhasebe bilgi kalitesi ekseninde iç denetim ve bilgi ifşası (whistleblowing) ilişkisi. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20 (1), 150–169.
• Latimer, P., & Brown, A. J. (2009). Whistleblower laws: International best practice. University of New South Wales Law Journal, 31 (3), 766–794.
• Majumdar, S. (2018). Role of a whistleblower in safeguarding stakeholders’ interests. International Journal of Research in Management, Economics and Commerce, 8(4).
• Mansor, T. M. T., Ariff, A. M., Hashim, H. A., & Ngah, A. H. (2021). Whistleblowing intentions among external auditors: An application of the moderated multicomponent model of the theory of planned behaviour. Meditari Accountancy Research. Advance online publication. https://doi.org/10.1108/MEDAR-07-2020-0948
• Marcella, S. D., Aspahani, A., & Susanto, H. (2025). Good corporate governance, financial distress, and whistleblowing systems influence fraud prevention in Indonesian SOEs. Jurnal Ekuilnomi, 7 (1), 167–177. https://doi.org/10.36985/qcmz1r81
• Mercan, N., Altınay, A., & Aksanyar, Y. (2012). Whistleblowing (bilgi ifşası, ihbar) ve yolsuzlukla mücadelede iç denetimin değişen ve gelişen rolü. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 4 (2), 167-176.
• Meriç, A. (2020). Hile denetiminde whistleblowing ve whistleblowing niyetini etkileyen faktörler: Kayseri’de faaliyet gösteren muhasebeciler ile ampirik bir çalışma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (85), 111-128.
• Mesmer-Magnus, J. R., & Viswesvaran, C. (2005). Whistleblowing in organizations: Examining whistleblowing intentions, actions, and retaliation correlates. Journal of Business Ethics, 62, 277-297.
• Morariu, A., & Stoian, F. (2007). Promoting Corporate Governance in the Achievement of Management, Financial Audit, Ed Chamber of Auditors of Romania, Standard, 7, 16, Australia / New Zealand.
• Mrowiec, D. (2022). Factors influencing internal whistleblowing: A systematic review of the literature. Journal of Economics and Management, 44 (1), 142–186. https://doi.org/10.22367/jem.2022.44.07
• Nan, L., Tang, C., & Ye, M. (2025). Auditing with a chance of whistleblowing. Management Science.
• Near, J. P., & Miceli, M. P. (1985). Organizational dissidence: The case of whistle-blowing. Journal of Business Ethics, 4, 1-16.
• Özkan, Ö., & Gümüş, A. (2024). Hile ve usulsüzlüklerin ihbar (whistleblowing) edilmesini etkileyen faktörler üzerine bir araştırma. Sayıştay Dergisi, (133), 241–266.
• Prasetiyo, Y., Riyani, E. I., & Nugraheni, N. (2024). Detection of accounting fraud: Role of the ınternal auditor and whistleblowing data system in the study literature. Indonesia Journal of Business Analytics (IJBA), 4(2), 503-516.
• Roberts, J. A., & David, M. E. (2020). Boss phubbing, trust, job satisfaction, and employee performance. Personality and Individual Differences, (155), 109702.
• Robinson, S. N., Robertson, J. C., & Curtis, M. B. (2012). The effects of contextual and wrongdoing attributes on organizational employees’ whistleblowing intentions following fraud. Journal of Business Ethics, 106, 213-227.
• Saputra, L. A., & Kuntadi, C. (2025). The influence of internal control, whistleblowing system, and internal audit on fraud prevention. MESARI (Management, Economics, Accounting, and Business Research Innovations), 1 (1), 35–40.
• Sari, K. K. (2024). Whistleblowing system: The practical solution to prevent financial accounting fraud? Owner: Riset dan Jurnal Akuntansi, 8 (2), 1746-1758.
• Sari, R. (2021). Effect of internal control, whistleblowing role, and data asymmetry against fraud prevention. Point of View Research Accounting and Auditing, 2 (1), 92-99.
• Satınalma Dergisi. (2024, 27 Nisan). ACFE 2024 Raporu Açıklandı: Şirketlerin Maddi Kaybı 3.1 Milyar Doları Aştı! Satınalma Dergisi. https://satinalmadergisi.com/acfe-2024-raporu-aciklandi-sirketlerin-maddi-kaybi-3-1-milyar-dolari-asti
• Savlı, P., Akın, O. (2021). Muhasebe denetiminde iç kontrol ve iç denetimin önemi: Antalya ilinde faaliyet gösteren sanayi işletmelerinde bir uygulama. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Dergisi, 5 (1), 31-58.
• Saygan, S., & Bedük, A. (2013). Ahlaki olmayan davranışların duyurulması (whistleblowing) ve etik iklimi ilişkisi üzerine bir uygulama. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 28 (1), 1–23.
• Stubben, S. R., & Welch, K. T. (2020). Evidence on the use and efficacy of internal whistleblowing systems. Journal of Accounting Research, 58 (2), 473-518.
• Susmanschi, G. (2011). Internal audit and whistleblowing. Journal of Academic Research in Economics, 3 (3), 636–640.
• Tuan Mansor, T. M., Mohamad Ariff, A., & Hashim, H. A. (2020). Whistleblowing by auditors: the role of professional commitment and independence commitment. Managerial Auditing Journal, 35 (8), 1033-1055.
• Tuan, T. T. (2020). The effect of internal control on the performance of Vietnamese construction enterprises. Accounting, 6 (5), 781–786. https://doi.org/10.5267/j.ac.2020.6.005
• Türedi, H. Gürbüz F. & Alıcı Ü. (2014). COSO modeli: iç kontrol yapısı. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 11 (42), 141- 155.
• Türk Dil Kurumu. (2025). İhbar. Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr
• Uluslararası Çalışma Örgütü. (1958). Ayrımcılık (İş ve Meslek) Sözleşmesi (No. 111).
• Uluslararası Çalışma Örgütü. (2022). Çalışma yaşamında şiddet ve tacizin önlenmesine ilişkin başvuru rehberi. Uluslararası Çalışma Örgütü. https://www.ilo.org/tr/publications/calisma-yasaminda-siddet-ve-tacizin-onlenmesine-iliskin-basvuru-rehberi
• Uluslararası Çalışma Örgütü. (2022). ILO Türkiye Ofisi, 190 sayılı Şiddet ve Taciz Sözleşmesi'nin onaylanmasını memnuniyetle karşılıyor. Erişim tarihi: 2 Şubat 2025, https://www.ilo.org/tr/resource/news/ilo-turkiye-ofisi-190-sayili-siddet-ve-taciz-sozlesmesinin-onaylanmasi
• Usul, H. (2015). TMS ve TFRS uygulamalı Türkiye denetim standartlarına göre bağımsız denetim. Detay Yayıncılık.
• Uyar, S., & Yelgen, E. (2015). Bilgi ifşası (whistleblowing) ve denetim. Journal of Management and Economics Research, 13 (1), 85-106.
• Ünkaya, G., & Dursun, G. D. (2018). İç kontrol sisteminin etkinliği artırmada bilgi ifşası modelinin kurulması. Muhasebe ve Denetime Bakış, 18 (55), 15–24.
• Ünsal, A. (2021). “Whistleblowing” kavramının Türkçeye aktarımında asemantik sorunların meta etik analizi ve bir semantik öneri. Journal of International Management Educational and Economics Perspectives, 9 (2), 188–196.
• Walker, S. (2024, May/June). Fighting internal fraud with anonymous whistleblower hotlines. Fraud Magazine. https://www.fraud-magazine.com/cover-article.aspx?id=4295023489
• Wang, P., Bu, H., & Liu, F. (2022). Internal control and enterprise green innovation. Energies, 15 (6), 2193.
• Yaylalı, İ. (2025). İç kontrol sisteminin çalışan verimliliği üzerindeki etkisine yönelik bir araştırma. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24 (1), 337-362.
• Zeybek Yılmaz, E., & Bayram, A. (2019). Sağlık çalışanlarında örgütsel vatandaşlık davranışı ile etiksel ifşa arasındaki ilişkinin incelenmesi. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (1), 246-267. https://doi.org/10.33206/mjss.518972
• Zhou, M., Li, K., & Chen, Z. (2021). Corporate governance quality and financial leverage: Evidence from China. International Review of Financial Analysis, 73, 101652.