Zıhâra Dair Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 1, 461 - 481, 30.05.2021

Şükrü Şirin

https://doi.org/10.33931/abuifd.883640

Cited By: 2

Öz

İslâm dininin temel kaynakları olan Kur’ân ve sünnet nasları, toplumun temelini teşkil eden aileye ilişkin pek çok hukuki hükme yer vermiştir. Bu düzenlemeler eşlerin hak ve vazifelerini adalet ve hakkaniyet temeline dayandırmaktadır. Kur’ân’ın ailede haksızlığa yol açan Câhiliye uygulamalarına yönelik yaptığı düzenlemelerden birisi de zıhârı yererek buna yönelik cezaî tedbirler getirmesidir. Zıhâr, kocanın karısına belirli sözleri söyleyerek gerçekleştirdiği ve hukuki sonuçları olan bir tasarruftur. İslâm hukukçuları hukuki sonuç doğuran sözleri sarih ve kinaye şeklinde ikili bir taksime tabi tutmuşlardır. Bir lafzın delaleti konusunda dinin belirlediği özel bir anlam yoksa örfü esas almışlardır. Zıhârın keyfiyetine dair naslarda belirleyici bir ifade olmadığı için bu konuda da örf esas alınmalıdır. Ancak örfteki bu anlamın, başka kelimelerle ifade edilip edilemeyeceği konusu tartışmalı olup genel kabul bu konuda kinâye lafızlara itibar edilmesi yönündedir. Bu makalede söz konusu yaklaşımın isabetli olmadığı düşüncesinden hareket edilerek zıhârda kullanılan zahr kelimesinin mecâzî anlamda kullanıldığı ve bunun yerine kullanılacak Arapça veya Türkçe bir başka kelimenin aynı manayı ifade etmeyeceği ortaya konulmaya çalışılacaktır. Câhiliye dönemindeki anlam ve fonksiyonunu yitiren zıhâr için kullanılan lafızların genişletilmesi, maslahat ve maksada uygun bir durum olmayacaktır. Bu nedenle zıhârdaki lafzî formun korunması ve başka ifadelerin aynı manaya gelemeyeceği kanaati daha isabetli bir bakış olarak belirmektedir.

Anahtar Kelimeler

kefaret, İslâm Hukuku, Zıhâr, Zahr, Talâk, Kefaret

An Evaluation about the Ẓihār

Öz

The Qurʾān and Sunna texts, which are the main sources of Islam, included many legal provisions regarding the family that constitutes the foundation of the society. One of the juristic regulations made by the Qurʾān regarding the practices of the Jāhiliyya period which caused injustice in the family is that reproaching the ẓihār and imposing punitive measures on it. Ẓihār is a form of divorce in which the husband utters certain words to his wife and has legal consequences. Islamic jurists divided the words that have legal consequences into two types: Clear words (ṣarīḥ) and allusive words (kināya). If there is no special meaning determined by religion about the meaning that a term signifies, they have taken the custom (al-ʿurf) as basis. Since there is no decisive expression in the verses about the features of the ẓihār, the custom should be taken as a basis in this issue as well. In this article, we will try to reveal that the word ẓahr is used in the act of ẓihār as a metaphor and there is no word expressing the same meaning in Turkish nor in Arabic. Expanding the words used for ẓihār, which has lost its meaning and function in the period of Jāhiliyya, would not be an appropriate for interest and purpose. As a result, the idea of preserving the literal form of ẓihār, and the thought that the other expressions cannot have the same meaning, are appearing as more accurate perspective.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Ẓihār, Ẓahr, Ṭalāq, Expiation

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. 45 Cilt. thk. Şuayb Arnavut-Adil Mürşid vd.. Beyrût: Müessetü’r-risale, 2001.
• Ahmed Muhtar, Abdülhamid Ömer. Mu‘cemü’l-lügati’l-Arabiyyeti’l-muâsıra. 4 Cilt. Beyrût: Alemü’l-kütüb, 2008.
• Ali, Cevâd. el-Mufassal fî târîhi’l-Arabi kable’l-İslâm. 20 Cilt. Beyrût: Dâru’s-sâkî, 4. Basım,2001.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl el-Askerî. el-Evâil. Tanta: Dâru’l-beşîr, 1408/1988.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak b. Emîr Alî ed-Diyânüvî el-Azîmâbâdî. Avnü’l-ma‘bûd. 14 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 4. Basım, 1415/1995.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd el-Bâcî. el-Müntekâ şerhu’l-Muvatta’. 7 Cilt. Mısır: Matbaatü’s-saade, 1332/1914.
• Bağdâdî, Ahmed b. Musa b. Abbas et-Temimî Ebû Bekr b. Mücahid el-Bağdâdî. es-Seb’atü fi’l-kırâât. thk. Şevki Dayf. Mısır: Dâru’l-meârif,1. Basım, 1400/1980.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî el-Cessâs. Ahkâmu’l-Kur’ân. 3 Cilt. thk. Abdüsselam Muhammed Ali Şahin. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe ed-Desûkî. Hâşiyetü’d-Desûkî ale’ş-Şerhi’l-kebîr. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-fikr, ts.
• Ebû Bekir er-Râzî, Muhammed b. Muhtâru’s-sıhâh. thk. Yusuf eş-Şeyh Muhammed. Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, 5. Basım, 1999.
• Ebû Hafs Sirâcüddîn, Ömer b. Alî b. Ahmed el-Ensârî el-Mısrî. el-Bedrü’l-münîr fî tahrîci ehâdîsi’ş-Şerhi’l-kebîr. 9 Cilt. thk. Mustafa Ebu’l-Gayt-Abdullah b. Süleyman-Yasir b. Kemal. Riyad: Dâru’l-hicra, 2004.
• Ebü’l-Fazl, Müslim b. Ali ed-Dımaşkî el-Mâlikî. el-Furûku’l-fıkhiyye. thk. Muhammed Ebü’l-Ecfân – Hamza Ebû Fâris. Libya: Dâru’l-hikme, 2007.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar, 4. Basım, 2013.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Gazzâlî et-Tûsî. el-Mustasfâ. thk. Muhammed Abdüsselam Abdü’ş-Şâfî. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1993.
• Hattâb, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahmân el-Hattâb er-Ruaynî, Mevâhibü’l-celîl fî Şerhi Muhtasarı Halil. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-fikr, 3. Basım, 1992.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. Müsned. 2 Cilt. thk. Adil b. Yusuf el-Azazî –Ahmed b. Ferid el-Mezidî. Riyad: Dâru’l-vatan, 1997.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muğnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1968.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru sâdır, 3. Basım, 1414/1994.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed el-Kurtubî el-Endelüsî. el-Mukaddimâtü’l-mümehhedât. 3 Cilt. thk. Muhammed Hacci. Beyrût: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1988.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-hadîs, 2004.
• İbn Rüşd. el-Beyân ve’t-tahsîl. 20 Cilt. thk. Muhammed Hacci vd.. Beyrût: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 2. Basım, 1988.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe en-Nümeyrî el-Basrî. Târîhu’l-Medîne. thk. Fehim Muhammed Şeltût. Cidde: 1399/1979.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî. Ahkâmu’l-Kur’ân. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 3. Basım, 2003.
• İbnü’l-Arabî. el-Avâsım mine’l-kavâsım. thk. Ammâr Tâlibî. Mısır: Mektebetü dâri’t-türâs, ts.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî İbnü’l-Esîr. Câmi‘u’l-usûl fî ehâdîsi’r-Rasûl. 12 Cilt. thk. Abdülkadir el-Arnavut vd.. Dımaşk: Mektebetü’l-halvânî, 1972.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fethu’l-kadîr. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-fikr, ts.
• İbrahim, Mustafa vd.. el-Mu‘cemu’l-vasît. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed el-Kâsânî. Bedâʾiʿu’s-sanâʾi‘ fî tertîbi’ş-şerâʾi‘. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2. Basım, 1986.
• Köksal, İsmail. “İslâm Hukuku’nda Zıhâr”. Dini Araştırmalar 3/7 (Mayıs-Ağustos 2000), 257-269.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed el-Kudûrî. el-Muhtasar. thk. Kâmil Muhammed Uveyda. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd.. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 33. Basım, 2018.
• Lehibî, Ahmet İbrahim Hızır. “Mâddetü z.h.r. el-mu‘cemiyye ve delâlâtühâ fi’l-Kur’âni’l-Kerîm”. Mecelletü ebhâsi külliyyeti’t-terbiyeti’l-İslâmiyye 2/4 (Ekim 2005), 181-207.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Mâverdî. el-Hâvi’l-kebîr. 19 Cilt. thk. Ali Muhammed Muavviz-Adil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999.
• Mer‘î b. Yûsuf, Zeynüddîn Mer‘î b. Yûsuf b. Ebî Bekr b. Ahmed b. Ebî Bekr el-Kermî. Gâyetü’l-müntehâ. 2 Cilt. Kuveyt: Müessesetü gırâs, 2007.
• Meydânî, Abdülganî b. Tâlib b. Hammâde el-Meydânî el-Guneymî ed-Dımaşkî. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. 4 Cilt. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Beyrût: el-Mektebetü’l-ilmiyye, ts.
• Molla Fenârî, Şemseddin Muhammed b. Hamza. Fusûlü’l-bedâyiʿ fî usûli’ş-şerâiʿ. 2 Cilt. thk. Muhammed Hüseyin Muhammed Hasan İsmail. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2006.
• Mübârekpûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm el-Mübârekpûrî. Tuhfetü’l-ahvezî. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd en- Nesefî. Kenzü’d-dekâik. thk. Said Bektaş. Beyrût: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 2011.
• Nesefî. Tefsîru’n-Nesefî. 3 Cilt. thk. Yusuf Ali Bedevî. Beyrût: Dâru’l-kelimi’t-tayyib, 1998.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî. el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb. Beyrût: Dârul’l-fikr, ts. Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî et-Taberistânî. Mefâtîhu’l-ğayb. 32 Cilt. (Beyrût: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabî, 3. Basım,1420/1999.
• Sa‘dî, Ebû Habib. el-Kamûsü’l-fıkhî lügaten ve’s-tılâhân. Suriye: Dâru’l-fikr, 1993.
• Semerkandî, Ebû Bekir Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed es-Semerkandî. Tuhfetü’l-fukahâ. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2. Basım, 1994.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-Serahsî. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrût: Dâru’l-marife, 1993.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs eş-Şâfiî. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-marife, 1990.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed eş-Şevkânî es-San‘ânî el-Yemenî. Neylü’l-evtâr. 8 Cilt. thk. İsamüddin es-Sabâbetî. Mısır: Dâru’l-hadîs, 1993.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb eş-Şirbînî el-Kâhirî. Muğni’l-muhtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâzi’l-Minhâc. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî. Câmiʿu’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. 24 Cilt. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrût: Müessesetü’r-risâle, 2000.
• Tâhir b. Âşûr. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye li’n-neşr, 1984.
• Tahtâvî, Ali Ahmed Abdu’l-âl et-Tahtâvî. Tenbîhu’l-ebrâr bi’l-ahkâmi’l-hul‘i ve’t-talâki ve’z-zıhâr. nşr. Muhammed Ali Beydûn. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd) et-Tirmizî. el-Câmi‘u’l-kebîr. 6 Cilt. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. Beyrût: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1998.
• Yaman, Ahmet. “Zıhâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/387-390. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Yenişehirli, Şeyhülislam Ebu’l-Fazl Abdullah Efendi. Behcetü’l-fetâvâ. der. Mehmed Fıkhi el-Aynî. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1266/1850.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî ez-Zebîdî. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. 40 Cilt. thk. Heyet. Kuveyt: Dâru’l-hidâye: ts.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-Zemahşerî. el-Keşşâf ʿan hakâʾikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 3. Basım, 1407/1987.