İsmâil Hakkı Bursevî’nin Şerhu Nuhbeti’l-fiker Adlı Eserinde Ali el-Kârî’ye Karşı Takındığı Olumsuz Tavrın Muhtemel Sebepleri Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2021, , 1 - 26, 30.05.2021

Necmi Sarı

https://doi.org/10.33931/abuifd.866106

Cited By: 3

Öz

Şerhu Nuhbeti’l-fiker adlı eserinde, Ali el-Kârî’nin Şerhu Şerhi Nuhbeti’l-fiker adlı eserinden çok fazla istifade ettiği anlaşılan, hatta intihal derecesine varacak seviyede bu eserden alıntılar yaptığı müşahade edilen Bursevî’nin bu eserinde göze çarpan en büyük problem Bursevî’nin Ali el-Kârî’ye karşı takındığı olumsuz tavırdır. Bursevî şerhinin hiçbir yerinde Ali el-Kârî ve eserinin ismini zikretmemiş, hatta ondan söz ederken imalı ve alaycı bir üslup kullanmış, nadiren de olsa hakaret içeren ifadelerle ona işaret etmiştir. Bursevî’nin, Ali el-Kârî’ye karşı takındığı bu olumsuz tavrı, o dönemdeki nakil geleneğiyle veya Ali el-Kârî’nin şerhinin ismini zikretmeye ihtiyaç bırakmayan şöhretiyle açıklamak mümkün olmadığı gibi Ali el-Kârî’nin, Muhyiddîn İbnü’l-Arabî karşıtı cephe olan Kadızâdeliler tarafında yer almasına bağlamak da mümkün gözükmemektedir. Zira Bursevî’nin Şerhu Nuhbeti’l-fiker dışındaki bazı eserlerinde Ali el-Kârî ve eserinden ismen söz ettiğini tesbit etmiş bulunmaktayız. Buna ilâveten Bursevî’nin muhtelif eserlerinde, Ali el-Kârî’nin Şerhu Şerhi Nuhbeti’l-fiker’i dışındaki diğer eserlerinden bahsederken bazen müellif ve eser ismi birlikte, bazen sadece müellif ismiyle, bazen de müellif ismi olmadan eser isimleriyle söz etmesi bu kanaatimizi destekler mâhiyettedir. Bu kanaatimizi destekleyen diğer bir husus da Bursevî’nin mezkur eserlerini te’lif ettiği tarihler dikkate alındığında, zaman içinde Ali el-Kârî hakkındaki düşüncelerinde olumludan olumsuz yöne veya olumsuzdan olumlu yöne doğru bir kayma olduğu ihtimalinin ortadan kalkmış olmasıdır. Bütün bu zikredilen hususlardan sonra Bursevî’nin Ali el-Kârî’ye karşı takındığı bu olumsuz tavra neden olabileceğini düşündüğümüz tek bir sebep kalmaktadır ki o da Bursevî’nin kendi şerhinin, Ali el-Kârî’nin şerhinin gölgesinde kalmasını istemediği için böyle bir yöntem ve üslup benimsemiş olabileceği ihtimalidir. Bursevî bu eserin bilinmesini özellikle istememiş olabilir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Şerh, Ali el-Kârî, Bursevî, Şerhu Nuhbeti’l-fiker

An Assesment of Ismāʿīl Ḥaqqī Bursavī in His Work Titled Sharḥ Nukhbat al-fikar about Possible Causes of His Negative Attitude for ʿAlī al-Qārī

Öz

The biggest problem in Bursavī’s book Sharḥ Nukhbat al-fikar -which is understood that he benefited a lot from ʿAlī al-Qārī’s Sharḥ Sharḥ Nukhbat al-fikar and even made citation from this work at the level of plagiarism- is Bursavī’s negative attitude against ʿAlī al-Qārī. Bursavī did not mention the name of ʿAlī al-Qārī and his work anywhere in the commentary, and even used an implied and sarcastic style when talking about him, and rarely pointed to him with insulting expressions. Bursavī’s negative attitude towards ʿAlī al-Qārī could not be explained by the tradition of the transplant at that time or by his reputation that did not require mentioning the name of ʿAlī al-Qārī’s commentary, as well as the views ʿAlī al-Qārī put forward in most of the related discussion topics. It does not seem possible to attribute it to the side of the Ḳāḍīzādelī movement, which is the anti-Muḥyī’l-Dīn Ibn al-ʿArabī front. Because we have determined that Bursavī mentions ʿAlī al-Qārī and his work by name in some of his works, except Sharḥ Nukhbat al-fikar. After all these mentioned issues, there remains only one reason that we think that Bursavī’s negative attitude towards ʿAlī al-Qārī can cause this negative attitude, which is such a method because he does not want Bursavī’s own commentary to remain in the shadow of ʿAlī al-Qārī’s commentary and It is possible that he may have adopted style. Bursavī may not have specifically wanted this work to be known.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Comment, ʿAlī al-Qārī, Bursavī, Sharḥ Nukhbat al-fikar

Kaynakça

• Akçay, Mustafa. “Ebeveyn-i Resul Tartışmalarında Zahidu’l-Kevserî’nin Yeri ve Bir Hatanın Düzeltilmesi”. Uluslararası Düzceli M. Zâhid Kevserî Sempozyumu 24-25 Kasım 2007 (Düzce 2007), 591-602.
• Akçay, Mustafa. Ebeveyn-i Resûl Risâleleri. İstanbul: Yeni Akademi Yayınları, 2005.
• Akçay, Mustafa. “Hz. Peygamber’in Anne-Babasının (Ebeveyn-i Resûl) Dînî Konumuna Dâir Ebû Hanîfe’ye Atfedilen Görüş Etrafındaki Tartışmalar”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (Sakarya 2009), 1-27.
• Akçay, Mustafa. “Kemâl Paşazâde ve “fî Hakkı Ebeveyni’n-Nebî” Adlı Risâlesinin Tahlil ve Değerlendirmesi”.
• EKEV Akademi Dergisi –Sosyal Bilimler– 9/22 (Erzurum 2005), 127-142.
• Akçe, Zübeyir. İsmâil Hakkı Bursevî’nin Tuhfe-i Recebiyye Edlı Eseri (İnceleme-Metin). Urfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Âkifzâde, Abdürrahîm b. İsmâil el-Amâsî el-Merzifonî. Kitâbü’l-Mecmû’ fi’l-meşhûd ve’l-mesmû’. Milli Eğitim Bakanlığı Çorum İl Halk Ktp., 27011, 165 vr. (229 sayfa). çev. Hikmet Özdemir. İstanbul: Özfa Matbaacılık, 1998.
• Akman, Mustafa. “Firavun’un İmânı Konusunda Celâleddin ed-Devvânî ile Ali el-Kârî Arasındaki Polemik”. II. Uluslararası El Ruha Sosyal Bilimler Kongresi Tam Metin Kitabı, 9-11 Şubat 2018 Şanlıurfa (Şanlıurfa 2018),15-20.
• Akpınar, Ali. “Şemseddin Sivasî’ye Göre Hz. Hızır’ın Kimliği / Mahiyeti”. Osmanlılar Döneminde Sivas: Sempozyum Bildirileri, 21-25 Mayıs 2007 2 (2007), 121-136.
• Ali el-Kârî, Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî. el-Edeb fî Receb. nşr. Meşhûr Hasen Selmân. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1411/1991.
• Ali el-Kârî, Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî. Edilletü mu’tekadi Ebî Hanîfete’l-A’zam fî (hakkı) ebeveyi’r-Rasûl aleyhi’s-salâtü ve’s-selâm. Süleymaniye Ktp., Damad İbrahim Paşa, 298. nşr. Meşhûr Hasen Selmân. Medine: Mektebetü’l-Gurabâi’l-Eseriyye, 1413/1993.
• Ali el-Kârî, Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî. el-Esrâru’l-merfûa fi’l-ahbâri’l-mevzûa (el-Mevzûâtü’l-kübrâ). nşr. Muhammed b. Lütfî es-Sabbâğ. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1406/1986.
• Ali el-Kârî, Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî. Ferrü’l-avn mimmen yeddaî (min müddeaî) îmâne (îmâni) Firʻavn. Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, 1186, vr. 7-35. Mecmûatü resâil fî vahdeti’l-vücûd adlı mecmûanın içinde, İstanbul 1294, 115-163.
• Ali el-Kârî, Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî. Keşfü’l-hidr an emri’l-Hıdr. Süleymaniye Ktp., Fatih, 5327; Esad Efendi, 1446; Ârif Hikmet, 82/24, 211/9. el-Hazer fî emri’l-Hadır. nşr. Muhammed Hayr Ramazan Yûsuf. Dımaşk: Dârü’l-Kalem - Beyrut: Dârü’ş-Şâmiyye, 1411/1991.
• Ali el-Kârî, Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî. Manzûme fî medhi’t-Tarîkati’l-Muhammediyye li’l-Birgivî. Süleymaniye Ktp., Düğümlü Baba, 150/1, vr. 1-2.
• Ali el-Kârî, Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî. Minahu’r-ravzi’l-ezher fî şerhi’l-Fıkhi’l-ekber (Şerhu Kitâbi’l-Fıkhi’l-ekber). nşr. Vehbî Süleymân Gâvcî (Nâşirin et-Ta’lîku’l-müyesser alâ şerhi’l-Fıkhi’l-ekber’i ile birlikte). Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1419/1998.
• Ali el-Kârî, Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî. el-Minehu’l-fikriyye bi şerhi’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye [Kenarında Zekeriyyâ el-Ensârî’nin ed-Dekâiku’l-muhkeme fî şerhi’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye adlı eseriyle]. Kâhire 1302).
• Ali el-Kârî, Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî. Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh. nşr. Cemâl Aytânî. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
• Ali el-Kârî, Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî. el-Mukaddimetü’s-sâlime fî havfi’l-hâtime. nşr. Meşhûr Hasen Selmân. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî – Ammân: Dâru Ammâr, 1409/1989.
• Ali el-Kârî, Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî. er-Red ale’l-kâilîn bi vahdeti’l-vücûd. nşr. Ali Rıza b. Abdullah b. Ali Rıza. Beyrut: Dârü’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1415/1995. Vahdet-i Vücud. çev. Harun Ünal, İstanbul: Gümüş Ofset, 1995.
• Risâle fî vahdeti’l-vücûd (Mecmûatü resâil fî vahdeti’l-vücûd adlı mecmûanın içinde). İstanbul 1294, 52-114. Ali el-Kârî, Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî. Risâle fî tefâvuti’l-mevcûdât. Berlin Ktp., 1639, 3369.
• Ali el-Kârî, Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî. Şemmü’l-avârız fî zemmi’r-Revâfız. nşr. Meşhûr Hasen Selmân. Ammân: ed-Dârü’l-Eseriyye, 2008.
• Ali el-Kârî, Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî. Şerhu Şerhi Nuhbeti’l-fiker. nşr. Muhammed Nizâr Temîm – Heysem Nizâr Temîm (Abdülfettâh Ebû Gudde’nin takdimiyle). Beyrut: Dâru’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, ts.
• Ali el-Kârî, Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî. Şerhu’ş-Şifâ fî hukûki’l-Mustafâ. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• Ali el-Kârî, Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî. et-Tecrîd fî i’râbi kelimeti’t-tevhîd ve mâ yeteallaku bi ma’nâhâ mine’t-temcîd. nşr. Meşhûr Hasen Selmân. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî – Ammân: Dâru Ammâr, 1411/1991.
• Altuntaş, Mustafa Celil. Osmanlı Döneminde Hadis İlmi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Anay, Harun. “Devvânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/257-262. İstanbul: TDV Yayınları, 1994. Arslan, Ahmet Turan. İmam Birgivî Hayatı Eserleri ve Arapça Tedrisatındaki Yeri. İstanbul: Seha Neşriyat, 1992.
• Avcı, Seyit. Sûfilerin Hadis Anlayışı Bursevî Örneği. Konya: Ensar Yayıncılık, 2004.
• Aydın, Süleyman. “Kur’ân ve Sünnet Işığında Firavun’un İmânı Meselesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/26 (Çorum 2014/2), 121-148.
• Aydınlı, Abdullah. Doğuş Devrinde Tasavvuf ve Hadis. İstanbul: Seha Neşriyat, 1986.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
• Aysan, Mehmet Ali. Mehmed et-Trabzonî’nin er-Risâle fî Fenni Usûli’l-Hadîs: Hâşiye alâ Nüzheti’n-Nazar fî Tavdîhi Nuhbeti’l-Fiker Adlı Eseri ve Hadis Usûlüne Katkısı. Bayburt: Bayburt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bardakçı, M. Necmettin. “İsmail Hakkı Bursevî’nin Musa-Hızır Kıssası Yorumunun İlim-Marifet Uygunluğu Açısından Değerlendirmesi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (Isparta 1998), 81-103. Baz, İbrahim. Kadızadeliler Sivasiler Tartışması. Ankara: OTTO, 2019.
• Beyazîzâde, Ahmed b. Hasen el-Bosnevî. el-Usûlü’l-münîfe li’l-İmâmi Ebî Hanîfe. nşr. İlyas Çelebi, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1416/1996. İmam Azam Ebu Hanife’nin İtikadî Görüşleri. çev. İlyas Çelebi. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1996.
• Bilkan, Ali Fuat. Fakihler ve Sofuların Kavgası 17. Yüzyılda Kadızâdeliler ve Sivâsîler. İstanbul: İletişim Yayınları, 2019.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi Tabakatü’l-Müfessirîn. 2 Cilt. İstanbul: Diyanet İşleri Reisliği Yayınları, 1960.
• Bursevî, İsmâîl Hakkî. Ferâhu’r-rûh (Şerhu’l-Muhammediyye). İstanbul 1294.
• Bursevî, İsmâîl Hakkî. Furûku Hakkî. [Mehmet Faruk Çifçi. İsmâil Hakkı Bursevî’nin Furûk-ı Hakkı Adlı Eseri (İnceleme ve Tahkik). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013].
• Bursevî, İsmâîl Hakkî. Kırk Hadis Şerhi. nşr. Sami Erdem. arş. Hikmet Gültekin. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005. Şerhu’l-Erbaîne hadîsen. İstanbul: Dâru’t-Tıbâati’l-Âmire, 1317/1899.
• Bursevî, İsmâîl Hakkî. Kitâbü’l-Hitâb. İstanbul 1256. Manevî Ufuklar II Kitâbu’l-Hitâb. sadeleştiren İ. Turgut Ulusoy. İstanbul: Hisar Yayınları, 1983.
• Bursevî, İsmâîl Hakkî. Kitâbü’n-Necât. Konya Yazma Eserler, 1789. İstanbul 1290. Manevî Ufuklar I Kitâbu’n-Necât. sadeleştiren İ. Turgut Ulusoy, İstanbul: Hisar Yayınları, 1983.
• Bursevî, İsmâîl Hakkî. Kitâbü’n-Netîce. nşr. Ali Namlı-İmdat Yavaş. 2 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
• Bursevî, İsmâîl Hakkî. Kitâbu’s-Silsileti’l-Celvetiyye (Silsile-i Celvetiyye, Silsilenâme-i Celvetî). Millet Ktp., Şer’iye, 1040. İlyas Efendi. İsmail Hakkı Bursevi’nin Kitâbu’s-Silsileti’l-Celvetiyye’si. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1994.
• Bursevî, İsmâîl Hakkî. Min vâridâti’l-Fakîr eş-Şeyh İsmâîl Hakkî min evâhiri Zilhicce min seneti 1116. Süleymâniye Ktp., Hâlet Efendi, 789, vr. 56b-222a.
• Bursevî, İsmâîl Hakkî. Risâletü İbn Hacer fî ilmi’l-hadîs. İnebey (BEYBEK), Genel, 34.
• Bursevî, İsmâîl Hakkî. Rûhu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. nşr. Abdüllatîf Hasen Abdurrahmân. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1430/2009. Rûhu’l-Beyân Kur’an Meâli ve Tefsiri. çev. Heyet. 23 Cilt. İstanbul: Erkam Yayınları, 2011-2016.
• Bursevî, İsmâîl Hakkî. Rûhu’l-Mesnevî (Şerhu’l-Mesnevî). bk. İsmail Güleç. Mesnevî Şerhi Rûhü’l-Mesnevî -Mesnevî’nin İlk 748 Beytinin Şerhi- İsmail Hakkî Bursevî. İstanbul: İnsan Yayınları, 2012.
• Bursevî, İsmâîl Hakkî. Şerh-i Pend-i Attâr. İstanbul 1287. Tuba Onat Çakıroğlu. İsmail Hakkı Bursevî’nin “Şerh-i Pend-i Attâr” (Attâr’ın Pendnâmesi’nin Açıklaması) Adlı Eseri Üzerine Bir İnceleme ve Attâr’ın Pendnâme’si İle Karşılaştırılması. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012).
• Bursevî, İsmâîl Hakkî. Şerhu’l-Erbaîne hadîsen. İstanbul: Dâru’t-Tıbâati’l-Âmire, 1317/1899. Kırk Hadis Şerhi. nşr. Sami Erdem. arş. Hikmet Gültekin. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005).
• Bursevî, İsmâîl Hakkî. Şerhu Nuhbeti’l-fiker. İnebey (BEYBEK), Genel, 35-37. Kasîdecizâde, Süleymâniye Ktp., 46. [Necmi Sarı. İsmail Hakkı Bursevî’nin Şerhu Nuhbeti’l-Fiker Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017].
• Bursevî, İsmâîl Hakkî. Tamâmü’l-feyz fî bâbi’r-ricâl. [Ramazan Muslu ve Ali Namlı. İsmâil Hakkı Bursevî ve Tamâmü’l-Feyz Adlı Eseri-I ve II. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1994].
• Bursevî, İsmâîl Hakkî. Tuhfe-i Recebiyye. bk. Zübeyir Akçe. İsmâil Hakkı Bursevî’nin Tuhfe-i Recebiyye Edlı Eseri (İnceleme-Metin). Urfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2008. Bursevî, İsmâîl Hakkî. el-Vâridât. İnebey (BEYBEK), Genel, 67.
• Cengiz, Osman. 16. Yüzyıl Osmanlı Düşüncesinin Kaynakları Çivizâde – Ebusu’ûd – Birgivî. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2018.
• Çakıroğlu, Tuba Onat. İsmail Hakkı Bursevî’nin “Şerh-i Pend-i Attâr” (Attâr’ın Pendnâmesi’nin Açıklaması) Adlı Eseri Üzerine Bir İnceleme ve Attâr’ın Pendnâme’si İle Karşılaştırılması. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Çavuşoğlu, Semiramis. “Kadızâdeliler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/100-102. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Çınar, Mahmut. “Ye’s ve Be’s Halinde İmânın Hükmü: Firâvun’un İmânı Örneği”. M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi [İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü Dergisi] [MÜİFD] 41 (İstanbul 2011/2), 121-142.
• Çiçek, Yakup. “İsmâil Hakkı Bursevî”. Îman Esaslarına Tasavvufî Bir Bakış (Şerh-u Şu’abi’l-Îmân). İstanbul: Dârulhadis, 2000, 17-38.
• Değaş b. Şebîb el-Acmî. İbn Arabî akîdetuhu ve mevkıfu ulemâi’l-müslimîn minhu mine’l-karni’s-sâdis ile’l-karni’s-sâlis aşer. Kuveyt: Mektebetü Ehli’l-Eser, 1432/2011.
• Demir, Abdullah. “Osmanlı Âlimlerinin Ebû Hanîfe’nin Akâid Risâlelerini Konu Edinen Eserleri = The Works of Ottoman Scholars on Abu Hanifa’s Article of Faith”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi Türkiye’de İslami İlimler: Kelâm ve Mezhepler Tarihi II 14/28 (İstanbul 2016), 169-226.
• Devvânî, Celâlüddîn Muhammed ed-Devvânî. Risâle fî îmâni Firʻavn. Süleymaniye Ktp., Pertevniyal, 929. Ebü’l-Müntehâ, Ahmed b. Muhammed el-Mağnisâvî. Şerhu’l-Fıkhi’l-ekber. İstanbul 1278.
• Elmalı, Hüseyin. “Birgivî Hakkında Mısır, Mekke ve Medine Âlimlerinin Söylediği Bazı Şiirler”. İmam Birgivî. Ed. Mehmet Şeker. 83-101. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.
• Engin, Sezai. “Hadis Litaratüründe Hâşiyeler: Nuhbetü’l-fiker ve Nüzhetü’n-nazar Üzerine Yapılan Hâşiye Çalışmaları Bibliyografyası”. Hadis ve Siyer Araştırmaları 1/1 (İstanbul 2015), 77-98.
• Erul, Bünyamin. “Uydurma Rivayetlerde Peygamber Tasavvuru”. İslâm’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri, Kutlu Doğum Sempozyumu 2001 (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003), 419-438.
• Güleç, İsmail. İsmâil Hakkı Bursevî’nin ‘Rûhu’l-Mesnevî’sinin İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2002.
• Güleç, İsmail. Mesnevî Şerhi Rûhü’l-Mesnevî -Mesnevî’nin İlk 748 Beytinin Şerhi- İsmail Hakkî Bursevî. İstanbul: İnsan Yayınları, 2012.
• Güller, Muhammed Emin. İbn Kutluboğa’nın Nüzhetü’n-Nazar Hâşiyesinde İbn Hacer’e Yönelttiği Tenkidler. Tokat: Tokat Gazi Osmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Gündoğdu, Cengiz. “Sivâsî, Abdülmecid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/286-287. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Gündoğdu, Cengiz. “XVII. Yüzyılda Tekke-Medrese Münâsebetleri Açısından Sivâsîler - Kadı-zâdeliler Mücâdelesi”. İLAM Araştırma Dergisi 3/1 (Ocak-Haziran 1998), 37-72.
• Gölcük, Şerafettin – Bebek, Adil. “el-Fıkhü’l-ekber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/544-547. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Gömbeyaz, Kadir. “Vânî Mehmed Efendi’nin Hz. İbrahim’in Babası ve Ebeveyn-i Resûl Hakkındaki Görüşleri”. Ulusal Vânî Mehmed Efendi Sempozyumu 7-8 Kasım 2009, Kestel-Bursa –Bildiriler– (Bursa 2011), 205-232.
• Harman, Ömer Faruk. “Firavun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/118-121. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Has, Şükrü Selim. “Halebî İbrâhim b. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/231-232. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn ed-Dımaşkî. Tenbîhu’l-vülât ve’l-hukkâm alâ ahkâmi şâtimi hayri’l-enâm ev ahadi’s-sahâbeti’l-kiram (Mecmûatü resâil İbn Âbidîn içinde, 1/313-371). 2 Cilt. İstanbul: Dersaâdet, 1325/1907.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî el-’Askalânî. ez-Zehrü’n-nadr fî nebe’i (hâli)’l-Hadr. nşr. Salâhuddîn Makbûl Ahmed. Kuveyt: Mektebetü Ehli’l-Eser, 1425/2004. Rivâyet İlimleri Açısından Hızır’ın Nübüvvet ve Hayat Meselesi. çev. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Ümmülkura Yayınları, 2006.
• İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdülhalîm el-Harrânî. Mecmû‘u’l-fetâvâ. cem ve tertîb: Abdurrahmân b. Muhammed b. Kâsım en-Necdî. 37 Cilt. Riyâd: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1412/1991.
• İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdülhalîm el-Harrânî. Risâle fi’r-reddi alâ İbn Arabî fî da’vâ îmâni Firʻavn (Câmiu’r-resâil içinde). nşr. Muhammed Reşâd Sâlim. 2 Cilt. Cidde: Dârü’l-Medenî, 1405/1984.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekr ez-Züra‘î ed-Dımaşkî. el-Menâru’l-münîf fi’s-sahîhi ve’d-da‘îf. nşr. Abdurrahmân b. Yahyâ el-Mu‘allimî-Mansûr b. Abdülazîz es-Simârî. Riyâd: Dâru’l-Âsıme, 1416/1996.
• İbn Kemâl (Kemalpaşazâde), Şemseddin Ahmed. Risâle fî hakkı ebeveyi’n-Nebî (Resâil-i İbn Kemal Paşa içinde yedinci risâle, 77-91). nşr. Ahmed Cevdet. İstanbul: İkdâm Matbaası, 1316/1898.
• İbrâhim el-Halebî, İbrâhim b. Muhammed el-Halebî. Ni’metü’z-zerîʻa fî nusrati’ş-şerîʻa. nşr. Alî Rızâ b. Abdullah b. Alî Rızâ. Riyâd: Dâru’l-Mesîr, 1419/1998.
• İbrâhim el-Halebî, İbrâhim b. Muhammed el-Halebî. Tesfîhü’l-gabî fî tenzîhi İbn Arabî. nşr. Ebü’l-Berâ’ Alî Rızâ b. Abdullah b. Alî Rızâ el-Medenî. Kâhire: Dârü’l-Meâric, 1429/2008.
• İpşirli, Mehmet. “Çivizâde Muhyiddin Mehmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/348-349. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Martı, Huriye. Birgivî Mehmet Efendi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Martı, Huriye. Osmanlı’da Bir Dâru’l-Hadîs Şeyhi Birgivî Mehmed Efendi. İstanbul: Dârulhadis, 2008.
• Mehmed Ali Aynî (1869-1945). İsmail Hakkı Bursalı ve Rûhu’l-Beyan Müellifi. nşr. İsmail Dervişoğlu. İstanbul: Büyüyen Ay, 2013.
• Miras, Kâmil. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi. 13 (15) Cilt. Ankara: Diyânet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1985.
• Naîmâ, Mustafa. Târîh-i Naîmâ (Ravzatü’l-hüseyn fî hulâsati ahbâri’l-hâfikayn). 6 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1280.
• Namlı, Ali. İsmâil Hakkı Bursevî Hayatı, Eserleri, Târikat Anlayışı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2001.
• Namlı, Ali. “İsmâil Hakkı Bursevî Hazretlerinin Hayatı ve Eserleri”. Rûhu’l-Beyân Kur’an Meâli ve Tefsiri. 1/9-38. İstanbul: Erkam Yayınları, 1432/2011.
• Namlı, Ali. “İsmâil Hakkı Bursevî’nin Rûhu’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân Adlı Tefsîri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 9/18 (İstanbul 2011), 365-385.
• Namlı, Ali. “XVIII. Yüzyılda İbnü’l-Arâbî’yi Tartışmak: İsmâil Hakkı Bursevî’nin Firavun’un İmanı Meselesine Yaklaşımı”. Osmanlı’da İlm-i Tasavvuf. 475-490. İstanbul: İsar Yayınları, 2018.
• Kalaycı, Mehmet. “Birgivî Mirasının Toplumsal ve Metinsel Taşıyıcıları: Kadızâdeliler ve Etrafındaki Ulema”. Sahn-ı Semân’dan Dârulfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası (Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler) – XVII. Yüzyıl Sempozyum Tebliğleri. ed. Hidayet Ardar – Ali Fikri Yavuz. 431-455. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi, 2017.
• Kalaycı, Mehmet. Osmanlı Sünniliği Tarihsel-Sosyolojik Bir Tahlil Denemesi. Ankara: Otorite Yayınları, 2015.
• Karadaş, Cağfer. “Alî el-Kârî’nin Hayatı, Selef Akîdesine Dönüş Çabası ve Eserleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/5 (Bursa 1993), 287-299.
• Karadaş, Cağfer. İbn Arabî’nin İtikadî Görüşleri. İstanbul: Beyan Yayınları, 1997.
• Karadaş, Cağfer. “İsmail Hakki Bursevî’nin İtikadî Görüşleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/8 (Bursa 1999), 265-276.
• Karadaş, Cağfer. “Muhyiddin İbn Arabî’nin İtikâdı”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-1) 9/21 (2007), 67-94.
• Karadaş, Cağfer. “Sivâsîler-Kadızâdeliler Olayı ve İnanç Boyutu”, İlim ve Kültür Tarihinde Sivâsîler Ulusal Sempozyumu Tebliğleri 30 Nisan-1Mayıs 2010 Sivas, TSO Konferans Salonu (2011), 107-124.
• Karagöz, Mehmet. “Osmanlı Fikir Hayatında Kadızâdeliler Hareketi”, Türkler 11 (Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002), 65-148.
• Kara, İsmail. İlim Bilmez Tarih Hatırlamaz Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
• Kara, İsmail. “Unuttuklarını Hatırla! Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not”. Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 15/28 (İstanbul 2010/1), 1-67.
• Kara, Mustafa. Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1985.
• Kâtib Çelebi, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdullah. Fezleke-i Kâtib Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: Cerîde-i Havâdis Matbaası, 1310.
• Kâtib Çelebi, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdullah. Mîzânu’l-hak fî ihtiyâri’l-ehak İslâmda Tenkid ve Tartışma Usûlü. haz. Mustafa Kara. İstanbul: Marifet Yayınları, 1981.
• Kesgin, Salih. Hadisleri Anlama Sorunu. İstanbul: İSAM Yayınları, 2019.
• Kevserî, Muhammed Zâhid el-Kevserî. “Ebû Hanîfe’nin el-Âlim ve’l-müteallim adlı eserine yazdığı mukaddime”. Kâhire 1368/1949.
• Koca, Ferhat. “Osmanlılar Dönemi Fıkıh Tasavvuf İlişkisi: Fakılar İle Sofular Mücadelesinin Tarihi Serüveni”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (Çorum 2002/1), 73-131.
• Kutlay, Halil İbrahim. el-İmâm Alî el-Kârî ve Eseruhu fî İlmi’l-Hadîs. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1408/1987.
• Leknevî, Abdülhay el-Leknevî. et-Ta’lîkâtü’s-seniyye ale’l-Fevâidi’l-behiyye (el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye ile birlikte). nşr. Muhammed Bedreddîn Ebû Firâs en-Na’sânî. Kâhire: Matbaatü’s-Saâde, 1324/1906.
• Özben, Zübeyde. “Hanefîler’in Mukaddime Temelli Hadis Usulü Literatürüne Katkısı”. İslâm Araştırmaları Dergisi 36 (İstanbul 2016), 1-31.
• Özel, Ahmet. “Ali el-Kârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/403-405. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Özervarlı, M. Sait. İbn Teymiyye’nin Düşünce Metodolojisi ve Kelâmcılara Eleştirisi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2008.
• Sarı, Necmi. “Birgivî’yi Öven Manzûmelerin Kritiği”. Balıkesirli Bir İslam Âlimi İmam Birgivî. Ed. Mehmet Bayyiğit – Mehmet Özkan – Ahmet Ali Çanakcı – Asem Hamdy Abdelghany. 3 Cilt. 3: 578-618. Balıkesir: Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2019.
• Sarı, Necmi. Hadislerde Teşebbüh Yasağı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Sarı, Necmi. İsmail Hakkı Bursevî’nin Şerhu Nuhbeti’l-Fiker Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Sarı, Necmi. “Kendi Dilinden İsmâil Hakkî Bursevî’nin Hayatı ve Şahsiyeti”. KTÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (Trabzon 2015), 137-157.
• Soyal, Fikret. Celâleddin ed-Devvânî’nin Firavun’un İmânı Konusundaki Görüşleri ve Ali el-Kârî’nin Eleştirisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Süyûtî, Celâluddîn es-Süyûtî. er-Resâilü’t-tisʻu. Haydarâbâd: Matbaatü Dâireti’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1380/1961.
• Şeyhî Mehmed Efendi. Vakâyiu’l-fudalâ’, Şekâiku Nu’mâniyye ve Zeyilleri. nşr. Abdülkadir Özcan. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Tonga, Aydın. Osmanlı’nın Paralel Devleti Kadızadeliler. İstanbul: Doğu Kitabevi, 2017.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Hâşiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/419-422. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Uysal, Muhittin. “Tespit ve Yorum Bakımından Hızır’la İlgili Haberler”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (Konya 2000), 337-366.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1888-1977). Osmanlı Tarihi. 3 ve 4. Ciltler. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.
• Vehbî Süleymân Gâvcî. et-Ta’lîku’l-müyesser alâ şerhi’l-Fıkhi’l-ekber. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1419/1998.
• Yavuz, Yusuf Şevki –Karadaş, Cağfer. “İsmâil Hakkı Bursevî İtikâdî Görüşleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/108-110. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Yıldız, Sâkıb. “Türk Müfessiri İsmail Hakkı Burûsevi’nin Hayatı”. Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi 1 (Erzurum 1975), 103-126.
• Yüksel, Emrullah. “Birgivî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/191-194. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.