Nidâî-i Ankaravî’s Work Named Risâle-i Tarikat-ı Nidâî

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 14, 510 - 532, 30.11.2019

Atila Gökdemir

https://doi.org/10.33931/abuifd.618059

Öz

Sufism is a
significant science that was shaped within Islamic civilization and formed a
basis for Turkish Islamic Literature. The existence and its quality and the
relationship among man, world and God are the basic issues of sufism. The
properties of nafs and the purification of nafs are the matters that are dealt
within sufism. In this context, sufis tried to explain nafs in stages and wrote
books that are named atvar-ı seba. One of the authors who wrote a book within
the scope of this tradition is Nidâî Ankaravî. Nidâî, famous for his doctorship wrote Risâle-i Tarikat-ı Nidâî’ that is about stages of nafs. In this study, the
content of Risâle-i
Tarikat-ı Nidâî will be evaluated. Then,
the transcribed text will be given. We aim to reveal the ideas of Nidâî about
the properties and stages of nafs and the purification methods of nafs.

Anahtar Kelimeler

Nidâî Ankaravî, Atvâr-ı Seb’â, Risâle-i Tarikat-ı Nidâî, Stages of Nafs, Turkish Islamic Literature

Nidâî-i Ankaravî’nin Risâle-i Tarikat-ı Nidâî Adlı Eseri

Öz

İslam medeniyeti dâhilinde şekillenen ve Türk İslam Edebiyatı’na kaynaklık eden ilimlerin en önemlilerinden birisi tasavvuftur. Varlık ve mahiyeti ile insan-âlem-Tanrı münasebetleri tasavvufun temel konularından olmakla beraber nefsin hususiyetleri ve nefis tezkiyesi de bu ilim dâhilinde sıklıkla ele alınan meselelerdendir. Bu bağlamda mutasavvıflar nefsi mertebeler halinde izah etmeye çalışmışlar ve bu hususta atvar-ı seb’a olarak da adlandırılan mensur/manzum eserler telif etmişlerdir. Bu gelenek çerçevesinde eser kaleme alan müelliflerden birisi de XVI. asırda yaşamış olan Nidâî-i Ankaravî’dir. Hekimlik yönü ile ön plana çıkan Nidâî’nin nefsin mertebelerini ele aldığı eseri Risâle-i Tarikat-ı Nidâî’dir. Çalışmada öncelikle müellifin hayatı, eserleri ve tasavvufî yönü hakkında genel bilgiler verilecek, akabinde Risâle-i Tarikat-ı Nidâî’nin muhteva incelemesi yapılacaktır. Son olarak ise eserin transkripsiyonlu metni verilecektir. Neticede Mevlevî-meşrep bir hekim/şair olan Nidâî’nin Risâle’sinden hareketle nefsin mahiyeti, mertebeleri ve tezkiye metodları hakkındaki görüşlerinin ortaya konulması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Nidâî Ankaravî, atvâr-ı seb’â, Risâle-i Tarikat-ı Nidâî, nefsin mertebeleri, Türk İslam Edebiyatı

Kaynakça

• Aclûnî, Ebu’l-Fidâ İsmâil b. Muhammed, Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-ilbâs mine’l-ehâdîs èalâ elsineti’n-nâs, Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1351/1932, I-II.
• Ankaralı Hekim Nidâî, Genc-i Esrâr-ı Ma’nâ (haz. Nuran Öztürk), Adana: Karahan Kitabevi, 2011.
• Ay, Ümran, “Nidâî Dürr-i Manzum İnceleme Karşılaştırmalı Metin”, (yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2000).
• Ay, Ümran, Nidâî Dürr-i Manzum, İstanbul: Kocav Yayınları, 2016.
• Ayiş, Mehmet Şirin, “Sünbül Sinan ve Atvar-ı Seb’a Risalesi Bağlamında Nefis Mertebeleri”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7/13 (2017), 119-138.
• Bardakçı, Mehmet Necmeddin, Doğuştan Günümüze Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri (haz. Mehmet Ali Yekta Saraç), Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, 2016, I-III.
• Rûmî, Eşrefoğlu, Müzekki’n-Nüfûs (haz. Ahmet Kasım Fidan), İstanbul: Semerkand Yayınları, 2013.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed, Tasavvufun Esasları (ter. Ramazan Yıldız), İstanbul: Şamil Yayınevi, 1986.
• Erzurumlu İbrahim Hakkı, Divan (haz. M. Kayahan Özgül), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Kara, Mustafa, “Fenâ”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XII, 333.
• Kemikli, Bilal, Türk İslam Edebiyatı’na Giriş, Bursa: Emin Yayınları, 2011.
• Levend, Agah Sırrı, Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Enderun Kitabevi, 1984.
• el-Mekkî, Ebû Tâlib, Kûtü’l-Kulûb (ter. Yakup Çiçek), İstanbul: Umran Yayınları, 1998, I-II.
• Muslu, Ramazan, “Halvetiyye’de Atvâr-ı Seb’â Yazma Geleneği ve Sofyalı Bâlî’nin Atvâr-ı Seb’â Risalesi”, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, 18 (2007), 43-63.
• Muslu, Ramazan, “Merâtib-i Nefs ve Tezkiye”, Tasavvuf El Kitabı (edt. Kadir Özköse), Ankara: Grafiker Yayınları, 2016, 336-365.
• Mutçalı, Serdar, el-Mu’cemu’l-Arabiyyi’l-Hadîs, İstanbul: Dağarcık Yay., 2012.
• Ölker, Perihan - Direkçi,Bekir, “Hekim Mehmed Nidâî’nin Manzum Tıp Risâlesi Keyf-i Kitab-ı Nidâî”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22 (2009), 295-305.
• Özçelik, Sadettin, “Nidâî”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXXIII, 77-78.
• Özel, Ahmet, “Kaysûnîzâde”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXV, 105-107.
• Şen, Fatma Meliha, “Nidâî ve Kırım Tarihi Hakkında Yeni Bir Eseri Nusret-i Gazâ-yı Sâhib Geray Hân Hikâyet-i Boğdan”, Türkiyat Mecmuası, 23 (2013), 145-169.
• Şengün, Necdet, Kuloğlu Şeyh İlyas Etvar-ı Seb’a Nefsin Yedi Mertebesi, Ankara: İlahiyat Yayınları, 2015.
• Uluçam, Müjdat, “Nidâî”, Yaşam ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, II, 365.
• Uludağ, Osman Şevki, Beşbuçuk Asırlık Türk Tababeti Tarihi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991.
• Uludağ, Osman Şevki, Osmanlılar Devrinde Türk Hekimliği, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 2010.
• Uludağ, Süleyman, “Nefis”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXXII, 526-529.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Ayne’l-Yakîn”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), IV, 269-270.
• Yusuf Şevki Yavuz, “İlme’l-Yakîn”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXII, 137-138.