Ḥadhf Style in Arabic Language and Examples in Surah Yūsuf

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 548 - 567, 30.11.2024

Seyhan Özsoy

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1496453

Öz

The beauty of a word in terms of eloquence increases with its suitability to the context, situation and environment in which it is used. Expressions formed by taking into account the subtleties of language, the situation of the addressee, the subject of the message conveyed and environmental factors are literary. For various reasons, some words are omitted or abbreviated in the expression, and the word gains new meanings and becomes more literary. These issues are dealt with within the scope of the science of maʻānī in rhetoric. This art is a type of iʿjāz and is frequently used in the Qur’ān, especially in the style of parables. In this study, the use of the art of ḥadhf in the surah of Yūsuf and the various meanings it gives to the verses are analyzed. In the readings on the art of ḥadhf, it has been seen that this art is used a lot in the parables, and while the subject of ḥadhf is discussed in the books of rhetoric, it has been seen that there is a lot of reference to the Surah of Yūsuf, in which the parable of Yūsuf is told. In addition, some orientalists claimed that the Qur’ān was difficult to understand and that there were deficiencies and disconnects in the Qur’ān because they were not interested in the rhetoric of the Arabic language. They even criticized some passages in Surah Yūsuf, one of the most literary and fluent surahs of the Qur’ān. For these reasons, this study aims to investigate the arts of ḥadhf in Surah Yusuf. The art of ḥadhf is indirectly about the iʿjāz of the Qur’ān, which has a large place in the works of eloquence and tafsīr. In this study, some brief information about the art of ḥadhf is given, the letter, word and sentence ḥadhfs identified in the surah of Yūsuf are classified and headings are created, what kind of ḥadhfs are in the surah of Yūsuf, how they are used, what meanings they add to the surah, and the effects of this art on the wording and meaning are examined.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Tafsīr, Eloquence, Iʿjāz, Ḥadhf, Surah Yūsuf

Arap Dilinde Hazif Üslûbu ve Yûsuf Sûresindeki Örnekleri

Öz

Bir sözün belâgat açısından güzelliği, kullanıldığı bağlama, duruma ve ortama uygunluğu ile artar. Dilin incelikleri, muhatabın durumu, iletilen mesajın konusu ve çevresel faktörler dikkate alınarak oluşturulan ifadeler edebî olur. Çeşitli hikmetlere binaen ifadede bazı lafızlar zikredilmez veya kısaltılır, bununla lafız yeni anlamlar kazanarak daha edebî hale gelir. Bu hususlar belâgatte meânî ilminin kapsamında ele alınır. Bu sanat, îcâzın bir türü olup Kur’an-ı Kerim’de özellikle kıssa üslubunda sıkça kullanılmıştır. Bu çalışmada hazif sanatının Yûsuf sûresindeki kullanımı ve âyetlere kazandırdığı çeşitli anlamlar incelenmeye çalışılmıştır. Hazif sanatıyla ilgili yapılan okumalarda bu sanatın kıssalarda çok kullanıldığı, belâgat kitaplarında hazif konusu işlenirken Yûsuf kıssasının anlatıldığı Yûsuf sûresine çok atıf yapıldığı görülmüştür. Ayrıca bazı oryantalistler, Arap dilinin belâgatiyle ilgilenmedikleri için, Kur’an’ın anlaşılmasının zor olduğunu, Kur’an’da eksiklik ve kopukluk olduğunu iddia etmişlerdir. Kur’an’ın en edebî ve akıcı sûrelerinden olan Yûsuf sûresindeki bazı bölümleri bile tenkit etmişlerdir. Bu sebeplerden dolayı çalışmada, Yûsuf sûresindeki hazif sanatları araştırılmıştır. Hazif sanatı, belâgat ve tefsir eserlerinde geniş yer ayrılan Kur’an’ın îcâzı, dolaylı olarak da i‘câzı hakkındadır. Çalışmada hazif sanatı hakkında kısa bazı bilgiler verilmiş, Yûsuf sûresinde tespit edilen harf, kelime ve cümle hazifleri tasnif edilerek başlıklar oluşturulmuş, Yûsuf sûresinde ne tür haziflerin olduğu, nasıl kullanıldığı, sûreye hangi anlamlar kattığı, bu sanatın lafız ve mana üzerindeki etkileri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgati, Tefsir, Meânî, Îcâz, Hazif Sanatı, Yûsuf Sûresi

Etik Beyan

Bu makaleyi kendim hazırladım.

Kaynakça

• Abbas, Hasan. en-Nahvü’l-Vâfî. 4 Cilt. Dâru’l-Meârif, 15. Basım, 1397.
• Abdullah b Yusuf Ahmed el-Ensarî, İbn Hişâm. Evdahu’l-Mesâlik ilâ elfiyeti İbn Mâlik. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabi, ts.
• Abdulvahid, Behcet. İ’râbu’l-Mufassal fî Kitâbi’l-Mürettel. 12 Cilt. Amman, 1417.
• Askerî, Ebû Hilâl el-’. es-Sınâ’ateyn el-Kitâbetü ve’ş-Şi’r. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 2006.
• Blachere, Regis. İntroduction au Coran. Paris, 1959.
• Buhârî, Ebû Abdillah b. Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mustafa Dîb el-. Buga. 7 Cilt. Dımaşk: Daru İbni Kesîr, Dâru’l-Yemâme, 1993.
• Câhiz, Abdusselam Muhammed Harun. Kitâbü’l-Hayevân. thk. Abdusselam Muhammed Harun. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2003.
• Cezerî, Ebü’l-Feth Ziyâüddîn Nasrullâh b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Meselu’s-Sâğir fî Edebi’l-Kâtibi ve’ş-Şâir. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyyeti li’t-Tibâati ve’n-Neşr, 1999.
• Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkâhir b. Abdirrahman b. Muhammed. Delâilu’l-İʿcâz fî ʿİlmi’l-Meʿânî. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir Ebû Fahr. Cidde: Dâru’l-Medenî, 1992.
• Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkâhir b. Abdirrahman b. Muhammed. Esrâru’l-Belâğa. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Cidde: Dâru’l-Medenî, ts.
• Durmuş, İsmail. “Hazif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/122-124. İstanbul: İSAM, 1998. https://islamansiklopedisi.org.tr/hazif
• Durmuş, İsmail. “İktitâ’”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: İsam, 2000. https://islamansiklopedisi.org.tr/iktita Düelî, Ebu’l-Esved. Dîvânu Ebû Esved ed-Düelî. thk. Ebu Saîd el-Hasan es-Sükkerî. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hilâl, 1998.
• Dürre, Muhammed Ali Taha. Kitâbu Tefsîru’l-Kur’âni’l-Kerîmi ve İ’râbühü ve Beyânüh. 10 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kes̱îr, 2009.
• Ebû Hayyân, Muhammed b .Yûsuf b. Ali Endelûsî. İrtişâfü’d-Darb min Lisâni’l-Arab. thk. Receb Osman Muhammed. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1998.
• Ebû Mûsa, Muhammed. Hasâisü’t-Terâkîb Dirâsetün Tahlîliyyetün limesâi’l-i İlmi’l-Meânî. Mektebetü Vehbe, ts.
• Ebû’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem b. Alî Cemâluddîn b. Manzûr er-Ruveyfi, İbn Manzûr. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1993.
• Ebu’l-Feth Osman, İbn Cinnî. Kitâbu’l-Hasâis. Hey’etül’mısrıyyeti el-âmmeti li’l-kütüb, ts.
• Ebussuud, Muhammed b. Muhammed. İrşâdü Akli’s-Selîm. Dâru ihyâi’t-Türâs, ts.
• Enbârî, Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh el-Ensârî Kemâluddîn. Esrâru’l-ʿArabiyye, 1999.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed el-Herevî Ebû Mansur. Tehzîbü’l-Luga. 8 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-Türâs, 2001.
• Ferrâ, Ebû Zekeriya Yahya b. Ziyâd. Me’âni’l-Kur’an. thk. Komisyon Ahmed Yûsuf en-Necâtî vd. Dâru’l-Mısriyye, ts.
• Hafâcî, eş-Şihâb. Şerhu Dürretü’l-Gavvâs. Beyrut, ts.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdurrahmân el-Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-ʿAyn. thk. Mehdî el-Maḫzûmî, İbrâhîm es-Sâmerrâî. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl, 1988.
• Hâşimî, Ahmed b. İbrahim b. Mustafa. Cevâhirü’l-Belâğati fi’l-Meânî ve’l-Beyân ve’l-Bedî’. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Hicâzî, Mahmud Fehmi. İlmü’l-Luğati’l-Arabiyyeti. Dâru’l-Garîb, ts.
• İbn Akîl, Abdullah b. Abdurrahman. Şerhu İbn Akîl alâ elfiyeti İbn Mâlik. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. 4 Cilt. Kahire: Dâru’t-Türâs, 20. Basım, 1980.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed ʿAbdulḥaḳ b. Ğâlib b. ʿAbdirrahman b. Temmâm el-Endelûsî. el-Muḥarreru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. thk. Abdusselâm Abduşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1422.
• İbn Cinnî, Osman Ebu’l-Feth. Sırru Sınâ’ati’l-İ’râb. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l’ilmiyye, 2000.
• İbn Ferhan, Bedreddin. Kitâbü’l-Udde fî i‘râbi’l-Ümde. Devha, ts.
• İbn Hişâm, Abdullah b. Yusuf el-Ensarî. Muğni’l-Lebîb an Kütübi’l-Eârîb. thk. Abdullatif Muhammed el- atib. Kuveyt: et-Turasü’l-ʿArabî, 2000.
• İbn Manẓûr, Ebû’l-Faḍl Muḥammed b. Mukerrem b. ʿAlî Cemâluddîn b. Manẓûr er-Ruveyfiʿî. Lisân’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdır, 1414/1993.
• İbn Merzivân, Ebû Muhammed Abdullah b. Ca’fer b. Dürusteveyh. Tashîhu’l-Fesîh ve Şerhuh. thk. Muhammed Bedevî el-Mahtûn. Kahire: Meclisü’l-a’lâ li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1998.
• İbn Yaiş, Ali. Şerhu’l-Mufassal li’z-Zemahşerî. ed. Emil Bedi Yakub 1-6. Beyrut, 2001.
• İbnu’s-Sikkît, Ebû Yûsuf Yaʿkûb b. İshâk. Islâhu’l-Mantık. thk. Muhammed Marʿab. Dâru İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• İbrahim b. Sirrî, İbn Sehl - Ebu İshâk, ez-Zeccâc. Me’ani’l-Kur’ân ve İ’râbuhu. 5 Cilt. Beyrut: Abdulcelil Abduhu Şelbî, 1988.
• İmruü’l-Kays, Ebû Vehb (Ebü’l-Hâris / Ebû Zeyd) Hunduc b. Hucr b. el-Hâris Âkilü’l-Mürâr. Dîvânu İmruü’l-Kays. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2. Basım, 2003.
• Karaman vd., Hayrettin. Kur’an Yolu Tefsiri. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2017.
• Kazvînî, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ Ebu’l-Hüseyn. es-Sâhibî fî Fıkhı’l-Luğati’l-Arabiyyeti ve Mesâilüha ve Süneni’l-Arabi ve Kelâmihâ. thk. Ali Beyzûn, 1997.
• Kazvînî, Ebu’l-Meâlî Celâleddin. el-Îzâh fî Ulûmi’l-Belâğa. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 3. Basım, 739.
• Kazvînî, Ebu’l-Meâlî Celâleddin. Telhîs. thk. Abdurrahman el-Berkûkî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1932.
• Kefevî, Ebu’l-Bekâ Eyyûb b. Mûsâ el-Hüseynî el-. Mu’cemün fi’l-Mustalahât ve’l-Fürûku’l-Luğaviyye. thk. Adnan Derviş - Muhammed Mısrî. Beyrut: er-Risâle, 2. Basım, 1998.
• Kocabıyık, İbrahim - Açar, Yeliz. “Arap Dilinde Hazif ile İ‘lâl”. Turkish Research Journal of Academic Social Science 3/2 (31 Aralık 2020), 27-35.
• Komisyon. “Almaany”. https://www.almaany.com/ar/dict/ar-ar Erişim 18 Ekim 2024. https://www.almaany.com/ar/dict/ar-ar/
• Komisyon. 2 Cilt. Kahire: Mu’cemu’l-Luğati’l-Arabiyye, 1976.
• Komisyon. “Encyclopaedia of Islam”. Arabiyye. Hollanda: BRILL, 1979.
• Komisyon. “Kur’an-ı Kerim | 239. Sayfa | Yûsuf Sûresi | Meal - Diyanet İşleri Başkanlığı”. Erişim 18 Ekim 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/tefsir-2/yusuf-suresi-12/ayet-39/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1
• Kuşçuoğlu, Abdullah. “Hazf Kavramının Kur’ân ve Arap Dili Açısından Tahlili”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/2 (01 Aralık 2019), 25-44.
• Lahmî, İbn Hişâm el-. Kitâbu’l-Medhal fî takvîmu’l-Lisân. Beyrut, 2003.
• Meydânî, Abdurrahman b. Hasan Habenneke. el-Belâğatü’l-Arabiyye. 6 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1996.
• Muhammed b. Arade, ed-Dessûkî. Hâşiyetü’d-Dessûkî alâ Muhtasari’l-Meânî li Sa’dettin et-Taftâzâni. thk. el-Hindâvi Abdulhamid. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Muhammed, Ebû Mûsa. Hasâisü’t-Terâkîb Dirâsetün tahlîliyyetün limesâil-i ilmi’l-meânî. Mektebetü Vehbe, ts.
• Müeyyed billah, Yahya b. Hamza b. Ali İbrahim. et-Tırâz li Esrâru’l-Belâga ve Ulûmi Hakâiki’l-İ’câz. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Unsuriyye, ts.
• Müzenî, Ebû İbrahim İsmail b. Yahya. el-Muhtasar min İlmi’ş-Şâfi’iî. Riyad: Dâru Medâricü li’n-neşr, 2019.
• Nursî, Said. Lemalar. İstanbul: Envar Neşriyat, 1996.
• Regis, Blachere. Le Coran. Paris: 1969, ts.
• Rufâ’î, Ahmed Matlub en-Nâsırî. Esâlîbün Belâğiyyetün. Kuveyt: Vekaletü’l-Matbuât, 1980.
• Rummânî, Ebu’l-Hasan Ali b. Îsâ Ebû’l-Hasen. Şerhu Kitâbi Sîbeveyh. thk. Abdurrahman Nasır. Riyad, 1073.
• Rummânî, Ebû’l-Hasen Ali b. Îsâ Ebû’l-Hasen. en-Nüket fî İʿcâzi’l-Kurʾân. thk. Muhammed Halefullah, Muhammed Zağlûl Selâm, 1976.
• Sa’îdî, Abdu’l-Mu’tâl. Buğyetü’l-îzâh li telhîsi’l-miftâh fî ulûmi’l-belâğa. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-âdâb, 2005.
• Se’âlibî, Ebû Tâlib. Mu’cemu Tashîfi Luğati’l-İ’lâmi’l-Arabî. Beyrut, 2006.
• Serrâc, Muhammed Ali. el-Lübâb fî Kavâidi’l-Lugati ve’l-Âdâb. thk. Hayreddin Şemsi Paşa. Dımaşk: Daru’l-Fikr, 1983.
• Serrâc, Muhammed Ali. Kitâbü’l-Lüma fî Kavâid-i’l-Luğati ve alâti’l-Edebi’n-Nahv ve’s-Sarfi ve’l-Belâgati ve’l-Arûzi ve’l-Luğati ve’l-Mesel. Dımaşk: Daru’l-Fikr, 1983.
• Sevrî, Ebû Abdullah Süfyan b. Sa’id. Tefsîru’s-Sevrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1983.
• Sibeveyhi, Amr b. Osman. el-Kitab. 4 Cilt. Kahire: Abdusselam Muhammed, 1988.
• Taberî, Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî et-. Câmiu’l-Beyân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Daru Hicr, 2001.
• Tahânevî, Muhammed Ali. Keşşafü Istılahatü’l-Fünuni ve’l-Ulûm. thk. Ali Dahruc. Lübnan: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Tantavî, Muhammed Seyyid. et-Tefsîrü’l-Vasît li’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Me’ârif, 1993.
• Useymin, Muhammed b Sâlih. Muhtasarı Muğni’l-Lebîb an Kitâbi’l-Eârib. Mektebetü’r-Rüşd, 1467.
• Wansbrough, John. Quranic Studies. Londra: Prometheus Books, 1977.
• Yalçın, Nihat - Gülbi̇l, Uğur. “Ahzâb Sûresi Örnekleminde Îcâz-ı Hazif Olgusu”. Amasya İlahiyat Dergisi 18 (30 Haziran 2022), 255-292. https://doi.org/10.18498/amailad.1053631
• Zeccâc, Ebû İshâk İbn Sehl İbrahim b. Sirrî. Me’ani’l-Kur’ân ve İ’râbuhu. 5 Cilt. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1988.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru Aʿlâmi’n-Nubelâ. 18 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• Zemahşerî, Carullah Mahmud b. Ömer. Kitabü’l-Mufassal fî San’ati’l-i’râb. Beyrut: Ali b Mülhem, 1993.
• Zemahşerî, Cârullah Mahmûd b. Ömer. Tefsîru’l-Keşşâf ʿan Hakâîkı Ğavâmidi’t-Tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1407.
• Zerkeşi, Bedrüddin Muhammed b Abdullah ez-. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Beyrut: Dâru ihyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1957.